BÌNH ĐẲNG GIỚI – CHÌA KHOÁ GIẢM THIỂU MẤT CÂN BẰNG GIỚI TÍNH KHI SINH
Bài 2: Giải pháp đến từ khuôn khổ pháp lý và hệ thống chính sách
(PNTĐ) - Mất cân bằng giới tính khi sinh là vấn đề gốc rễ không chỉ của dân số mà còn của bất bình đẳng giới. Để giảm thiểu tình trạng này, thời gian qua, Đảng, Nhà nước ta đã tích cực hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, hệ thống chính sách hỗ trợ, đồng thời triển khai các hoạt động nhằm nâng cao vai trò, vị thế của phụ nữ và trẻ em gái trong gia đình, cộng đồng, xã hội.
Đảng, Nhà nước luôn coi trọng công tác dân số
Việt Nam luôn xác định dân số là một trong những yếu tố quyết định quan trọng trong xây dựng và phát triển đất nước. Vấn đề dân số đã được nêu rõ trong Nghị quyết số 21-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới với quan điểm “Dân số là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Công tác dân số là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp thiết vừa lâu dài; là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân”.
Trong Nghị quyết này đã đưa ra 08 mục tiêu về Dân số Việt Nam đến năm 2030, nhấn mạnh đến việc tập trung mọi nỗ lực chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang thực hiện và đạt được các mục tiêu toàn diện cả về quy mô, cơ cấu, phân bố, đặc biệt là chất lượng dân số và được đặt trong mối quan hệ hữu cơ với các yếu tố kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh". Duy trì vững chắc mức sinh thay thế; đưa tỉ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng; thích ứng với già hóa dân số; phân bố dân số hợp lý và nâng cao chất lượng dân số, góp phần phát triển đất nước nhanh, bền vững.
Quán triệt quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, hệ thống chính sách và pháp luật của Việt Nam đã đưa vấn đề giảm mất cân bằng giới tính khi sinh vào tầm nhìn quốc gia. Theo phân tích của Quỹ Dân số Liên hợp quốc tại Việt Nam (UNFPA Việt Nam), từ đầu những năm 2000, khi tỷ số giới tính khi sinh bắt đầu tăng, Chính phủ đã ban hành các đạo luật, nghị định và chương trình nhằm ngăn chặn việc chọn giới tính thai nhi và hỗ trợ bình đẳng giới.
Đặc biệt, mới đây, Dự thảo Luật Dân số bổ sung nhiều chính sách khuyến khích sinh con, hỗ trợ nhà ở và phúc lợi xã hội, đồng thời siết chặt quy định về lựa chọn giới tính thai nhi, thích ứng với già hóa dân số và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Cục trưởng Cục Dân số Lê Thanh Dũng chia sẻ, đối với dự án Luật Dân số, phạm vi điều chỉnh gồm: Duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số, dân số già; nâng cao chất lượng dân số; truyền thông, vận động, giáo dục về dân số; và các điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dân số.
Phạm vi điều chỉnh này phù hợp với bốn chính sách về dân số đã được Chính phủ thông qua, gồm: Duy trì mức sinh thay thế; thích ứng với già hóa dân số, dân số già; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; nâng cao chất lượng dân số. So với Pháp lệnh Dân số, dự thảo luật lần này cụ thể hơn về các chính sách và biện pháp nâng cao chất lượng dân số, truyền thông, giáo dục, và vận động xã hội về dân số. Việc ban hành Luật Dân số sẽ hoàn thiện hành lang pháp lý, góp phần nâng cao sức khỏe thể chất, tinh thần, tầm vóc, tuổi thọ và chất lượng cuộc sống của người dân Việt Nam.
Một trong những nội dung bổ sung mới của Luật dân số sửa đổi so với Pháp lệnh dân số là giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh về mức sinh cân bằng tự nhiên, cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính. Khuyến khích đưa nội dung không trọng nam khinh nữ, không lựa chọn giới tính khi sinh vào hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư, đình chỉ đối với người hành nghề y có hành vi công bố, thông báo, tiết lộ thông tin về giới tính thai nhi cho khách hàng trừ trường hợp xác định gưới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính the quy định của Bộ Y tế.
Song song với xử lý vi phạm, các chương trình khuyến khích bình đẳng giới và nâng cao vị thế nữ giới cũng được triển khai. Ví dụ: chính sách hỗ trợ lao động nữ, hỗ trợ gia đình có hai con trước tuổi 35, điều chỉnh quy định để khuyến khích sinh đủ, sinh có trách nhiệm.
Hà Nội nỗ lực giảm thiểu tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh
Những năm qua, thành phố Hà Nội luôn quan tâm và coi trọng công tác dân số và phát triển. Lứa tuổi vị thành niên, thanh niên, đặc biệt là các bé gái được quan tâm hơn nhằm thay đổi nhận thức, quan niệm “trọng nam khinh nữ”, lựa chọn giới tính khi sinh trên địa bàn thành phố.
Tại Hà Nội, Ông Vũ Duy Hưng, Chi cục trưởng, Chi cục Dân số, Trẻ em và Phòng chống tệ nạn xã hội cho biết: Thành phố Hà Nội luôn quan tâm và coi trọng công tác dân số. Hiện nay Hà Nội đã đạt mức sinh thay thế, công tác Dân số - KHHGĐ chuyển hướng sang Dân số và phát triển; Tỷ số giới tính khi sinh bình thường là trong ngưỡng 103-107 trẻ trai/100 trẻ gái. Trong những năm qua tỷ số giới tính khi sinh của của thành phố đã giảm dần từ 117,6 trẻ trai/100 trẻ gái năm 2008 xuống còn 110,8 trẻ trai/100 trẻ gái năm 2022. 7 tháng đầu năm 2025, tỷ số này là 110,5 trẻ trai/100 trẻ gái. Tuy nhiên, ông Hưng cũng thừa nhận, tỷ lệ này dù giảm nhiều so với các năm trước song vẫn đáng lo ngại và vẫn còn những khu vực có mức mất cân bằng giới tính ở mức rất cao, gây áp lực lên công tác dân số và phát triển hiện nay. Vì vậy, Hà Nội vẫn sẽ cần tiếp tục đẩy mạnh các giải pháp để giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh.
Nhằm khống chế tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh, phấn đấu giảm dần hàng năm, từng bước đưa tỷ số giới tính khi sinh trở về mức tự nhiên, Sở Y tế Hà Nội đã triển khai nhiều hoạt động như: nhiều mô hình tại các địa bàn trên toàn thành phố và nhiều hoạt động nhằm nâng cao tiếng nói của phụ nữ và trẻ em gái được triển khai như: Mô hình tư vấn và khám sức khỏe tiền hôn nhân; mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên, thanh niên... Hàng năm tổ chức hàng trăm buổi truyền thông kiến thức sức khỏe sinh sản cho các đối tượng là trẻ em gái vị thành niên, thanh niên.., tổ chức truyền thông chăm sóc sức khỏe sinh sản và các bệnh lây truyền qua đường tình dục cho các đoàn viên thanh niên, truyền truyền thông về bình đẳng giới, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh cho học sinh các trường PTCS, PTTH...; truyền thông bình đẳng giới, phòng chống bạo lực gia đình, nâng cao vai trò, vị thế của phụ nữ và trẻ em gái, nhân bản, cấp phát tờ rơi sách mỏng tuyên truyền về bình đẳng giới, mất cân bằng giới tính khi sinh…
Đáng chú ý, mới đây, Sở Y tế Hà Nội ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn năm 2026-2030. Kế hoạch đưa ra 2 mục tiêu cụ thể là khống chế tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh, giảm bình quân 0,2 điểm phần trăm hàng năm và phấn đấu đến năm 2030, tỷ số giới tính khi sinh của thành phố không vượt quá 109 trẻ trai/100 trẻ gái.
Kế hoạch còn đưa ra một số nội dung hoạt động chủ yếu như truyền thông nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi trong việc kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh, thay đổi nhận thức của toàn xã hội về vị thế của phụ nữ và trẻ em gái; Nâng cao hiệu lực thực thi pháp luật về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi. Phổ biến, giáo dục những quy định của pháp luật về nghiêm cấm các hình thức lựa chọn giới tính thai nhi cho các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ, nam/nữ thanh niên trước kết hôn; Đẩy mạnh các hoạt động kiểm tra, giám sát các cơ sở cung cấp hàng hóa, dịch vụ liên quan đến việc lựa chọn giới tính thai nhi.
Bên cạnh đó, một giải pháp được cho là bền vững là Hà Nội đã đẩy mạnh triển khai Nghị quyết số 21-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới, Luật Bình đẳng giới, Luật hôn nhân gia đình, Luật phòng, chống bạo lực gia đình, Pháp lệnh dân số, các chương trình, đề án, chiến lược, chính sách về bình đẳng giới, vì sự tiến bộ của phụ nữ...
Đồng thời, Hà Nội cũng đẩy mạnh mục tiêu bình đẳng giới và nâng cao vị thế của trẻ em gái. Theo đó, Thành uỷ Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 232-KH/TU ngày 23/4/2024 về thực hiện Chỉ thị số 28-CT/TW ngày 25/12/2023 của Bộ Chính trị về “Tăng cường công tác chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc” đặt ra yêu cầu trách nhiệm cấp uỷ đảng, chính quyền các cấp đối với công tác chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em là một trong những nội dung quan trọng, yêu cầu xuyên suốt của sự nghiệp đổi mới, phát triển Thủ đô và đất nước.
Đặc biệt, Đại hội Đảng bộ thành phố lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025-2030 không chỉ đặt ra các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội mà còn xác định “thực hiện có hiệu quả chiến lược phát triển và chính sách về dân số, chăm sóc, bảo vệ người cao tuổi, trẻ em, nhất là trẻ em gái; hỗ trợ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt”.
Đầu tư cho trẻ em gái là đầu tư cho ổn định, thinh vượng và hạnh phúc. Có thể thấy, toàn thành phố đã, đang và sẽ tiếp tục quan tâm đến các biện pháp đầu tư chăm sóc giáo dục yêu thương cho trẻ em gái, đặc biệt là trẻ em gái có hoàn cảnh khó khăn để nâng cao vị thế cho trẻ em gái, thúc đẩy bình đẳng giới, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh trên địa bàn Thủ đô.
