Cảm ơn những người mẹ tần tảo của Thủ đô
(PNTĐ) - Khi quyết định viết bài tham gia diễn đàn “Phụ nữ Thủ đô xây dựng thành phố hòa bình, sáng tạo” do Báo Phụ nữ Thủ đô tổ chức, tôi đã nghĩ đến mẹ mình. Mẹ cũng như biết bao phụ nữ khác đã làm nên hình ảnh những người phụ nữ Hà Nội “đảm việc nước, giỏi việc nhà”, là hậu phương vững chắc để đất nước chiến thắng giặc ngoại xâm và ghi tên trên bản đồ thế giới.
Mẹ tôi không sinh ra ở Hà Nội nhưng sống ở Hà Nội. Năm 9 tuổi, học trường Pháp, mẹ học giỏi, được thưởng cuốn từ điển Larousse nặng 2kg, mẹ lễ mễ đem về. Nhưng mẹ phải dừng học vì lối suy nghĩ phong kiến “phụ nữ là con người ta…”. Sau đó, mẹ được học thêm nữ công gia chánh để trở thành người phụ nữ “tề gia nội trợ’.
Năm 1946, mẹ đưa đàn con đi tản cư. Chồng đi kháng chiến, mẹ tần tảo nuôi đàn con với cửa hàng ăn nhỏ. Hồi đầu, mẹ mở cửa hàng xe đạp, em chồng theo cách mạng, đi rải truyền đơn ở chợ, bị lính Pháp rượt, chú chạy vào cửa hàng của mẹ. Mẹ lấy ngay quần áo bố tôi cho chú mặc, rồi chú giả vờ ngồi sửa xe, túi truyền đơn nhét vào cổng. Quân Pháp đến, nghĩ nhà buôn bán quen thuộc, lính kiểm tra qua loa rồi đi.
Năm 1954, mẹ về lại Hà Nội, tìm chồng. Mẹ lếch thếch dắt 5 đứa con lóc nhóc, với hai bàn tay trắng lập lại cuộc sống mới. Đất nước vẫn chia đôi, gia đình ly cách. Kẻ Nam, người Bắc. Mẹ tôi vốn là con quan, lấy bố tôi cũng là con một gia đình giàu có nổi tiếng ở Vinh, nhưng mẹ giản dị đến mức không ai hình dung ra xuất thân của mẹ. Mẹ tôi không nề hà vất vả, xin làm thêm các công việc như bồi hộp giấy, dán phong bì, đan len để tăng thu nhập nuôi các con.
Dù khổ cỡ nào nhưng mẹ luôn cố gắng tiết kiệm tối đa và không bao giờ vay tiền ai vì không muốn làm mất danh giá chồng và dòng tộc. Mẹ rất có ý thức gia đình cán bộ phải gương mẫu. Khi về Hà Nội, cả nhà 8 người sống trong căn nhà được phân chỉ 27m2. Căn buồng nhỏ trở thành “quán trọ”, càng chật chội khi có thêm con cháu từ quê ra học đại học đến tá túc. Mẹ bảo “chúng nó thiệt thòi, các con dù sao cũng có cha mẹ đang sống ở Hà Nội. Có những người cả đời mơ không được thấy Hà Nội. Các con được đến trường ở Hà Nội. Các con phải giúp họ hàng vươn ra ánh sáng, chỉ có học mới có tương lai”. Nhờ mẹ mà nhiều cháu sau này trở thành giảng viên đại học, bác sĩ, kỹ sư...
Mẹ tôi nổi tiếng nấu ăn giỏi trong họ hàng. Dù khó khăn thiếu thốn, mẹ vẫn bảo đảm trách nhiệm của con dâu cả, lo đầy đủ việc thờ cúng tổ tiên. Các con lớn lại khoác ba lô ra chiến trường, đi học xa, mẹ vẫn chắt chiu gửi cho con lọ mắm ruốc, ít cá khô. Chúng tôi rời khỏi vòng tay mẹ, đứa bộ đội, kỹ sư, đứa giám đốc, quản đốc, giảng viên, tuy nhiên ít đứa hiểu hết mẹ.
Mẹ từng âm thầm khóc khi phường báo tin con trai hy sinh ở chiến trường miền Nam, Mẹ không đến tham dự lễ truy điệu con vì không muốn dối lòng mình. Tự hào vì con, nhưng mẹ không muốn mất con. Không ai thích chiến tranh, nhưng một cuộc chiến tranh vì nước đều đáng trân trọng, mẹ sợ không cầm nổi nước mắt yếu đuối nên để bố đại diện nhận bằng “Tổ quốc ghi công”.
Tôi định cư ở Paris, Pháp. Tết xa quê hương, thèm món ăn quê hương, nỗi nhớ mẹ và góc bếp tình yêu nhỏ xíu trên ban công nhỏ ở đường Bà Triệu. Tôi từng chứng kiến cảnh bom đạn ở Hà Nội. Trời tối thui, đi qua Khâm Thiêm, tiếng khóc, tiếng cuốc xẻng còn văng vẳng đến rợn người, những ánh đèn pin rọi lóe lóe như đom đóm đêm để tìm người kẹt trong đống đổ nát. Tôi đến nhà, mẹ tôi cũng vừa bị lạc trở về. Bố chở mẹ đi lánh bom, đến đúng Khâm Thiên, bom dội, tất cả nháo nhác, bố mẹ thất lạc. Mẹ nhờ xe bộ đội rồi lên tận Sơn Tây. Bố tôi cứ tìm kiếm ở Khâm Thiên, năm ngày liền, nghĩ vợ đã mất.
Sau 1975, đất nước thống nhất, cả nước thiếu thốn, vì cấm vận. Lương hưu của mẹ không đủ tiền trầu. Bố về hưu, mẹ mở cửa hàng ký gửi. Rồi mẹ tham gia Hội Phụ nữ ở phường. Năm 1979, chiến tranh biên giới bùng nổ, mẹ đi vận động góp tiền cho bộ đội.
Khi đầu đã hai thứ tóc, tôi nhận được tấm ảnh mẹ ngày xưa mặc áo dài trắng, cầm bóp đầm đen rất thiếu nữ sang trọng model xinh đẹp. Ngắm ảnh mẹ, lệ tôi tuôn trào. Mẹ đã hy sinh quá lớn. Nhớ hồi tôi du học ở Pháp, mẹ dặn mua cho mẹ lọ nước hoa. Tôi tự hỏi: Sao mẹ chỉ suốt ngày trong bếp lại biết tên nước hoa xịn? Tôi chưa bao giờ thấy mẹ mặc áo dài thướt tha, đội khăn vấn đẹp. Mẹ thường chỉ mặc áo cánh phin nõn nhuộm, quần đen và cái khăn xám. Tôi đã không biết thời con gái mẹ dùng mỹ phẩm Pháp. Tản cư, sơ tán, mẹ bỏ tất cả thói quen phú quý. Mẹ đạp máy khâu, dệt len. Mẹ cắt áo dài ra may áo cho các con. Da mẹ dãi dầu nắng mưa. Nhìn ảnh mẹ xưa, tôi mới thấu hiểu sự hy sinh quá nhiều của mẹ cũng như nhiều phụ nữ khác.
Dù không được sống quay lại như thời trẻ, nhưng mẹ mãi tự hào vì có chồng đóng góp công sức trong cuộc kháng chiến giành độc lập dân tộc. Anh trai tôi là liệt sĩ, hy sinh tại mặt trận Tây Nguyên nay chưa tìm được mộ.
Cảm ơn mẹ, cũng như cảm ơn những người phụ nữ Việt Nam, trong đó có phụ nữ Hà Nội một đời tần tảo vì nước, vì gia đình. Trong chiến tranh, các mẹ, các chị đã góp sức xây dựng Thủ đô theo cách riêng, và bây giờ, các mẹ, các chị nhường lại cho thế hệ con cháu tiếp tục xây dựng và phát triển một Thủ đô hòa bình, sáng tạo.
Nhà báo Trần Thu Dung (gửi từ Paris, Pháp)
