Chuyện về cặp vợ chồng nghị sĩ trẻ đẹp nhất Quốc hội khóa 1
PNTĐ-Vợ chồng ông Nguyễn Duy Thân và bà Phan Thị Sáng cùng là đại biểu khóa 1 của Quốc hội lập hiến 1946, tham gia xây dựng những bộ luật đầu tiên của nước Việt Nam mới.
Cách đây nửa thế kỷ khi chúng tôi còn là học sinh phổ thông, học về lịch sử hiện đại chỉ biết “dưới sự lãnh đạo của Đảng, Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội đã lãnh đạo quần chúng cách mạng, tiến lên giành chính quyền về tay nhân dân”. Chúng tôi đã thắc mắc, Ủy ban ấy gồm những ai? Và gần như chưa có câu trả lời.
Người phụ trách tư sản, tiểu thương
Còn bây giờ, gắn với sự kiện lịch sử chúng ta còn được biết các nhân vật lịch sử và cả những nhân chứng lịch sử… Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội 19/8/1945 ở Hà Nội gồm 5 người: Chủ tịch Nguyễn Khang (ủy viên Thường vụ Xứ ủy Bắc kỳ phụ trách Hà Nội); ông Nguyễn Quyết – bí thư Thành ủy, ủy viên quân sự; ông Lê Trọng Nghĩa – đại diện cho nhân sĩ, trí thức (bí thư Đảng đoàn Dân chủ Đảng), ông Trần Quang Huy – phụ trách công vận, ông Nguyễn Duy Thân – phụ trách tư sản, tiểu thương. Cố vấn là ông Trần Đình Long, từng học ở Đại học Phương Đông Matxcơva, vừa thoát tù Sơn La trở về. Trực cơ quan Xứ ủy tại Vạn Phúc, Hà Đông là cha tôi, Thường vụ Xứ ủy Trần Tử Bình – phụ trách khởi nghĩa ở các tỉnh thuộc đồng bằng Bắc bộ.
…Năm 2009, tôi đến thăm bà Phan Thị Sáng, vợ ông Nguyễn Duy Thân. Đã 90 tuổi nhưng bà vẫn minh mẫn tỉnh táo, giở cho xem bức ảnh lịch sử “Chiếm Phủ Khâm sai” trong Tổng khởi nghĩa trong đống ảnh tư liệu. Bà chậm rãi nói: “Đây là báu vật của gia đình. Tác giả là ông Vũ Năng An. Ông ấy mất cách đây mấy năm. Còn ông Thân nhà tôi mất chỉ sau khi bức ảnh này được chụp có 7 năm”.
 |
| Vợ chồng ông Nguyễn Duy Thân và bà Phan Thị Sáng |
Quê ông Thân ở làng Đình Bảng, Bắc Ninh - vùng quê Kinh Bắc giàu có với truyền thống sản xuất, thương mại. Năm 1934, nhờ nhà có tiền mà ông được ra Hà Nội ăn học, thi đỗ vào học trường Bưởi. Tại đây, ông được giác ngộ cách mạng và tham gia phong trào thanh niên, học sinh tại trường.
Cách mạng Tháng Tám
Chiều 15/8, nghe tin trên radio biết Nhật hoàng đầu hàng Đồng minh. Thường vụ Xứ ủy Bắc kỳ quyết định thành lập Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội, giao cho ông Nguyễn Khang làm chủ tịch, ông Trần Đình Long là cố vấn và ông Nguyễn Duy Thân là uỷ viên phụ trách “giới công thương” cùng các ông Nguyễn Quyết, Lê Trọng Nghĩa, Trần Quang Huy.
Sáng 19/8, bà con từ khắp các cửa ô kéo về Bờ Hồ rồi tập trung ở quảng trường Nhà hát Lớn. Sau mit-tinh, hàng vạn quần chúng cách mạng từ quảng trường chia làm 2 cánh: cánh thứ nhất do ông Khang, ông Bình dẫn đầu tiến công vào Phủ Khâm sai – cơ quan đầu não của chính quyền bù nhìn, sau đó đánh tiếp ra Sở Bưu điện, Nhà băng Đông Dương…; cánh thứ hai do ông Nguyễn Quyết chỉ huy tiến công vào Trại Bảo an binh (đối diện với rạp chiếu phim Majestic – nay là rạp Tháng Tám).
 |
| Bức ảnh ghi lại thời khắc lịch sử do ông Vũ Năng An chụp tại Phủ khâm sai sáng 19/8/1945 |
Bức ảnh lịch sử
Bỗng trước mắt hiện ra một hình ảnh hào hùng: Bên trong là những họng súng lạnh ngắt thò ra. Bên ngoài lực lượng quần chúng không hề nao núng vẫn ào ào xốc tới. Không chờ cho cổng mở, các thanh niên tự vệ Hoàng Diệu đã theo nhau trèo qua hàng rào, trèo qua cánh cổng, vào bên trong. Đẹp quá, hào hùng quá! Ông An đã giương máy, bấm cái thời khắc lịch sử hiếm hoi này.
Khi về nhà tráng phim, in ảnh xong, giơ bức ảnh lên xem thì thấy rõ hình ảnh của ông Nguyễn Duy Thân, mình mặc áo vét, đầu đội mũ phớt, đang chạy về phía cổng. Đứng ngay trước ông là người để đầu trần, theo sau ông là người đội mũ cối... Ông An xúc động, thầm nghĩ sẽ tìm cách tặng cho người ủy viên Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội bức ảnh này.
Cặp vợ chồng nghị sĩ trẻ đẹp nhất Quốc hội khóa 1
Đêm 19/8/1945, Thường vụ Xứ ủy và Ủy ban Quân sự cách mạng quyết định thành lập Ủy ban Nhân dân cách mạng Bắc bộ do ông Nguyễn Khang là chủ tịch, ông Thân được giao nhiệm vụ Phó chủ tịch, ông Lê Trọng Nghĩa phụ trách đối ngoại, ông Trần Quang Huy là Chủ tịch Ủy ban Nhân dân cách mạng Hà Nội. Ngay sáng ngày 20/8/1945, Ủy ban Nhân dân cách mạng Bắc bộ ra mắt trước quốc dân đồng bào, báo giới cùng chính khách ngoại giao, tại vườn hoa Con Cóc, trước Phủ Khâm sai. Trụ sở đóng luôn ở đây.
Còn bà Sáng trước ngày 19/8/1945 tham gia vận động quần chúng, chuẩn bị khởi nghĩa ở Bắc Ninh. Sau này trò chuyện về Tổng khởi nghĩa, ông Lê Trọng Nghĩa thường nhắc: “Tôi cứ nhớ mãi cái hình ảnh bà Sáng súng buộc ngang lưng, dõng dạc đứng lên trong hội nghị của Hà Nội chuẩn bị Tổng khởi nghĩa, nói lại kinh nghiệm của Bắc Ninh: “Các đồng chí khi cướp được công sở nhớ cử người mang súng cảnh giới, nếu không chỉ cần có tiếng súng nổ đẹt của mấy tay lính khố xanh, khố đỏ cũng làm bà con hốt hoảng mà tan rã…”.
Đầu tháng 8, bà được cùng đoàn đại biểu Bắc Ninh và Hà Nội (có ông Nguyễn Văn Trân, Trần Quốc Hoàn) đi dự Quốc dân đại hội ở Tân Trào. Trước ngày khai mạc Đại hội, bà là đại biểu phụ nữ đặc cách dự Hội nghị Trung ương mở rộng. Sau đó bà trở về Bắc Ninh xây dựng chính quyền nhân dân.
Bà kể: “Cuối năm 1945, đầu 1946, bọn Tàu Tưởng vào giải giáp quân Nhật, đóng ở bốt Đáp Cầu hay nhũng nhiễu dân. Tỉnh ủy bàn phải đánh, tôi đề nghị phải tiêu diệt gọn. Sau trận đánh, không ngờ có thằng thoát chết, chạy thoát thân về Hà Nội. Bọn Tàu Tưởng hay tin đã kiện Chính phủ ta. Dân thị xã Bắc Ninh ngày đó còn thêu dệt: Bà Vũ Thị Khôi (bí danh của bà) chỉ huy trận đánh bốt Đáp Cầu, sau đó lấy ngựa hồng của chỉ huy Tàu phi khắp thị xã.
Vì có “kiện tụng”, ông Thân được cử lên Bắc Ninh thanh tra. Tới nơi ông yêu cầu gặp người bị kiện. Đứng trước ông không phải một nam nhi râu hàm mày én mà lại là một cô gái trẻ đẹp, mặc áo dài the, đầu chít khăn mỏ quạ, có “súng sáu” giắt lưng. Ông chết lặng đi, thầm nghĩ, tại sao con người nhỏ bé, xinh xắn như thế này lại có thể làm cái việc tày đình khó tưởng? Ngay sau đó ông tìm hiểu rồi nhờ ông Xuân Thuỷ mai mối. Thấy ông tài giỏi, đẹp trai lại vào sinh ra tử, cùng chung lí tưởng nên bà nhanh chóng chấp nhận. Vậy là nên vợ nên chồng.
Hai ông bà cùng là đại biểu khóa 1 của Quốc hội lập hiến 1946, tham gia xây dựng những bộ luật đầu tiên của nước Việt Nam mới. Trong kỳ họp Quốc hội khoá 1 đầu tiên năm 1946, có 8 trên 10 đại biểu nữ tham dự họp. Bà Vũ Thị Khôi đã mời tất cả ra hiệu ảnh Khánh Ký chụp ảnh kỉ niệm. Trong số đó có bà Ngô Thị Huệ (vợ cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh). Bức ảnh đã được Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam xin chụp lại để trưng bày. Các đại biểu, ai cũng xác nhận trong danh sách trúng cử đại biểu khóa 1 của tỉnh Bắc Ninh ngày ấy thì ông bà Thân, Sáng là cặp vợ chồng nghị sĩ trẻ và đẹp nhất.
Ngày 14/4/1948, Hồ Chủ tịch ra sắc lệnh số 175, cử ông Nguyễn Khang làm Chủ tịch và ông Nguyễn Duy Thân làm Phó Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hành chính và Thường vụ Liên khu 1 (Việt Bắc), mà ông Chu Văn Tấn là Chủ tịch Liên khu. Công tác ở Việt Bắc suốt mấy năm, đến cuối năm 1951 ông Thân được cử đi học tại Trường đại học Mác - Lê nin của Đảng Cộng sản Trung Quốc cùng với một số cán bộ lãnh đạo (Nguyễn Đức Tâm, Hoàng Tùng...), rồi bị ốm và mất ở Bắc Kinh, Trung Quốc.
Bà Sang chậm rãi kể lại: “Ông Vũ Năng An vốn có quan hệ thân thiết với ông Phạm Quang Chỉ - thư kí riêng của ông Thân nhà tôi. Nên ông An đã giao cho ông Chỉ, nhờ chuyển bức ảnh này cho gia đình. Phía sau bức ảnh còn lưu chữ kí của ông An, ghi ngày 21/5/1947... Mãi những năm sau này, khi chiến tranh đã qua đi, khi nhà tôi mất đã lâu thì gia đình mới tìm lại được bức ảnh quý này…”.
Trần Kiến Quốc
