“Phân loại rác thải tại nguồn: Từ cam kết đến hành động” - Lan tỏa tinh thần trách nhiệm bảo vệ môi trường
(PNTĐ) - Trong bức tranh phát triển đô thị hiện nay, rác thải sinh hoạt đã trở thành một vấn đề không chỉ về môi trường, mà còn là thước đo của văn minh đô thị và ý thức cộng đồng. Đó là chia sẻ của PGS.TS Nguyễn Thành Lợi, Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị tại tọa đàm “Phân loại rác thải tại nguồn: Từ cam kết đến hành động”, diễn ra sáng 7/11. Buổi tọa đàm nhằm lan tỏa tinh thần trách nhiệm, thúc đẩy mỗi người dân, mỗi tổ chức chung tay hành động vì môi trường Thủ đô xanh – sạch – đẹp.
Buổi tọa đàm có 3 nội dung chính: Chính sách & hạ tầng – Từ chủ trương đến thực tế; Con người & cấp cơ sở – Nơi chủ trương thường “tắc”; Giải pháp & hành động – Làm gì để rác được phân loại thật sự.
Phát biểu khai mạc buổi toạ đàm, PGS.TS Nguyễn Thành Lợi – Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị cho biết thêm: Luật Bảo vệ Môi trường 2020 yêu cầu, từ ngày 1/1/2025, các hộ gia đình phải phân loại rác thải tại nguồn. Đây là một quy định tiến bộ, thể hiện tầm nhìn dài hạn của Nhà nước trong xây dựng một Thủ đô xanh – sạch – đáng sống. Tuy nhiên, như chúng ta đều thấy, từ cam kết đến hành động thực tế vẫn là một quãng đường đầy thử thách. Ở nhiều nơi, người dân muốn làm, nhưng thiếu hướng dẫn cụ thể; chính quyền cơ sở thiếu cơ chế, nhân lực, kinh phí; trong khi hạ tầng thu gom, vận chuyển chưa đồng bộ.
"Buổi tọa đàm hôm nay – với chủ đề “Phân loại rác thải tại nguồn: Từ cam kết đến hành động” – không chỉ là một cuộc trao đổi chuyên môn, mà còn là diễn đàn mở để cùng nhau tìm lời giải cho câu hỏi: làm sao để rác được phân loại thật sự, không chỉ trên giấy tờ? Hà Nội đang hướng tới năm 2030 – một Thủ đô sáng, xanh, sạch, đẹp, và mỗi công dân Thủ đô hôm nay đều đang góp một phần vào hành trình ấy. Buổi tọa đàm hôm nay sẽ đem lại những góc nhìn đa chiều, những giải pháp khả thi, để chính sách phân loại rác tại nguồn thực sự đi vào đời sống, từ cơ quan, trường học, đến từng hộ gia đình.” – PGS.TS Nguyễn Thành Lợi – Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị nhấn mạnh.
Chính sách và hạ tầng còn vướng mắc
Ông Đặng Thành Vinh - Phó trưởng phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Nông nghiệp & Môi trường Hà Nội chia sẻ: Về chính sách Luật Bảo vệ môi trường 2020 (có hiệu lực từ 01/01/2022) đã quy định rõ việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt (CTRSSH) tại nguồn. Khi không thực hiện phân loại từ ngày 01/01/2025 trở đi thì đây là hành vi vi phạm. Đây là chủ trương đúng đắn và là xu thế tất yếu của phát triển đô thị. Tuy nhiên, thực tế triển khai đến nay vẫn gặp nhiều vướng mắc khiến chính sách này chưa “đi vào đời sống” như mong đợi. Thực tế hiện nay cho thấy nguyên nhân không chỉ nằm ở “thiếu công cụ” hay “thiếu quyết tâm”, mà là sự kết hợp của cả hai, trong đó yếu tố điều kiện thực thi đóng vai trò chủ đạo. Luật đã có, chế tài đã ban hành, nhưng nếu hạ tầng và quy trình chưa hoàn thiện, cộng với sự quyết liệt chưa đủ mạnh, thì việc xử phạt gần như không thể triển khai thực chất. Việc cần làm lúc này là vừa hoàn thiện công cụ, vừa tăng cường tổ chức thực hiện và truyền thông để tạo nền tảng trước khi áp dụng chế tài nghiêm minh. Hà Nội cũng có những hành động để cụ thể hóa quy định này. Để quy định này có thể đi vào đời sống thì phải có lộ trình.
"Tôi có thể khẳng định là hạ tầng chưa đáp ứng được. Phần lớn các tòa nhà hiện nay chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phân loại rác thành 3 nhóm theo luật. Nhiều chung cư mới chỉ có 2 thùng rác, chưa bố trí khu lưu giữ tách biệt, chưa có quy trình thu gom riêng cho từng loại rác. Về trách nhiệm đầu tư, luật quy định rõ nguyên tắc “người phát thải trả tiền” và chủ đầu tư/ban quản lý tòa nhà phải tổ chức điểm tập kết, thùng chứa và quy trình thu gom phân loại trong phạm vi tòa nhà. Hạ tầng phân loại rác hà nội đang hoàn thiện từng bước nhưng phải cần có lộ trình, có thời gian chứ không thể một sớm một chiều. Nhưng cũng cần phải có chính sách để có hành động" - Ông Đặng Thành Vinh cho hay.
Là đơn vị thu gom chủ lực của TP Hà Nội – Công ty URENCO là đơn vị tiên phong triển khai thí điểm phân loại rác tại 5 quận của Hà Nội (Ba Đình, Hoàn Kiếm, Hai Bà Trưng, Đống Đa, Nam Từ Liêm), với mô hình phân loại thành 4 nhóm gồm: rác tái chế, rác còn lại, rác cồng kềnh và rác nguy hại. Đơn vị chủ động chuẩn bị phương tiện thu gom phù hợp cho từng loại rác sau phân loại, chẳng hạn: bố trí túi đựng rác tái chế gắn trên xe đẩy tay kín, trang bị khoang riêng cho rác tái chế trên xe cuốn ép, sử dụng xe tải riêng thu gom rác tái chế và rác cồng kềnh...
Ông Bùi Ngọc Tú – Trưởng phòng Kỹ thuật Công nghệ, Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội - URENCO cho biết: Sau khi quy trình kỹ thuật và định mức kinh tế – kỹ thuật mới được ban hành (theo Quyết định 50/2020/QĐ-UBND ngày 20/8/2025), URENCO đã tổ chức đào tạo đội ngũ công nhân và lái xe để nắm chắc quy trình tác nghiệp, đảm bảo tác phong chuyên nghiệp tại hiện trường. Đồng thời, đơn vị triển khai thử nghiệm các hạng mục mới như duy trì vệ sinh đường hè bằng xe điện, quét - rửa đường bằng xe chuyên dụng nhằm đánh giá hiệu quả làm sạch và tối ưu vận hành. Tuy nhiên, Công ty gặp các khó khăn, tồn tại: Hạ tầng tiếp nhận xử lý không đồng bộ: Thiếu điểm tập kết/trạm trung chuyển phù hợp cho nhiều nhóm rác, đặc biệt trong đô thị nội thành vì thiếu quỹ đất. Hạ tầng để xử lý rác hữu cơ, tái chế tại nhiều nơi còn thiếu hoặc chưa phát huy hiệu quả. Nhận thức và thói quen người dân chưa ổn định: Người dân vẫn chưa quen với phân loại rác ở nguồn, việc bỏ rác sai giờ, sai nơi vẫn còn phổ biến. Đơn giá thu gom – vận chuyển chưa phân biệt theo nhóm rác: Hiện nay chưa có đơn giá mới áp dụng cho công tác thu gom, vận chuyển rác thải sau phân loại. Mặt khác, đơn giá duy trì VSMT đang áp dụng tại Hà Nội chưa được tính đúng tính đủ, một số nguyên giá máy móc thiết bị, vật tư vật liệu còn thấp, không phù hợp với thị trường xe chuyên dùng cho lĩnh vực môi trường hiện nay.
Ông Phạm Xuân Điệp – Trưởng Ban Quản trị Chung cư New Skyline, KĐT Văn Quán cho rằng: Phân loại xong rồi thì đổ vào đâu? Luật từ 2020 nhưng bao năm nay vẫn loay hoay. Điểm đứt trong khâu tổ chức còn thiếu sự đồng bộ và rõ ràng. Quy định và hướng dẫn chưa thống nhất. Hệ thống thu gom chưa đồng bộ: Ngay cả khi người dân phân loại đúng, xe thu gom vẫn trộn chung rác do đơn vị thu gom chưa có hạ tầng tiếp nhận tách biệt. Điều này làm mất niềm tin của người dân, khiến họ không còn động lực duy trì phân loại.
Giải pháp và hành động
Để việc phân loại rác trở thành hành động thực sự trong đời sống, cần có những cam kết và giải pháp cụ thể từ chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng. Theo TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường: Phải có chính sách khuyến khích, ở trong Luật cũng đã đề ra như mua túi để cho rác vào, rác nhiều sẽ phải mua càng nhiều và ngược lại tiết kiệm phần kinh phí đó. Để rác ít nữa thì đã có quy định như: rác tái chế, tái sử dụng không phải đóng tiền, từ đó, người dân sẽ tự động phân loại. Hà Nội hoàn toàn có thể tạo động lực thực chất cho người dân bằng cách gắn phân loại rác với lợi ích kinh tế và danh hiệu cộng đồng, thay vì chỉ kêu gọi tự nguyện. Cụ thể, về kinh tế, có thể giảm phí thu gom cho hộ gia đình phân loại đúng, hoặc áp dụng cơ chế “trả phí theo lượng rác không tái chế” như nhiều nước đã làm. Ngoài ra, có thể triển khai chương trình tích điểm xanh – người dân mang rác tái chế đến điểm thu đổi để nhận quà, phiếu mua hàng hoặc giảm giá điện, nước.
Cũng theo ông Tùng, các khu dân cư, tổ dân phố làm tốt có thể được công nhận danh hiệu “Khu dân cư xanh”, “Tổ dân phố phân loại tốt”, được ưu tiên trong các chương trình thi đua, hỗ trợ hạ tầng hoặc quỹ môi trường. Về truyền thông, nên công khai kết quả phân loại, vinh danh tập thể và cá nhân tiêu biểu, giúp người dân thấy rõ “làm đúng là có lợi, có ghi nhận”. Như vậy, lợi ích kinh tế và danh hiệu cộng đồng sẽ là hai “đòn bẩy” thiết thực để biến phân loại rác từ nghĩa vụ thành hành động tự nhiên và có phần thưởng rõ ràng.
Ông Nguyễn Anh Tuấn – Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND phường Hoàng Liệt nêu ý kiến: Xuất phát từ thực tế triển khai từ địa phương, việc thí điểm như thu gom rác tại các khu chung cư, dân cư nhất định là rất cần thiết, từ đó, đánh giá hiệu quả và có thể nhân rộng. Theo tôi, mọi công việc đều phải có thí điểm để đưa ra những giải pháp dài hơi, căn cơ và thực hiệm đồng bộ trong giải pháp này. Điều kiện tiên quyết để phân loại rác tại nguồn thành công ở đô thị là phải có hệ thống thu gom và xử lý đồng bộ để “rác phân loại ra không bị trộn lại”. Khi người dân thấy công sức của mình được tôn trọng, rác hữu cơ, tái chế và rác thải còn lại được thu riêng, xử lý riêng thì niềm tin và thói quen mới hình thành bền vững.
Ông Bùi Ngọc Tú – Trưởng phòng Kỹ thuật Công nghệ, Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội – URENCO cho rằng: “Nhạc trưởng” lý tưởng phải là chính quyền đô thị, cụ thể là UBND thành phố và các xã, phường, vì họ có quyền điều phối tổng thể và kết nối các mắt xích: từ quy định, hạ tầng, đến tuyên truyền và giám sát.
Còn ông Hoàng Xuân Cơ - Trưởng ban Khoa học, Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam chia sẻ: Nếu quyết tâm phân loại rác tại nguồn phải nghiên cứu kỹ và Nhà nước cần phải hỗ trợ kinh phí. Để làm việc việc này, cần phải có kinh phí, có thể đến từ nhân dân đóng góp, nếu có chủ trương tăng tiền đóng góp người dân sẵn sàng chi nhưng với điều kiện cơ quan chức năng, doanh nghiệp cần chứng minh việc đóng góp đó là đúng, là tốt.
Buổi Tọa đàm góp phần thay đổi nhận thức cộng đồng để người dân Hoàng Liệt dần hình thành thói quen sống xanh, có ý thức bảo vệ môi trường. Trẻ em, học sinh trên địa bàn được giáo dục hành vi đúng, tác động tốt đến thế hệ tương lai. Chính quyền gặp thuận lợi hơn trong tuyên truyền, khi có sự đồng thuận từ cộng đồng sau khi được tiếp cận với các chuyên gia môi trường...
