Phát huy vai trò của các cấp Hội trong vận động khuyến sinh, đảm bảo duy trì mức sinh thay thế
(PNTĐ) - Ngày 26/12/2025- đúng ngày Dân số Việt Nam, tại trụ sở Hội LHPN Hà Nội, Hội LHPN Việt Nam đã tổ chức Hội thảo chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp khuyến khích tăng mức sinh tại các địa phương có mức sinh thấp đảm bảo duy trì mức sinh thay thế. Các đồng chí Nguyễn Thị Thu Hiền, Phó Chủ tịch Trung ương Hội LHPN Việt Nam; Lê Kim Anh, Ủy viên Đoàn Chủ tịch Trung ương Hội LHPN Việt Nam, Thành ủy viên, Chủ tịch Hội LHPN Hà Nội đồng chủ trì Hội thảo.
Hội thảo còn có sự tham dự của đồng chí Nguyễn Kim Quý, Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam.
Nhiều người trẻ ngại sinh, không sinh con
Phát biểu đề dẫn hội thảo, Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Nguyễn Thị Thu Hiền cho biết: Với vai trò là đô thị đặc biệt, Hà Nội hiện đang đối mặt với nhiều thách thức dân số điển hình của các thành phố lớn, trong đó có thực trạng mức sinh giảm và đã nằm trong nhóm các địa phương có mức sinh dưới mức sinh thay thế. Thực tiễn này cho thấy tác động tổng hợp của quá trình đô thị hóa nhanh, áp lực về việc làm, nhà ở, chi phí nuôi dạy con ngày càng gia tăng, cùng với sự thay đổi trong quan niệm, lối sống và lựa chọn sinh con của các gia đình trẻ khu vực đô thị.
Trong giai đoạn 2006 - 2021, Việt Nam đã đạt và duy trì được mức sinh thay thế là 2,1 con/phụ nữ - một thành tựu quan trọng của công tác dân số. Tuy nhiên, trong 3 năm liên tiếp gần đây, tổng tỷ suất sinh của cả nước đã giảm xuống dưới ngưỡng thay thế. Cụ thể, năm 2022 là 2,01 con/phụ nữ; năm 2023 là 1,94 và theo số liệu mới nhất năm 2024, con số này tiếp tục giảm còn 1,91 và dự báo trong năm 2025 có thể sẽ xuống dưới mức 1,87 con/phụ nữ.
Hiện nay, cả nước có 13/34 tỉnh, thành phố có mức sinh dưới ngưỡng sinh thay thế (dưới 2,1 con/phụ nữ), chiếm tới 58% dân số cả nước. Trong đó TP Hồ Chí Minh (1,43), Tây Ninh (1,52), TP Cần Thơ (1,55) và TP Hà Nội (1,86). Việc tổng tỷ suất sinh giảm xuống dưới mức thay thế không chỉ là một chỉ số nhân khẩu học, mà thể hiện của tình trạng "phát triển con người không bền vững".
Thực tế cho thấy, nhiều phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, đặc biệt là phụ nữ trẻ sinh sống và làm việc tại các đô thị lớn như Hà Nội, đang phải đối mặt với nhiều áp lực. Trong khi việc tiếp cận các chính sách hỗ trợ sinh con, nuôi con, dịch vụ trông giữ trẻ, phúc lợi xã hội và điều kiện để cân bằng giữa công việc và cuộc sống vẫn còn nhiều rào cản. Chính những áp lực ấy đã tác động trực tiếp đến quyết định kết hôn và sinh con, làm xuất hiện xu hướng ngại sinh, thậm chí không sinh con ở một bộ phận phụ nữ trẻ hiện nay. Nếu tình trạng này kéo dài sẽ ảnh hưởng sâu xa đến cấu trúc gia đình, lực lượng lao động và sự gắn kết xã hội trong tương lai.
Theo Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Nguyễn Thị Thu Hiền, thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo quan trọng, thể hiện tầm nhìn chiến lược về phát triển bền vững như Nghị quyết số 21-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về công tác dân số trong tình hình mới; Kết luận số 149-KL/TW của Bộ Chính trị về tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện Nghị quyết 21-NQ/TW, Nghị quyết số 42-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng chính sách xã hội đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới; Nghị quyết số 72-NQ/TW của Bộ Chính trị Về một số giải pháp đột phá, tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân và Luật Dân số vừa được Quốc hội khóa XV thông qua ngày 10/12/2025 và có hiệu lực vào ngày 01/7/2026.
Để các chủ trương này thực sự đi vào cuộc sống, rất cần những giải pháp cụ thể, phù hợp với đặc thù từng địa phương, cũng như sự vào cuộc, chung tay của cả hệ thống chính trị và sự tham gia trách nhiệm của nhân dân, nhất là lực lượng lao động trẻ. Là tổ chức chính trị - xã hội có chức năng đại diện, chăm lo cho các tầng lớp phụ nữ, Hội LHPN Việt Nam đã chủ động triển khai nhiều chủ trương và hoạt động thiết thực, lồng ghép chặt chẽ với thực hiện Cuộc vận động “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch” và “Vun đắp giá trị gia đình Việt Nam” theo đúng tinh thần Chỉ thị 06-CT/TW của Ban Bí thư.
Tuy nhiên, cũng cần thẳng thắn nhìn nhận những nỗ lực thời gian qua vẫn chưa đủ mạnh mẽ và đồng bộ để tạo ra chuyển biến rõ nét, bền vững. Vì vậy, Hội thảo chính là diễn đàn quan trọng để trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp nhằm tháo gỡ những rào cản, góp phần xây dựng chính sách hiệu quả, phù hợp và nhân văn hơn trong công tác dân số, chăm sóc và phát triển gia đình Việt Nam trong giai đoạn mới, đồng thời góp phần làm chậm quá trình giảm tỷ suất sinh và sớm đưa tỷ suất sinh về mức sinh thay thế.
Đồng bộ giải pháp giúp phụ nữ an tâm sinh con
Đồng chủ trì Hội thảo, Chủ tịch Hội LHPN Hà Nội Lê Kim Anh một lần nữa khẳng định tính cấp thiết của Hội thảo; đồng thời bày tỏ mong muốn sẽ được lắng nghe các ý kiến đóng góp từ các nhà quản lý, nhà khoa học, chuyên gia và đại diện các cấp Hội, thanh niên... đánh giá thực trạng, những vấn đề đặt ra và chia sẻ kinh nghiệm... để từ đó tổ chức Hội tiếp tục phát huy tốt hơn nữa vai trò trong thực hiện tốt công tác dân số, vận động, tuyên truyền phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi; đồng thời cung cấp thêm các dữ liệu giúp tổ chức Hội nghiên cứu, đề xuất các chính sách hỗ trợ phụ nữ an tâm sinh đủ con.
Theo Phó Chi cục Trưởng Chi Cục Dân số, Trẻ em và Phòng chống tệ nạn xã hội, Sở Y tế Hà Nội Vũ Thị Thanh Thúy: Theo báo cáo của Cục Dân số, tổng tỷ suất sinh năm 2024 của Việt Nam là 1,91 con/phụ nữ. Với Hà Nội, dù nhiều năm qua vẫn nỗ lực giữ vững mặt bằng mức sinh, nhưng thực tế cho thấy xu hướng giảm sinh đang diễn ra rõ hơn trong năm 2025 và dự báo tiếp tục tạo sức ép trong thời gian tới. Mức sinh của Hà Nội liên tục giảm và duy trì ở mức thấp hơn mức sinh thay thế 2,01 con/phụ nữ. Xu hướng kết hôn muộn, sinh con muộn, sinh ít con ngày càng phổ biến, đặc biệt tại khu vực đô thị, nhóm dân cư có trình độ học vấn cao. Bên cạnh đó, quá trình già hóa dân số diễn ra nhanh, tỷ lệ người cao tuổi của Hà Nội hiện nay là 16% đã đặt ra nhiều thách thức đối với hệ thống an sinh xã hội, chăm sóc sức khỏe người cao tuổi và bảo đảm nguồn nhân lực cho phát triển kinh tế – xã hội trong trung và dài hạn.
Về nguyên nhân người trẻ ngại sinh con, theo bà Thúy, liên quan tới 3 câu hỏi chủ yếu là: “Sinh con ở đâu”, “Ai trông con”, “Làm sao vừa nuôi con vừa giữ việc”. Nói cách khác, khi người trẻ nhìn thấy rủi ro dài hạn về chỗ ở, chi phí chăm con, và đặc biệt là thời gian chăm con thì họ có xu hướng trì hoãn, hoặc dừng ở một con dù mong muốn ban đầu có thể khác.
Tại Hội thảo, đại diện Chi Cục Dân số, Trẻ em và Phòng chống tệ nạn xã hội, Sở Y tế Hà Nội đã đưa ra một số nhóm giải pháp chủ yếu là đẩy mạnh truyền thông, vận động thay đổi nhận thức xã hội về mức sinh phù hợp; Đặc biệt, cần hoàn thiện và đề xuất các chính sách hỗ trợ sinh con, nuôi dạy con; quan tâm chính sách đối với lao động nữ, các cặp vợ chồng trẻ, công nhân khu công nghiệp. Ngoài ra, cần nâng cao chất lượng dân số ngay từ đầu đời với các chính sách hỗ trợ tư vấn tiền hôn nhân, chăm sóc sức khỏe sinh sản, cung cấp miễn phí sàng lọc trước sinh và sơ sinh.
Hội thảo ghi nhận ý kiến từ các đại biểu
Đến từ Viện Nghiên cứu con người, gia đình và giới, TS Trần Thị Hồng, Phó Viện trưởng cũng cho rằng, có nhiều nguyên nhân dẫn đến mức sinh thấp như áp lực kinh tế và chi phí nuôi dạy con; Lo lắng không cho con một nền giáo dục tốt; Điều kiện việc làm bấp bênh, khó tiếp cận nhà ở, hệ thống an sinh xã hội và dịch vụ hỗ trợ gia đình còn hạn chế...
Theo TS Trần Thị Hồng, Việt Nam đã xây dựng khung định hướng chính sách tổng thể nhằm gia tăng tỷ lệ sinh để đạt được mức sinh thay thế bền vững. Tuy nhiên, các chính sách này còn bộc lộ nhiều hạn chế như mức hỗ trợ tài chính còn thấp so với chi phí nuôi con, chính sách nhà ở và dịch vụ chăm sóc trẻ chưa bao phủ rộng và chưa phù hợp với điều kiện đô thị, trong khi chính sách lao động vẫn thiếu thân thiện với gia đình và chưa giảm đáng kể gánh nặng chăm sóc đặt lên phụ nữ.
Bên cạnh đó, truyền thông thay đổi hành vi còn thiên về khẩu hiệu, chưa gắn với điều kiện sống thực tế của các cặp vợ chồng trẻ. Vì vậy, dù có nhiều nỗ lực, các chính sách hiện hành vẫn chưa đủ mạnh và chưa mang tính tích hợp để tạo chuyển biến rõ rệt về mức sinh trong bối cảnh kinh tế – xã hội hiện nay.
Đại diện cho tiếng nói của người trẻ, Bí thư Đoàn trường Đại học Điện lực Nguyễn Vân Anh cho rằng, chúng ta cần sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị để "cởi trói" những nỗi lo của giới trẻ với thông điệp “Hãy để việc sinh con là niềm hạnh phúc được sẻ chia bởi cộng đồng và Nhà nước, chứ không phải là gánh nặng riêng của mỗi gia đình”.
Chị Nguyễn Vân Anh đề xuất một số nhóm giải pháp như hỗ trợ chi phí y tế cho phụ nữ mang thai và sinh con thứ hai; Áp dụng chính sách ưu tiên mua/thuê nhà ở xã hội đối với các cặp vợ chồng trẻ đã sinh đủ hai con; Đảm bảo phụ nữ sau sinh có thể quay lại vị trí công việc cũ với mức lương không đổi, xóa bỏ rào cản "ngại tuyển dụng phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ". Chị cũng đề xuất Nhà nước có chính sách giảm thuế cho các doanh nghiệp xây dựng nhà trẻ nội bộ hoặc có chế độ làm việc linh hoạt cho cha mẹ có con nhỏ.
Tại Hội thảo, bà Vũ Thị Thanh Thúy, Phó Chủ tịch Hội LHPN phường Khương Đình, 18 năm làm cộng tác viên dân số đã bày tỏ trăn trở về thực trạng mức sinh giảm rõ rệt có thể ghi nhận ngay trên địa bàn phường. Bà Thúy cho biết, thời gian qua, Hội LHPN phường Khương Đình đã đẩy mạnh tuyên truyền để hội viên phụ nữ, người dân hiểu rõ và gia tăng trách nhiệm trong thực hiện chính sách dân số; triển khai các hoạt động hỗ trợ phụ nữ phát triển kinh tế gia đình từ đó giúp chị em an tâm hơn khi sinh con, nuôi con. Hội LHPN phường Khương Đình cũng quan tâm hỗ trợ chị em xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc.
Bà Thúy cũng chia sẻ giải pháp có thể thực hiện ngay trong mỗi gia đình. Đó là mỗi cán bộ, hội viên phụ nữ, những người bà, người mẹ hãy tuyên truyền tới các con/cháu của mình, động viên con cháu sinh đủ con; đồng thời đồng hành, hỗ trợ, san sẻ khó khăn với con trong quá trình nuôi dưỡng các cháu;
Theo Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Nguyễn Thị Thu Hiền các ý kiến tại Hội thảo là căn cứ quan trọng để Hội LHPN Việt Nam hoàn thiện Nghị quyết chuyên đề về tuyên truyền, vận động thực hiện công tác dân số và phát triển, chăm sóc sức khoẻ phụ nữ, trẻ em giai đoạn 2026-2030; đồng thời đề ra các hoạt động thiết thực góp phần thúc đẩy tăng mức sinh phù hợp với từng đối tượng và đặc thù từng địa phương và lan tỏa những giá trị tốt đẹp của gia đình Việt Nam thời kỳ mới.
