Khi công nghệ “vào cuộc” chống nạn hàng giả
(PNTĐ) - Hàng giả, hàng nhái đang ngày càng trở thành vấn nạn nhức nhối trong xã hội hiện nay, không chỉ gây thiệt hại lớn về kinh tế mà còn đặt ra nhiều thách thức đối với cơ quan quản lý và tạo tâm lý hoang mang cho người tiêu dùng. Trước thực trạng này, xác thực và truy xuất nguồn gốc hàng hóa trở thành một yêu cầu cấp thiết, có vai trò trọng yếu trong việc đảm bảo chất lượng sản phẩm, bảo vệ người tiêu dùng và thúc đẩy phát triển kinh tế số.
Ngày 8/7, Hội thảo “Xác thực truy xuất nguồn gốc – Động lực phát triển bền vững của Kinh tế số Việt Nam” được tổ chức bởi Hiệp hội Dữ liệu quốc gia (Bộ Công an). Sự kiện nhằm hưởng ứng chủ trương phát triển kinh tế số, chuyển đổi số quốc gia và cụ thể hóa các định hướng từ Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị cùng các văn bản pháp luật liên quan tới lĩnh vực thương mại điện tử, logistics, nông nghiệp và bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Hàng loạt bất cập trong việc truy xuất hàng hóa
Tại hội thảo, Đại tá Phạm Minh Tiến – Phó Giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia (Bộ Công an) cho biết, chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng trên cả nước đã phát hiện và xử lý hơn 40.000 vụ việc liên quan tới buôn lậu, hàng giả và hàng kém chất lượng, với tổng giá trị xử phạt lên tới 6.500 tỷ đồng. Trong đó, nổi bật là các vụ vi phạm trong lĩnh vực thực phẩm và dược phẩm, vốn ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe và tính mạng người dân.
Báo cáo từ Trung tâm Mã số Mã vạch Quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) cũng cho biết, hàng giả đang gây thiệt hại lên tới 467 tỷ USD mỗi năm trên toàn cầu (theo OECD, 2025), chủ yếu trong các ngành hàng như giày dép, quần áo, mỹ phẩm và dược phẩm. Các hành vi gian lận phổ biến bao gồm giả chất lượng, giả thương hiệu và giả nguồn gốc xuất xứ.
Tình trạng hàng giả tại Việt Nam cũng diễn biến ngày càng phức tạp. Trong năm 2024, hơn 47.000 vụ việc liên quan đến hàng giả, gian lận thương mại đã bị xử lý, đặc biệt gia tăng mạnh mẽ trên các sàn thương mại điện tử và mạng xã hội. Nhiều vụ việc có quy mô lớn gây rúng động dư luận, như vụ 56.000 viên thuốc giả tại TP.HCM, 26.740 lon sữa giả tại Hà Nội (thiệt hại ước tính 500 tỷ đồng), hay vụ 480.000 sản phẩm hóa mỹ phẩm giả ở Nghệ An.
Mặc dù truy xuất nguồn gốc được xem là giải pháp quan trọng để đảm bảo minh bạch, nâng cao chất lượng sản phẩm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, nhưng theo Đại tá Phạm Minh Tiến, hiện công tác này vẫn còn tồn tại nhiều bất cập nghiêm trọng.
Ông Tiến chỉ rõ: thiếu mã định danh thống nhất toàn quốc, dữ liệu phân tán theo từng bộ ngành, việc truy xuất mới dừng lại ở hình thức, chưa thể hiện đầy đủ chuỗi cung ứng, thiếu công cụ xác thực cho người tiêu dùng, hệ thống xử lý vẫn thủ công và bị động, doanh nghiệp chưa bị bắt buộc tham gia, thiếu liên thông giữa truy xuất và kiểm định chất lượng, và chưa có cơ sở dữ liệu tập trung.
Từ góc nhìn quản lý nhà nước, ông Tiến nhấn mạnh: “Việc triển khai các nền tảng truy xuất nguồn gốc hiện đại, ứng dụng công nghệ tiên tiến như chuỗi khối (Blockchain) là giải pháp quan trọng giúp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo đảm an toàn thị trường và tăng cường tính minh bạch trong toàn bộ chuỗi cung ứng.”
Truy xuất – "hộ chiếu số" cho sản phẩm Việt
Ông Bùi Bá Chính – quyền Giám đốc Trung tâm Mã số Mã vạch Quốc gia – cho biết, tại nhiều quốc gia phát triển như Mỹ, Canada hay các nước châu Âu, sản phẩm được mã hóa định danh đầy đủ từ khâu sản xuất đến xuất khẩu. Việt Nam hoàn toàn có thể thực hiện điều tương tự để minh bạch hóa nguồn gốc hàng hóa, cung cấp “hộ chiếu số” cho sản phẩm và khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế.
Theo ông Chính, để đạt được điều này, cần xây dựng hệ thống kết nối dữ liệu đồng bộ giữa các bộ, ngành và địa phương. Điều này không chỉ giúp kiểm soát chặt chẽ chất lượng hàng hóa, mà còn là nền tảng để phục vụ hoạt động xuất khẩu và mở rộng thị trường toàn cầu.
Việc ứng dụng truy xuất nguồn gốc bằng công nghệ hiện đại không chỉ là công cụ chống hàng giả mà còn là động lực phát triển hệ sinh thái dữ liệu mở, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tăng cường niềm tin số trong thương mại điện tử, logistics thông minh và chuỗi cung ứng hiện đại.
“Thực hiện chuyển đổi số chính là khoác cho sản phẩm hàng hóa chiếc áo mới hiện đại hơn, dễ kết nối hơn và quan trọng nhất là dễ kiểm chứng, tạo lòng tin cho người tiêu dùng”, ông Chính nhấn mạnh.
Ông Nguyễn Huy – Trưởng Ban Công nghệ, Hiệp hội Dữ liệu quốc gia cho rằng truy xuất nguồn gốc không phải là vấn đề mới, song vẫn là điểm nóng chưa được giải quyết triệt để. “Đã có những quy định, đã có những tổ chức, doanh nghiệp triển khai, nhưng việc này hiện còn manh mún, rời rạc, và chưa có cơ chế xuyên suốt từ trên xuống dưới.”
Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp lớn hiện đã có hệ thống xác thực sản phẩm riêng nhưng lại không dựa trên tiêu chuẩn đồng nhất quốc gia, cũng chưa được xác nhận bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Điều này dẫn đến sự thiếu tin cậy và khó khăn trong việc liên thông dữ liệu ở cấp quốc gia và quốc tế.
Theo ông Huy, để giải quyết triệt để vấn đề, “việc ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc là bắt buộc và phải là chính sách toàn diện, có sự quản lý đồng bộ từ Trung ương tới địa phương và áp dụng cho tất cả doanh nghiệp. Có như vậy mới định danh, xác thực và truy xuất hàng hóa một cách thực chất”.
Ông Huy cũng nhấn mạnh, hệ thống truy xuất cần được nhà nước xây dựng dựa trên tiêu chuẩn mở, linh hoạt nhưng đủ mạnh để kiểm soát chất lượng, bảo vệ thị trường nội địa và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Việc này cũng phù hợp với tinh thần của Nghị quyết 57, trong đó đặt ra mục tiêu rõ ràng về chuyển đổi số trong sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng sản phẩm trên môi trường số.
Truy xuất nguồn gốc không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là bước đi chiến lược để bảo vệ người tiêu dùng, thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới, và giúp nền kinh tế số Việt Nam phát triển bền vững, minh bạch và có trách nhiệm hơn trong kỷ nguyên dữ liệu.
