“Khoảng trống” giáo dục sức khỏe sinh sản vị thành niên

Ảnh minh họa. Nguồn: Int

Làm mẹ bất đắc dĩ khi đang ở tuổi “teen”
Báo cáo mới nhất của Vụ Sức khỏe Bà mẹ trẻ em (Bộ Y tế), công bố vào cuối năm 2022 cho thấy: Số ca mang thai tuổi vị thành niên chưa có xu hướng giảm trong những năm gần đây (chiếm khoảng 2,5-3% tổng số phụ nữ mang thai). Nhiều trường hợp tuổi “teen” vì thế phải làm mẹ bất đắc dĩ dù chưa hề sẵn sàng, cũng không có kiến thức nuôi dạy con.

Ngày 3/4/2023, bác sĩ Bệnh viện Phụ sản - Nhi Quảng Ninh đã mổ bắt thai cho một sản phụ mới 15 tuổi (có địa chỉ thường trú tại Nam Trà My, Quảng Nam). Thời điểm đó, thai nhi được 36 tuần, 3 ngày. Do sản phụ khi vào phòng sinh không biết rặn đẻ khiến tim thai suy, đầu không lọt nên bác sĩ buộc phải chuyển mổ, em bé chào đời nặng 2,7kg.

Trước đó, ngày 30/3/2023, Bệnh viện Phụ sản Hà Nội cũng thông tin về việc đỡ đẻ thành công cho một trường hợp thai phụ mới 13 tuổi. GS.TS Nguyễn Duy Ánh - Giám đốc Bệnh viện Phụ sản Hà Nội cho hay, do cháu bé không thăm khám thai định kỳ, không rõ mang thai từ lúc nào nên không xác định được thai nhi bao nhiêu tuần. May mắn, sản phụ nhỏ tuổi chuyển dạ thuận lợi, sinh thường bé gái nặng 2,9kg. Cũng tại bệnh viện, trước đó các bác sĩ từng thăm khám cho hai trường hợp mẹ bầu 15, 16 tuổi, tới kiểm tra khi thai đã lớn. 

Không riêng 2 trường hợp trên, ngày 14/2/2023, UBND huyện Sơn Động, tỉnh Bắc Giang cũng thông tin đã tiếp nhận vụ việc một nữ sinh lớp 7 (chưa đủ 13 tuổi) trú tại địa bàn có thai và tự sinh con trong phòng tắm của gia đình (bé trai, nặng khoảng 2,7kg). Hay cuối năm 2022, một bé gái khác ở Phú Thọ cũng sinh con khi mới 11 tuổi và đang là học sinh lớp 5. 

Đi cùng với tình trạng mang thai ngoài ý muốn, tỷ lệ nạo phá thai ở lứa tuổi vị thành niên cũng là vấn đề đáng quan ngại. Theo báo cáo năm 2022 của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA), Việt Nam thuộc nhóm 20 nước có tỉ lệ nạo phá thai vị thành niên cao nhất thế giới. Công bố mới đây của Vụ Sức khỏe Bà mẹ trẻ em (Bộ Y tế) cuối năm 2022 cũng cho thấy: Trung bình mỗi năm cả nước có thêm khoảng 3.000 ca nạo phá thai (trong tuổi vị thành niên) ở cơ sở y tế công lập. Thực tế, con số trên có thể cao hơn rất nhiều do trẻ thực hiện ở các cơ sở ngoài công lập hoặc nhiều phòng khám “chui”.

Lý giải nguyên nhân dẫn tới tình trạng trẻ vị thành niên mang thai sớm hiện nay, TS.BS Đỗ Minh Loan - Trưởng khoa Sức khỏe Vị thành niên (Bệnh viện Nhi Trung ương) cho biết: Độ tuổi vị thành niên là giai đoạn trẻ phát triển các chức năng sinh dục, sinh sản, nhu cầu tình dục xuất hiện và chưa đủ kỹ năng để kiểm soát ham muốn tình dục nên các em có thể quan hệ tình dục sớm và sống thử trước hôn nhân. 

Chính ở lứa tuổi “ăn chưa no, lo chưa tới”, nếu các em phát sinh quan hệ tình dục không chuẩn bị, rất dễ dẫn đến hệ quả là mang thai ngoài ý muốn. Điều đáng nói là việc trẻ vị thành niên có quan hệ tình dục sớm khi cơ thể còn quá non nớt, có thể làm tổn thương cơ quan sinh sản ở cả nam và nữ; đồng thời đối diện với nhiều nguy cơ bệnh lý khác.

Hệ lụy khôn lường tới sức khỏe sinh sản 
Cũng theo TS.BS Đỗ Minh Loan, quan hệ tình dục ở tuổi thiếu niên (dưới 18 tuổi) - giai đoạn các cơ quan sinh sản chưa thực sự hoàn thiện sẽ ảnh hưởng tới sức khỏe nói chung và cả khả năng sinh sản sau này. 

Ở trẻ nữ, việc mang thai ngoài ý muốn có thể dẫn tới nguy cơ tử vong mẹ cao hơn so với các bà mẹ sinh con ở tuổi trưởng thành. Mẹ dễ bị thiếu máu, tiền sản giật, đẻ non, sẩy thai, chuyển dạ đình trệ, bất tương xứng thai khung chậu. Trong lúc sinh dễ gặp tình trạng đẻ khó, phải can thiệp bằng các thủ thuật và phẫu thuật. Tỷ lệ nhẹ cân, bệnh tật và tử vong của con do các bà mẹ tuổi vị thành niên sinh cũng cao gấp nhiều lần so với con của các bà mẹ tuổi trưởng thành.

Do mặc cảm, xấu hổ nên trẻ vị thành niên thường tìm kiếm dịch vụ phá thai không an toàn. Việc nạo hút thai tùy tiện sẽ phá hủy hoàn toàn hệ thống tử cung, vòi trứng. Nhiều bạn trẻ đã mất cơ hội làm mẹ sau này vì nạo hút thai nhiều lần.

Đồng tình với quan điểm trên, GS.TS Nguyễn Duy Ánh cũng cảnh báo: Quá trình mang thai sẽ ảnh hưởng đến tâm lý, quá trình học tập và cuộc sống do trẻ chưa có sự chuẩn bị, chưa sẵn sàng làm mẹ. Khi mang thai ở giai đoạn này, trẻ thường giấu cha mẹ. Do đó, trẻ sẽ không được chăm sóc sản khoa tốt nhất. Tình trạng này có thể dẫn đến việc không phát hiện bất thường, ảnh hưởng đến mẹ và bé sau này. Bên cạnh đó, vấn đề lớn nhất khi mang thai trong độ tuổi vị thành niên là nguy cơ sảy thai, phá thai hoặc nếu sinh con, thai phụ có thể gặp tình trạng băng huyết, tai biến sản khoa (nhất là khi tự sinh con hoặc đẻ rơi), trẻ bị dị tật. Chưa kể, trẻ vị thành niên sinh con cũng dễ bị ảnh hưởng đến tinh thần, nguy cơ trầm cảm sau sinh cao do bị người xung quanh bàn tán. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến đứa trẻ và thậm chí là gánh nặng cho gia đình cũng như xã hội.

Đối với trẻ nam trong độ tuổi vị thành niên, việc quan hệ tình dục sớm, thiếu kiến thức về sức khỏe sinh sản có thể gây ra tình trạng “nghiện tình dục”; nếu “quan hệ” hoặc thủ dâm vô độ sẽ dẫn tới các chứng rối loạn, xuất tinh sớm, nguy hiểm hơn là vô sinh khi trưởng thành. 

Tại Bệnh viện Nam học và Hiếm muộn Hà Nội, các bác sĩ từng tiếp nhận khám, và tư vấn điều trị cho không ít nam thanh niên gặp các vấn đề về sức khỏe sinh sản, do quan hệ tình dục bừa bãi, thậm chí với nhiều bạn gái khác nhau từ khi còn là học sinh. Bi hài ở chỗ, nhiều bạn trẻ vì chưa có kiến thức về sức khỏe sinh sản và vấn đề tình dục, nghĩ rằng quan hệ phải giống trong phim, lựa chọn các tư thế nguy hiểm, dẫn đến “tai nạn” phòng the như: Gãy dương vật, thủng trực tràng vì quan hệ đường hậu môn, kẹt dị vật trong niệu đạo…

Chưa kể, quan hệ tình dục sớm, không an toàn ở cả nam và nữ còn khiến trẻ vị thành niên có nguy cơ cao mắc phải các bệnh lý truyền nhiễm như giang mai, sùi mào gà, lậu... Ghi nhận tại 2 bệnh viện da liễu lớn tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh vào năm 2022 cho thấy, số học sinh, sinh viên đến khám vì các bệnh lây truyền qua đường tình dục tăng 30% so với các năm trước đó. Tại Bệnh viện Da liễu TP Hồ Chí Minh, lượt bệnh nhân đến khám các bệnh lây qua đường tình dục trong năm 2022 tăng hơn so với năm 2020 (khoảng hơn 40 ca mới mỗi ngày). Trong đó lượng bệnh nhân trẻ, bệnh nhân là học sinh, sinh viên đến khám vì bệnh lây qua đường tình dục có xu hướng tăng đáng kể.