Nỗi đau vô hình

Bạo lực tinh thần: "Tảng băng chìm"

Là nạn nhân của bạo lực tinh thần suốt 20 năm, chị N - tạm trú tại Ngôi nhà Bình yên (Trung tâm Phụ nữ và phát triển - Hội LHPN Việt Nam) cho biết, cuộc hôn nhân của chị có nhiều nước mắt hơn tiếng cười. Chồng chị thường xuyên kiếm cớ để chửi bới, mắng nhiếc, sỉ nhục vợ bằng những lời lẽ thô tục. “Ngày đó, tôi còn trẻ, sức chịu đựng còn lớn và chưa biết tự bảo vệ mình. Tôi cam chịu, nhẫn nhục để gia đình được yên ấm, nhưng anh ta liên tục đay nghiến, giày vò tôi suốt một thời gian dài” - chị N nghẹn ngào.

Không những thế, chồng chị còn kiểm soát vợ nghiêm ngặt. Chị N không được đi tham quan, du lịch qua đêm cùng đồng nghiệp. Mỗi lần chị quyết tâm đi thì chồng chị liên tục nhắn tin, gọi điện giám sát và bóng gió chị ngoại tình.

Mỗi khi có chuyện gì, anh ta lại trút lên đầu chị lời đe doạ, chửi bới thậm tệ. Có lần, anh ta đặt các dụng cụ tra tấn lên bàn và bắt chị N tự lựa chọn 1 hình thức, còn lại sẽ dành cho người thân của chị. Chị N bị suy sụp tinh thần, bị trầm cảm nặng, hoảng loạn và phải nhập viện điều trị. “Sau đó, tôi gọi điện cầu cứu và đến tạm lánh tại Ngôi nhà Bình yên. Ở đây, tôi mới biết suốt 20 năm qua, tôi bị bạo lực tinh thần và được hỗ trợ điều trị tâm lý, học nghề và bắt đầu cuộc sống mới” - chị N kể.

Chị N là một trong số rất nhiều phụ nữ đã và đang bị bạo lực tinh thần mỗi ngày, đặc biệt là trong giai đoạn dịch bệnh Covid-19 căng thẳng như hiện nay. Tại sự kiện truyền thông với chủ đề: “Nỗi đau “vô hình” - nhận diện và ứng phó với bạo lực tinh thần, hành động ngay để bảo vệ bạn và gia đình” do Trung tâm Phụ nữ và phát triển tổ chức ngày 12/12 vừa qua, bà Lê Thị Ngọc Bích - chuyên gia tham vấn Ngôi nhà Bình yên cho biết, từ khi thành lập đến nay, Trung tâm đã tiếp nhận gần 1.500 người tạm trú ở 63 tỉnh/thành và 17 dân tộc trên khắp cả nước.

Các đại biểu chia sẻ tại sự kiện truyền thông “Nỗi đau “vô hình” - Nhận diện và ứng phó với bạo lực tinh thần, hành động ngay để bảo vệ bạn và gia đình”.

Nạn nhân nhiều tuổi nhất là 74 tuổi và nhỏ nhất là 6 tuổi. 100% người tạm trú và hàng chục nghìn khách hàng được nhân viên tham vấn hỗ trợ đều có ít nhất 2 hình thức bạo lực, trong đó có bạo lực tinh thần. Bạo lực tinh thần mang hậu quả nặng nề, gây tổn thương tâm lý nặng nề cho nạn nhân. Bạo lực tinh thần rất khó nhận diện, đo lường mức độ tổn hại, trong nhiều tình huống còn âm thầm gặm nhấm, ăn mòn, tàn phá cơ thể, làm thay đổi tính cách nạn nhân.

“Ở Ngôi nhà Bình yên có những ca mà nạn nhân cực kỳ sợ tiếng nói to. Chỉ cần ai cao giọng một chút thì nạn nhân đã có phản ứng run sợ, nắm chặt tay và co rúm người lại. Có người chồng là tiến sỹ, giảng viên đại học nhưng luôn dành cho vợ lời miệt thị, coi thường như: Đồ ngu, đồ nhà quê, kẻ phá hoại, khiến người vợ bị ám thị bản thân là người thực sự kém cỏi và đáng trách…” - bà Bích chia sẻ.

Không chỉ dừng lại ở những lời nói chì chiết, nhục mạ, hạ thấp phẩm giá nạn nhân, bạo lực tinh thần còn là những hành vi kiểm soát, lợi dụng vị thế trong gia đình để gây áp lực, buộc người kia phải tuân theo mình, gây ảnh hưởng đến lợi ích hợp pháp của họ. Bên cạnh đó, bạo lực tinh thần còn tồn tại dưới dạng “chiến tranh lạnh” hay còn gọi là “bỏ lửng”. Lúc này, người chồng tỏ ra thờ ơ, lạnh nhạt, vô trách nhiệm đối với vợ, thậm chí so sánh vợ với phụ nữ khác… Đây được xem là hình thức bạo hành “câm”, diễn ra lặng lẽ và khó phát hiện, không đánh đập, xô xát hay chửi bới sỉ nhục ầm ĩ, nhưng đây là hành động bạo lực tinh thần đau đớn nhất và khó chống cự nhất.

Đặc biệt, khi đại dịch Covid-19 xảy ra, vấn đề bạo lực đối với phụ nữ vốn đã tồn tại trước đó trở nên càng trầm trọng hơn. Những hạn chế về di chuyển, cách ly xã hội và các biện pháp ngăn chặn tương tự, cùng với áp lực cũng như căng thẳng về kinh tế- xã hội gia tăng đối với các gia đình đã dẫn đến sự leo thang của bạo lực, đặc biệt là bạo lực tinh thần đối với phụ nữ và trẻ em… Theo thống kê của Ngôi nhà Bình yên, trong thời gian dịch Covid-19, từ tháng 3-12/2020, Tổng đài 1900969680 của Ngôi nhà Bình yên tăng 114% số lượt tham vấn, tăng từ 883 lên 1.212 so với năm 2019 (tăng 137%). Trong 6 tháng đầu năm 2021, Tổng đài tiếp nhận 1.193 cuộc gọi, tăng 140% so với cùng kỳ năm 2020. Số ca tham vấn tăng 114%, số lượt tham vấn tăng 168% so với cùng kì năm 2019 - thời điểm chưa có dịch.

Phụ nữ cần lên tiếng chấm dứt bạo lực tinh thần

Năm 2013, Chính phủ đã ban hành Nghị định 167 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng chống bạo lực gia đình. Trong đó, các hành vi bạo lực tinh thần sẽ bị xử phạt bằng hình thức phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 100 nghìn đồng đến 1,5 triệu đồng, tương ứng với từng hành vi. Đối với hành vi cấm thành viên gia đình ra khỏi nhà, ngăn cản thành viên gia đình gặp gỡ người thân, bạn bè hoặc có các mối quan hệ xã hội hợp pháp, lành mạnh, nhằm mục đích cô lập, gây áp lực thường xuyên về tâm lý đối với thành viên đó, có mức phạt tiền từ 100.000 - 300.000 đồng.

Ở mức độ xử phạt hành chính, hình thức xử phạt đối với hành vi này không quá cao để đủ mức răn đe. Trong khi đó, bạo lực gia đình liên quan chặt chẽ đến mối quan hệ riêng tư, nên việc xử lý hành chính bằng phạt tiền hay xin lỗi nạn nhân không hẳn là phương thức hữu hiệu.

Bạo lực tinh thần gây ra tổn thương nghiêm trọng như bạo lực thể chất (Ảnh: Minh họa)

Bà Lê Thị Ngọc Bích cho rằng, trong suốt 14 năm làm việc, nhóm tham vấn ghi lại 30 nhóm hành vi bạo lực thường dùng, trong đó, 80% hành vi tác động mạnh mẽ đến tinh thần nạn nhân. Thông thường, người bạo lực phô bày hình ảnh đối xử tử tế với vợ trước người khác hòng che giấu hành vi bạo lực sau đó. Họ cũng không thể ghi âm, quay clip lại các hành vi nhục mạ, đe doạ của chồng. Do đó, các nạn nhân không thể cung cấp bằng chứng về việc bị chồng bạo lực cho cơ quan điều tra. Mặt khác, tâm lý bị đổ lỗi, chỉ trích và không nhận được sự giúp đỡ cũng khiến họ không dám trình báo.

“Khi chúng tôi hỗ trợ chị em giải quyết bạo lực tinh thần, câu đầu tiên mà chính quyền địa phương hỏi là nạn nhân có thương tích không, thương tích bao nhiêu % chứ không phải là chị ấy cảm thấy thế nào, có sang chấn tâm lý hay không? Hành vi bạo lực tinh thần không được quan tâm nên rất dễ bị bỏ qua trong quá trình xác minh thông tin bạo hành” - bà Bích lo ngại.

Bà Shirel Levi, Phó Đại sứ Israel tại Việt Nam cho rằng, dù khó nhận ra, song bạo lực tinh thần lại gây ra tổn thất không hề kém bạo lực thể xác. Lời nói có tác động mạnh mẽ, có thể gây tổn hại tương đương với đánh đập. Bạo lực tinh thần khiến nạn nhân bị sang chấn tinh thần, đánh mất giá trị bản thân, phụ thuộc cảm xúc vào kẻ lạm dụng, lo âu, trầm cảm…

Bác sĩ Nguyễn Thu Giang, Viện phó Viện Phát triển sức khỏe cộng đồng Ánh sáng - LIGHT, cho rằng, phụ nữ hoàn toàn có thể phòng ngừa và ứng phó với bạo lực tinh thần nếu trang bị đúng và đủ kiến thức về giới và phòng chống bạo lực giới. Phụ nữ cần “tầm soát” những dấu hiệu cảnh báo trước khi chính mình trở thành nạn nhân như: chồng/người yêu cô lập khỏi bạn bè, gia đình và những người thân thiết gần gũi, ghen tuông mù quáng và kiểm soát quá mức; không tôn trọng bạn và không gian riêng tư của bạn; nghiện bia rượu, chất kích thích; cáo buộc bạn bởi những gì bạn không làm…

Khi phát hiện mình là nạn nhân của bạo lực tinh thần, phụ nữ cần lên tiếng và có biện pháp thoát khỏi vấn đề này như lên kế hoạch rời đi, tìm kiếm sự giúp đỡ từ người đáng tin cậy, chính quyền địa phương và sẵn sàng cho tình huống khẩn cấp…

“Bạo lực tinh thần là một quá trình diễn ra liên tục, lặp đi lặp lại. Trong hầu hết các trường hợp, nạn nhân không thể đứng lên để bảo vệ mình mà cần sự hỗ trợ của gia đình, bạn bè, những người có chuyên môn để giúp họ nhận thức rằng mình đang là nạn nhân của bạo hành, giúp họ tin rằng mình có thể sống tự lập. Chúng ta cần trang bị cho phụ nữ công cụ thích hợp để nhận biết nó. Ngay cả hệ thống pháp luật cũng cần công nhận bạo lực tinh thần là một tội ác và cần có biện pháp xử phạt nghiêm khắc hơn” - bà Shirel nhấn mạnh.

HỒNG NHUNG