Ngày Dân số thế giới (11/7): Việt Nam khuyến sinh để ứng phó với già hóa dân số

Ảnh minh hoạ

Giới trẻ “thờ ơ” với hôn nhân, ngại sinh con
Nhiều người trẻ ở Việt Nam hiện nay đang dùng quãng thời gian “vàng” để tập trung phấn đấu trong công việc, học tập thêm nhiều kỹ năng mới, hưởng thụ cuộc sống và đặc biệt “thờ ơ” với hôn nhân. Có rất nhiều lý do được các bạn trẻ đưa ra biện minh cho việc kết hôn muộn là vấn đề tài chính, chưa chuẩn bị tâm lí, ngại đổ vỡ... 

Hồ Mây, hiện đang làm việc tại một cơ quan truyền thông, năm nay đã 35 tuổi nhưng chưa kết hôn. Hồ Mây cho biết trước đây, cô dành thời gian cho sự nghiệp, học tập và đi du lịch với bạn bè nên “xao nhãng” chuyện kết hôn. 

Trong khi đó, ở các cặp vợ chồng trẻ, dù đã kết hôn có sức khoẻ tốt, họ vẫn lựa chọn sinh 1 con hoặc không sinh con. Chị Xuyến, ở Hà Nội, cho biết, vợ chồng chị thống nhất chỉ sinh 1 con. Lý giải điều này, chị cho rằng, việc sinh con và nuôi dạy trẻ phải đi kèm với trách nhiệm và sự đánh đổi. Chi phí sinh hoạt ngày càng tăng cao, khả năng kinh tế của hai vợ chồng chưa ổn định chính là lý do chị và chồng đi tới quyết định không sinh thêm con.

Theo Tổng cục Thống kê, dân số Việt Nam năm 2024 ước đạt 101,3 triệu người. Tổng tỷ suất sinh đạt 1,91 con/phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ) và có xu hướng tiếp tục giảm. Nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời, chỉ trong vòng 10 năm nữa, Việt Nam sẽ chính thức bước vào giai đoạn dân số già, đối mặt với nguy cơ thiếu hụt lao động trong tương lai. Tình trạng mức sinh đặc biệt thấp tại các thành phố lớn và khu công nghiệp, nơi chi phí nuôi dạy con cao và áp lực công việc khiến nhiều cặp vợ chồng trì hoãn hoặc không muốn sinh thêm con. 

Mức sinh giảm ảnh hưởng tới cơ cấu, quy mô dân số, làm suy giảm nhóm dân số trong độ tuổi lao động, tăng nhanh quá trình già hóa dân số... Nếu không có những điều chỉnh chính sách, những giải pháp kịp thời để đưa mức sinh tăng trở lại đạt mức sinh thay thế, tương lai dân số Việt Nam giảm dần, làm chậm quá trình phát triển của kinh tế-xã hội của đất nước.

Tại Hà Nội, mặc dù tổng tỷ suất sinh (TFR) vẫn đang duy trì ở mức sinh thay thế, tuy nhiên có xu hướng giảm dần những năm gần đây. Theo tính toán của Chi cục Dân số, Trẻ em và Phòng chống tệ nạn xã hội Hà Nội, TFR của Hà Nội giai đoạn từ năm 2020 tới năm 2023 đang giảm từ 2,1 (năm 2020) xuống còn 2,06 (năm 2023). Để duy trì tổng tỉ suất sinh, Thành phố và ngành Y tế Thủ đô đã có nhiều nỗ lực để tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức về việc đảm bảo tỉ lệ sinh với mỗi gia đình là sinh đủ 2 hai con. 

Theo ông Vũ Duy Hưng, Chi cục trưởng Chi cục Dân số, Trẻ em và phòng chống tệ nạn xã hội Hà Nội, Sở Y tế Hà Nội, dân số Hà Nội ước tính đến giữa năm 2025 có trên 8,8 triệu người và dự báo tới năm 2030 là 9,4 triệu người. Tỷ lệ tăng dân số từ năm 2025 - 2030 trung bình là 1,22%. 

Dù công tác dân số và phát triển của Thủ đô đã đạt được nhiều kết quả nổi bật, song vẫn đang phải đối mặt với một số thách thức lớn như: Mức sinh thay thế chưa thực sự bền vững, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh dù có xu hướng giảm nhưng 6 tháng đầu năm vẫn cao hơn mức tự nhiên, ở mức 111,3 bé trai/100 bé gái. Ngoài ra, già hóa dân số đang diễn ra nhanh, đòi hỏi các chính sách chăm sóc người cao tuổi phải được nghiên cứu và triển khai đồng bộ…

Giải pháp từ các mô hình khuyến sinh
Năm 2024, tròn 30 năm thực hiện Chương trình hành động của Hội nghị quốc tế về dân số và phát triển, Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu trong công tác dân số như: Tốc độ gia tăng dân số đã được khống chế thành công, nước ta bước vào thời kỳ dân số vàng từ 2007; tuổi thọ trung bình tăng nhanh, tầm vóc, thể lực, chất lượng cuộc sống của nhân dân được cải thiện về nhiều mặt. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, công tác dân số trong thời gian tới có nhiều khó khăn, thách thức, trong đó, Việt Nam đang đứng trước nguy cơ không đạt được mục tiêu duy trì mức sinh thay thế trên phạm vi toàn quốc. 

 Ảnh minh họa.

Ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số nhận định, tỷ lệ giảm sinh tại Việt Nam chưa đến mức báo động nhưng nếu không can thiệp ngay sẽ trở thành một vấn đề quan trọng. Theo quy định mỗi cặp vợ chồng chỉ sinh từ 1 - 2 con đã áp dụng trong nhiều năm nay. Tuy nhiên, mỗi thời kỳ chính sách dân số lại cần có sự thay đổi phù hợp với thực tế, đến thời điểm này việc xử phạt sinh con thứ 3 do vi phạm quy định về chính sách dân số đã không còn phù hợp. 

Trước đề xuất của Cục Dân số - Bộ Y tế, ngày 3/6, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số và có hiệu lực ngay khi được thông qua. Theo pháp lệnh mới, mỗi cặp vợ chồng, cá nhân được quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh con phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cá nhân, cặp vợ chồng trên cơ sở bình đẳng. 

Giáo sư Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và các vấn đề xã hội chia sẻ: Các chính sách dân số hiện nay sẽ tạo ra một bước ngoặt quan trọng, góp phần làm chậm lại xu hướng suy giảm tỷ lệ sinh hiện nay, đồng thời tạo tiền đề cho việc điều chỉnh và hoàn thiện các quy định liên quan.

Bên cạnh đó, cần nhìn nhận rằng một đứa trẻ ra đời không chỉ mang lại niềm vui và trách nhiệm cho gia đình, mà khi trưởng thành, các em sẽ đóng góp vào sự phát triển của xã hội. Do đó, việc nuôi dạy trẻ không nên chỉ là trách nhiệm của riêng gia đình, cần có sự chung tay của cả xã hội và Nhà nước.

Hiện, chúng ta đang làm rất tốt việc miễn học phí cho học sinh nhưng điều đó vẫn chưa đủ bởi việc nuôi dạy một đứa trẻ còn rất nhiều chi phí khác. Nhà nước cần sớm điều chỉnh chính sách, hỗ trợ phụ nữ và các gia đình trẻ nhiều hơn, rút kinh nghiệm của các quốc gia khác, đảm bảo sự hỗ trợ phù hợp nhằm khuyến khích sinh con và nuôi dạy thế hệ tương lai. 

Các chuyên gia đánh giá để chính sách khuyến khích sinh con thực sự hiệu quả, cần có cách tiếp cận toàn diện, kết hợp hỗ trợ tài chính, phúc lợi xã hội và cải thiện môi trường lao động. Bên cạnh hỗ trợ tài chính, cần xây dựng môi trường làm việc thân thiện với gia đình như linh hoạt thời gian làm việc, hỗ trợ dịch vụ chăm sóc trẻ em tại nơi làm việc, để phụ nữ có thể cân bằng giữa công việc và trách nhiệm gia đình..., từ đó tạo nền tảng bền vững cho sự phát triển dân số và kinh tế trong tương lai.

Tại Hà Nội, hiện Thành phố đang bước vào giai đoạn cơ cấu “dân số vàng”. Song trên thực tế, mức sinh thay thế của Hà Nội hiện nay chưa bền vững, chưa đạt mốc 2,10 con/phụ nữ. Ông Vũ Duy Hưng nhấn mạnh: Việc triển khai quy định mới cũng cần phù hợp với từng địa phương và điều kiện từng gia đình. 

“Trước đây, chúng ta tuyên truyền là mỗi gia đình sinh từ 1 đến 2 con. Bây giờ, chúng ta tuyên truyền là hãy sinh đủ 2 con. Tất nhiên những cặp vợ chồng có nhu cầu hơn, điều kiện tốt hơn thì có thể sinh thêm con mà không lo vi phạm về chính sách dân số. Với riêng Hà Nội, ngoài tổ chức các hoạt động truyền thông cung cấp thông tin về hệ lụy của vấn đề mức sinh thấp, Thành phố cũng sẽ truyền thông, vận động nam, nữ thanh niên “không kết hôn muộn, kết hôn trước tuổi 30, không sinh con muộn và sinh đủ 2 con trước 35 tuổi”. Đây là thông điệp rất quan trọng để đảm bảo sức khỏe sinh sản của phụ nữ” - Chi cục trưởng Chi cục Dân số, Trẻ em và Phòng, chống tệ nạn xã hội Hà Nội Vũ Duy Hưng cho biết thêm.