Hà Nội mùa Vu Lan báo hiếu
Không chỉ là hoạt động tín ngưỡng thuần túy, lễ Vu Lan đã trở thành một nét đẹp văn hóa, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.
Lễ Vu Lan cũng là ngày lễ lớn của người Việt, có ý nghĩa đầu tiên là sự báo hiếu. Những ngày này ở Hà Nội, các gia đình thường đi lễ chùa từ rất sớm để cầu an cho cha mẹ đã khuất, cầu sức khỏe cho cha mẹ vẫn còn trên đời. Không chỉ là hoạt động tín ngưỡng thuần túy, lễ Vu Lan đã trở thành một nét đẹp văn hóa, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.
Gia đình tôi trước kia sống ở một khu tập thể cũ trong phố Vĩnh Hồ (Đống Đa, Hà Nội), cách chùa Phúc Khánh chừng 800m. Vào đúng ngày Rằm, dòng người đi lễ và các chị, các cô bán hoa hồng xếp hàng chật kín từ trong sân chùa ra tận đầu ngõ, giáp đường Tây Sơn. Có lẽ vì không muốn phải chen chúc nên mẹ tôi thường đi lễ từ trước đó dăm bảy ngày. Mà mỗi lần dẫn tôi theo, mẹ thường cài lên ngực áo tôi một bông hồng đỏ rực đang bung nở. Khi tôi hiếu kỳ hỏi tại sao, mẹ chỉ giải thích sơ rằng, đó là một nghi lễ dịp Vu Lan. Những người còn cả cha, cả mẹ sẽ cài hoa màu đỏ; ai không còn mẹ/ cha sẽ cài hoa màu trắng.
Sau này, tôi từng được nghe GS.TS Ngô Đức Thịnh - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu, bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam chia sẻ rằng, nghi thức “bông hồng cài áo” xuất phát từ áng văn viết về mẹ của Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Theo đó, trong một chuyến công tác tại Nhật Bản, Thiền sư rất lạ khi thấy người Nhật thành kính gài tặng ông một bông hoa trắng lên ngực áo.
Qua tìm hiểu, Thiền sư được biết, hoa hồng được họ xem như biểu tượng của tình yêu, sự cao quý và ngát hương. Nhớ về bậc sinh thành và cài lên ngực bông hoa cao quý ấy là một cách thể hiện sự kính trọng, lòng tri ân cũng như đạo hiếu của con cái gửi đến bậc sinh thành. Vì vậy, Thiền sư Thích Nhất Hạnh sau này đã chọn bông hoa hồng làm biểu tượng cho lễ Vu Lan báo hiếu của nhà Phật và viết tác phẩm “Bông hồng cài áo” vào năm 1962.
Người có hoa hồng đỏ hẳn sẽ hạnh phúc vô cùng vì trên đời này còn có mẹ, có cha. Nhưng khi nhìn vào những đóa hồng trắng, mỗi người sẽ lại thấy mình cần phải sống tốt, trân trọng hiện thực quý giá đang có, sống chậm lại và biết yêu thương nhiều hơn.
Lớn thêm chút nữa, tôi được chỉ dạy nhiều hơn về phong tục Rằm tháng 7 và lễ Vu Lan. Mẹ bảo với tôi rằng, đây không chỉ là dịp để tưởng nhớ người đã khuất, còn là lễ trọng, thể hiện sâu sắc đạo hiếu của con cái đối với cha mẹ, trở thành nét đẹp trong đời sống văn hóa tâm linh, văn hóa Phật giáo của người Việt Nam.
Với người Hà Nội, trong nghi thức cúng Vu Lan và ngày mùng Một, ngày Rằm, trên bàn thờ gia tiên thường không thể thiếu lọ hoa huệ tươi mang hương thơm thanh khiết, trang nghiêm như một sự biết ơn, kính trọng dành cho đấng sinh thành và gia tiên, tiền tổ.
Có lẽ do đặc trưng thơm thoang thoảng nhẹ nhàng buổi ngày, ngào ngạt vào buổi đêm... hoa huệ còn được ưu ái gọi là Dạ lai hương (thơm ban đêm) hay Vũ lai hương (thơm lúc mưa). Hiện nay, trên thị trường có 2 giống hoa huệ chính: hoa huệ đơn cây thấp, hoa ngắn, thưa; và hoa huệ kép cây cao, hoa dày, bông dài hơn.
Dù là giống huệ nào, khi nhìn từng bông hoa thơm dịu, trắng ngần như tuyết lấp ló, nổi bật giữa màu xanh mướt của thân cây dài, đẹp dễ khiến người ta thấy lòng thư thái và liên tưởng tới những điều thanh tao, cao quý. Người Hà Nội lựa chọn hoa huệ để cắm ban thờ vào dịp Vu Lan không chỉ bởi loài hoa này có tính chất thanh khiết, tươi lâu, hương thơm đặc trưng; mà bởi chính tên của loài hoa này, phần nào nhắc mọi người nhớ tới hai chữ “ân huệ”, cũng là thành kính, tri ân tới bậc sinh thành, dưỡng dục.
Hà Nội của hôm nay đã hiện đại, đổi mới rất nhiều. Loài hoa được dùng trong dịp lễ Vu Lan cũng phong phú hơn. Nhưng nếu dạo quanh những con phố cũ, chầm chậm một chút chúng ta vẫn dễ dàng nhận thấy không khí của mùa Vu Lan quen thuộc năm xưa, vương lại trên gánh hoa của người bán rong ven đường. Sắc hồng rực rỡ hòa với màu vàng của hoa cúc, màu trắng của hoa huệ… khiến lòng người chừng như dịu lại.
Tùy theo sở thích, mong muốn mà mỗi người Hà Nội sẽ lựa chọn cho mình một loài hoa để dâng cúng vào dịp lễ Vu Lan. Nhưng dù lựa chọn đó là gì, sắc hoa “Vu Lan” hẳn vẫn mang theo nó lời nhắn nhủ về đạo hiếu kính, hiếu trọng cha mẹ và người lớn tuổi; là lời nhắn nhủ mỗi người phải có trách nhiệm với bản thân, xã hội; nhắc nhớ, khơi dậy đạo lý “uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trồng cây” của dân tộc.
PHÙNG THU