Phẩm chất, tài năng và đóng góp của nhà báo nữ trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước
(PNTĐ) - Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ có rất nhiều nhà báo nữ đã xung phong lên đường ra mặt trận. Với lòng yêu nước nồng nàn, lý tưởng cách mạng và khát vọng cống hiến mãnh liệt, các nhà báo - chiến sĩ nữ đã cùng với đội ngũ báo chí chiến trường nói chung, có những đóng góp vô cùng quan trọng trong cuộc kháng chiến trường kỳ, gian khổ của quân và dân ta, góp phần giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Phẩm chất, tài năng của những nhà báo - chiến sĩ nữ
Những nhà báo nữ ra trận trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ cứu nước đến từ nhiều vùng miền của đất nước. Họ khá đa dạng về tuổi tác, kinh nghiệm tác nghiệp, về vị trí công tác trước khi rời hậu phương ra tiền tuyến. Tuy nhiên, dù xuất phát điểm là gì, hoàn cảnh riêng tư ra sao, dù tính cách mỗi người một khác nhưng họ đều mang trong mình những phẩm chất cao quý, đáng trân trọng của những nhà báo - chiến sĩ. Đó là:
* Có tấm lòng yêu nước nồng nàn, có lý tưởng cách mạng cao đẹp. Với tấm lòng yêu nước và lý tưởng ấy, họ sẵn sàng rời xa tổ ấm gia đình, xa cuộc sống - dù chưa đầy đủ về vật chất nhưng bình yên, để ra trận.
Nhà văn, nhà báo Dương Thị Xuân Quý xung phong lên đường ra mặt trận trong khi chồng chị - nhà thơ Bùi Minh Quốc đã ra chiến trường trước đó một năm và con gái họ, Bùi Dương Hương Ly, lúc đó mới 16 tháng tuổi. Chị đã vĩnh viễn nằm lại trên “đất lành Duy Xuyên" - mặt trận Quảng Đà, năm 1969, khi bút lực đang ở giai đoạn dồi dào nhất và tuổi đời mới vừa 28.
Nhà báo, liệt sĩ Phạm Thị Ngọc Huệ sinh năm 1946 - một cô gái thông minh, học giỏi, hát hay và tràn đầy nhiệt huyết tuổi trẻ. Gác lại giấc mơ giảng đường đại học, chị đã tình nguyện đến chiến trường, đơn vị chiến đấu đầu tiên là Binh trạm 36, Đại đội Thanh niên xung phong Ninh Bình, làm nhiệm vụ thông tuyến đường chiến lược 20 Quyết Thắng, tiếp đó là Ban tuyên huấn 559 Bộ đội Trường Sơn. Tại đây, chị làm cho Báo Trường Sơn - cơ quan tuyên truyền của Bộ Tư lệnh Binh đoàn Trường Sơn.
Nhà báo Nguyễn Thụy Nga (tên thường gọi Nguyễn Thị Vân hay còn gọi là Bảy Vân) là người con của Bình Dương và là phu nhân của cố Tổng Bí thư Lê Duẩn. Đầu những năm 60 của thế kỷ trước, tình hình cách mạng ở miền Nam càng ngày càng lên cao, phong trào phụ nữ đang phát triển thành cao trào, Nguyễn Thụy Nga, khi đó là Ủy viên Ban Biên tập Báo Kiến thiết Hải Phòng đã nghe theo tiếng gọi của Đảng, để lại hai con nhỏ ở hậu phương, lên đường vào Nam nhận nhiệm vụ mới.
* Các nhà báo nữ cũng ý thức sâu sắc về sứ mệnh của báo chí, có tinh thần dấn thân trong nghề nghiệp, sẵn sàng nhận nhiệm vụ và luôn có mặt ở những nơi ác liệt nhất của cuộc chiến, dù biết rằng điều đó có thể nguy hiểm đến tính mạng.
Ngày 20/12/1968, Phạm Thị Ngọc Huệ đã anh dũng hy sinh khi cùng đơn vị vượt trọng điểm Ka Tốc. Di vật còn lại của chị Huệ là cuốn sổ ghi chép các khoản tiếp nhận quân nhu, trang phục đoàn công tác và tập bản thảo viết về điển hình trạm sửa chữa xe máy Trường Sơn. Tất cả đều nhuốm máu, nhiều trang không đọc được…
Nhà báo Cao Tân Hòa cùng lớp phóng viên Giải phóng 10 Thông tấn xã Giải phóng rời miền Bắc ra trận với cây bút, quyển sổ và máy ảnh, “đối mặt với sự hy sinh, gian khổ với lòng rất đỗi tự hào”. Đó cũng là lý do khi bị thương, có nguy cơ phải quay về Hà Nội, bà đã không chấp nhận điều đó. Khát vọng lên đường thôi thúc, bà đã xin lãnh đạo, quyết liệt xin trình bày nguyện vọng tiếp tục được ra chiến trường.
* Các chị cũng luôn kiên cường, bền bỉ, âm thầm vượt qua những áp lực tâm lý, vượt mọi gian khổ, điều kiện sống và tác nghiệp khắc nghiệt đối với phụ nữ để hoàn thành nhiệm vụ.
Đối với phóng viên chiến trường, áp lực sống và tác nghiệp trong điều kiện ác liệt là điều không thể tránh khỏi. Áp lực bom rơi đạn nổ, áp lực vì thiếu thốn đủ đường về vật chất đã đành rồi cả những phút yếu lòng rất phụ nữ.
Nhà báo Lệ Thu trong cuốn Nhật kí chiến trường đã viết rằng, là đảng viên, nên chị sẵn sàng chấp hành mệnh lệnh, đi vào nơi gian khổ làm nhiệm vụ. Ông Đoàn Tử Diễn, nguyên phóng viên Giải phóng 10 của Thông tấn xã Giải phóng, nguyên Tổng Biên tập Nhà xuất bản Thông tấn đã miêu tả cụ thể những khó khăn như vậy của các đồng nghiệp nữ: “Về tới nơi là họ chong lên ngọn đèn chỉ bằng hạt đỗ, đêm đêm viết bài, điện ra Tổng xã. Những vùng đất nóng bỏng vừa đi qua. Những con người cùng được sống: Cán bộ xã ấp, du kích, những cơ sở nội tuyến... bình dị thế từ việc làm, từ lời nói mà sao không viết nổi. Viết rồi xóa, xóa rồi lại viết nữa..”.
Tài năng của các nhà báo - chiến sĩ nữ
Tài năng của các chị trước hết là trụ vững và sống sót được giữa trận mạc; là viết báo, làm báo trong hoàn cảnh ngặt nghèo của chiến tranh, thiếu ăn, thiếu mặc, thiếu nơi ăn chốn ở, thiếu phương tiện hỗ trợ trong khi bom đạn và cái chết luôn rình rập. Tiếp đó mới là việc sản phẩm của các chị đã chinh phục ban biên tập, truyền lửa tới nơi hậu phương, làm khiếp sợ kẻ thù hay thuyết phục bạn bè quốc tế như thế nào. Những sản phẩm báo chí ấy - không chỉ thấm đẫm mồ hôi nước mắt, thấm đẫm lý tưởng cống hiến, đôi khi còn phải đánh đổi bằng máu, bằng một phần cơ thể, thậm chí bằng mạng sống của các chị.
Tất nhiên, với mỗi người họ, vẫn có những điều đặc biệt để nhắc nhớ.
Cuốn Nhật kí chiến trường của nữ nhà báo của Lệ Thu cũng khẳng định tài năng viết rất tuyệt vời của chị. Nhà thơ Hữu Thỉnh cho rằng sự nhạy cảm của một hồn thơ với sự kỹ càng sắc sảo của một nhà báo làm cho những trang nhật ký của Lệ Thu có cái quánh bện của sự kiện và hồn người… Còn với nữ nhà văn, nhà báo Dương Thị Xuân Quý, tài năng của chị thể hiện cả trong hai lĩnh vực: văn học và báo chí. Vào chiến trường năm 1968, chỉ trong một thời gian ngắn, giữa những đợt gùi cõng, phát rẫy, giữa những trận bom B52, trong sự hành hạ của những trận đói và sốt rét, Dương Thị Xuân Quý đã miệt mài viết và viết và đã để lại nhiều tác phẩm giá trị. Chỗ đứng (truyện, 1968), Gương mặt thách thức (bút ký, 1969), Hoa rừng (tập truyện ký, 1970), Dương Thị Xuân Quý - Nhật ký, tác phẩm (NXB Hội Nhà văn, 2007). Chị đã được truy tặng Giải thưởng nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2007.
Những đóng góp quan trọng của các nhà báo - chiến sĩ nữ
* Thông tin kịp thời, sâu sắc về những diễn biến tình hình chiến trường, nơi các chị nhận nhiệm vụ và tác nghiệp
Đặc điểm của tác nghiệp báo chí là đi sâu đi sát địa bàn, chứng kiến và phản ánh trung thực cuộc sống và chiến đấu của quân ta cũng như hoạt động của đối phương. Dòng thông tin nóng hổi, cập nhật và ăm ắp tư liệu về những địa bàn, con người, tình huống cụ thể của các nhà báo nữ hòa vào dòng thông tin báo chí nói chung đã phản ánh một cách chân thực, khách quan cuộc sống, chiến đấu của quân và dân ta. Đây là những thông tin đặc biệt quý giá, là một trong những căn cứ quan trọng để lãnh đạo các cấp đưa ra những quyết định chính xác và kịp thời, đảm bảo thắng lợi với ít ổn thất nhất.
* Phản ánh chân thực hiện thực cuộc sống và chiến đấu sôi sục trên chiến trường miền Nam trên tất cả những khía cạnh, góc độ và địa bàn.
Một mặt đó là những tội ác, chính sách Đế quốc Mỹ, chính quyền tay sai tiến hành gây nên những đau thương, tổn thất to lớn cho quân và dân ta. Thông tin trung thực và khách quan của báo chí, đặc biệt là những sự thật về những hoạt động vô nhân đạo của quân đội Mỹ như bắn giết, càn quét, thực hiện những thảm sát đẫm máu, ném bom rải thảm, tra tấn tù binh, hãm hại trẻ em và phụ nữ, dùng chất độc hóa học rải xuống nguồn nước, hủy hoại sinh thái và môi trường… đã lột tả đầy đủ bản chất của cuộc chiến tranh xâm lược, cuộc chiến tranh phá hoại, phi nghĩa cũng như tố cáo đanh thép tội ác của Đế quốc Mỹ và tay sai.
Mặt khác, các nhà báo chiến trường, trong đó có các nhà báo - chiến sĩ nữ đã vào sinh ra tử, sát cánh cùng quân và dân ta trong suốt cuộc kháng chiến để cảm nhận, để chứng kiến và cất lên tiếng nói ngợi ca lòng yêu nước, tinh thần quả cảm, chủ nghĩa anh hùng cách mạng sáng ngời của quân và dân ta. Những chiến công lúc âm thầm, lúc vang dội, những tấm gương là các tập thể và cá nhân sẵn sàng xả thân để bảo vệ thành quả cách mạng, sự sáng tạo trong chiến đấu và lao động, sự che chở, đùm bọc của nhân dân miền Nam với cách mạng. Tất cả đã được ghi nhận và trở thành cơ sở cho niềm tin lớn lao vào thắng lợi, là sự cổ vũ vô cùng to lớn đối với tinh thần chiến đấu của quân và dân ta, khiến cho quân thù phải khiếp sợ.
* Đấu tranh với những thủ đoạn xảo quyệt trong tuyên truyền của chính quyền ngụy và Đế quốc Mỹ, vạch trần sự thật và bản chất phi nghĩa của cuộc chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam, thức tỉnh và tranh thủ sự ủng hộ của nhân loại tiến bộ và các lực lượng yêu chuộng hòa bình trên thế giới.
Trong những năm chiến tranh, ngụy quyền đã dựng lên bộ máy tuyên truyền khổng lồ nhằm xuyên tạc, lôi kéo, đe dọa, chống phá ảnh hưởng của cách mạng. Bộ máy này có hàng nghìn cán bộ, nhân viên, trong đó có nhiều người được đào tạo từ Mỹ hoặc Pháp. Những tay viết chống cộng khét tiếng có thể kể đến như: Nguyễn Ngọc Linh (Báo Chính Luận); Nguyễn Văn Trấn (tờ Tự do và Dân chủ mới); Nguyễn Đức Cung - phóng viên chiến trường, có mặt nhiều nơi và thường xuyên đưa tin bài với văn phong hừng hực chống cộng, Nguyễn Văn Ba (bút danh Ba Cụt) - viết trên báo Con Ong với giọng điệu giễu nhại, đả kích sâu cay đối với cách mạng.
Cuộc đấu tranh chống lại những luận điệu này có sự phối hợp của nhiều cơ quan, trong đó có báo chí. Chính những tư liệu ngồn ngộn, sống động trong các tin tức và bài viết, trong các hình ảnh, âm thanh của các nhà báo chiến trường, trong đó có các nhà báo - chiến sĩ nữ, đã cung cấp những bằng chứng đầy thuyết phục để phản bác lại những luận điệu, những thông tin được nhào nặn của bộ máy tuyên truyền Mỹ - ngụy, vạch trần sự giả dối, thủ đoạn xuyên tạc, bóp méo của chúng. Các cuộc đấu loa giữa ta và địch qua hai bờ Bến Hải, chương trình tiếng Anh dành cho binh sĩ Mỹ ở miền Nam Việt Nam với giọng nói huyền thoại của phát thanh viên Hà Nội Hanah Trịnh Thị Ngọ, các chương trình phát thanh từ Cuba hướng vào Mỹ và nhiều kênh báo chí khác là những dấu ấn hào hùng của báo chí cách mạng trong những năm tháng đó. Nhờ vậy, nhân dân miền Nam thêm tin yêu và vững lòng đi theo Đảng, nhân dân miền Bắc thông cảm, chia sẻ với nhân dân miền Nam vừa chống trả chiến tranh phá hoại của kẻ thù vừa sẵn sàng chi viện cho miền Nam ruột thịt. Nhân loại tiến bộ được thức tỉnh, được khích lệ dũng cảm đứng về phía cuộc chiến đấu chính nghĩa của chúng ta, là ngọn lửa thắp lên phong trào phản chiến rầm rộ không chỉ trong lòng nước Mỹ mà còn lan rộng khắp thế giới.
(Trích lược từ tham luận của TS. Trần Thị Tri, Học viện Phụ nữ Việt Nam tại Hội thảo khoa học quốc gia "Phụ nữ với 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam").
