Tô Ngọc Vân: Sự hòa trộn giữa kỹ năng hội họa phương Tây và cốt cách Á Đông
(PNTĐ) - Tô Ngọc Vân là một trong những họa sĩ đời đầu của nền mỹ thuật hiện đại, ông được xem là bậc thầy trong phong cách vẽ tranh sơn dầu.
Sinh ra cho nghệ thuật
Nghệ thuật của ông là sự hòa trộn giữa những kỹ năng hội họa phương Tây đầy điêu luyện và cốt cách Á Đông ghi dấu ấn rõ nét trong từng tác phẩm. Được đào tạo bài bản tại trường Mỹ thuật Đông Dương, Tô Ngọc Vân sở hữu nhiều kiệt tác mà đến nay vẫn được nhắc đến như: Thiếu nữ bên hoa huệ, Hai thiếu nữ và em bé.
Tô Ngọc Vân sinh vào năm 1908 trong một gia đình nghèo tại làng Xuân Cầu, tỉnh Hưng Yên. Bố mẹ ông khi ấy khó khăn đến độ không có đủ điều kiện cho con đi học, phải quá tuổi học sinh ông mới bắt đầu đến trường để làm quen với từng con chữ.
Khi đó, cậu bé Tô Ngọc Vân dù đi học muộn so với chúng bạn nhưng đã bộc lộ tài năng hội họa và niềm yêu thích với bộ môn nghệ thuật này từ rất sớm, vừa học xong hết lớp tám thì ông đã quyết định dừng việc học để toàn tâm theo đuổi đam mê của mình. Ông thi đỗ trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương vào năm 1926, một trong những ngôi trường đào tạo mỹ thuật danh tiếng nhất cả nước lúc bấy giờ và tiến gần hơn đến con đường hiện thực hóa ước mơ.
Thậm chí, ông đã hoàn thành được rất nhiều tác phẩm xuất sắc ngay từ những ngày đầu vào nghề và nhận được không ít giải thưởng về hội họa tại Pháp, cái nôi danh tiếng về nghệ thuật của Châu Âu.
Nghệ thuật của Tô Ngọc Vân không chỉ gói gọn trong các thể loại tranh dân gian Việt Nam mà còn được tích góp và chọn lọc từ rất nhiều nền văn minh khác nhau trên thế giới. Có lẽ vì ông đã từng đi qua rất nhiều nước châu Á như Campuchia, Thái Lan để quan sát và học hỏi những giá trị mới, làm đa dạng thêm kiến thức về nghệ thuật của chính mình.
Trong khoảng thời gian từ năm 1935 đến năm 1939, họa sĩ Tô Ngọc Vân đã lưu lại Phnom Penh, thủ đô của Campuchia để dạy học cũng như tìm hiểu thêm về văn hóa Khmer.
Từ năm 1939, Tô Ngọc Vân quay trở lại Việt Nam và nhận công việc giảng dạy tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương cho đến năm 1945. Suốt khoảng thời gian ấy, ngoài công việc đứng lớp hàng ngày, Tô Ngọc Vân vẫn luôn miệt mài sáng tác nhằm thỏa mãn đam mê. Ngoài công việc vẽ tranh và giảng dạy, ông còn hợp tác với một số các tờ báo lớn như báo Phong Hóa, báo Thanh Nghị để viết bài về mỹ thuật và phê bình nghệ thuật được xuất bản hàng tháng.
Với những bài viết đầy tâm huyết và chất lượng của mình, Tô Ngọc Vân và họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung là những người đầu tiên đặt nền móng cho ngành Lý luận Phê bình Mỹ thuật ở Việt Nam. Hiện nay, những công trình nghiên cứu của ông vẫn được lưu lại làm tài liệu giảng dạy tại các trường Mỹ thuật lớn trên toàn quốc.
Người "vẽ" những phẩm chất tốt đẹp của người dân Việt Nam
Tô Ngọc Vân được người đời xem là một họa sĩ có lối vẽ theo quan niệm tiểu tư sản nhưng trong những năm tháng kháng chiến, ông đã đưa ra những nhận thức mới về nền nghệ thuật của dân tộc và hoàn thành bức tranh "Hà Nội vùng đứng lên", miêu tả một người phụ nữ đẹp đang vươn lên trong cảnh khói lửa.
Ban ngày ra chiến trường, ban đêm ông lại quay về với nghiệp vẽ của mình. Suốt khoảng thời gian đầu quân nơi tiền tuyến, Tô Ngọc Vân đã vẽ lại bao nhiêu bức tranh cho dân tộc, giúp người đời về sau có được sự hình dung bao quát nhất về một thời kháng chiến đầy gian truân.
Nếu trước đây ông thường vẽ những bức tranh thiếu nữ e ấp bên tà áo dài thướt tha thì sau khi gia nhập vào đoàn quân kháng chiến, những người phụ nữ ấy trở thành những nữ cán bộ khỏe mạnh, cánh tay xắn cao sẵn sàng phục vụ cho chiến đấu. Tô Ngọc Vân từng nói rằng đó là hình ảnh đẹp nhất của một người phụ nữ trong mắt ông.
Từ trong cái mộc mạc và giản dị đó, người họa sĩ ấy vẫn có thể nhìn ra nét đẹp cao quý và thiêng liêng ẩn sâu trong linh hồn của những người con đất Việt, đó là tình yêu quê hương sâu nặng, sẵn sàng hy sinh vì độc lập cho Tổ quốc.
Tô Ngọc Vân vừa là một chiến sĩ can trường, một thầy giáo tận tâm và cũng là một họa sĩ đầy đam mê, dù không công việc nào là dễ dàng nhưng ông vẫn hoàn thành tất cả một cách xuất sắc và được rất nhiều người kính phục, từ những người đồng đội đến những lứa học trò do chính ông đào tạo nên.
Sau tất cả, ông là một người thầy được học trò tôn kính, là nhà phê bình nghệ thuật tận tụy với nghề, là người chiến sĩ không màng gian khổ anh dũng hy sinh và trên hết là người họa sĩ với đam mê mãnh liệt, luôn sống hết mình từng giây từng phút.
Tất cả những bức tranh ông vẽ trong suốt quá trình diễn ra chiến dịch Điện Biên Phủ đều được trao giải Nhất trong Triển lãm Mỹ Thuật Toàn quốc năm 1954 tổ chức tại Thủ đô Hà Nội. Rất nhiều các tác phẩm của ông cũng được lưu lại để trưng bày trong Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, nơi những thế hệ sau tìm đến để nhìn lại đất nước một thời đã qua và bày tỏ lòng tôn kính với những người đi trước.
Nhằm tưởng nhớ ông, niên khóa 1955 – 1957 của trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương đã được đổi tên thành niên khóa Tô Ngọc Vân. Bao nhiêu thế hệ sinh viên của ngôi trường này vẫn luôn một lòng nhớ về người thầy đã dành tất cả những năm tháng tóc xanh để công tác và làm việc tại nơi này, bồi dưỡng nên những nhân tài xuất sắc cho cả một nền Mỹ thuật Việt Nam. Ngoài ra, tên ông còn đường đặt cho rất nhiều con đường thuộc các thành phố lớn trải dài trên cả nước, người ta thường dễ dàng bắt gặp đường Tô Ngọc Vân ở hai thành phố trực thuộc Trung ương là Hà Nội và Hồ Chí Minh.
