Tăng cường hỗ trợ người nhiễm HIV/AIDS trong đại dịch Covid-19

Xin Cục trưởng cho biết, đại dịch Covid-19 ảnh hưởng như thế nào đến tình hình dịch HIV/AIDS ở Việt Nam?

Tại Việt Nam, theo số liệu thống kê, số người nhiễm HIV hiện đang còn sống được báo cáo là 212.769 trường hợp. Số người nhiễm HIV tử vong lũy tích tính từ đầu vụ dịch đến nay là 108.849 trường hợp. Trong năm 2021, các tỉnh tiếp tục rà soát các trường hợp nhiễm HIV chưa tham gia điều trị để tư vấn điều trị, trong quá trình rà soát phát hiện nhiều trường hợp tử vong chưa được báo cáo.
Tính từ đầu năm 2021 tới nay, cả nước ghi nhận 10.925 trường hợp phát hiện mới HIV dương tính. Trong số người mới phát hiện nhiễm HIV có 84,8% là nam giới, chủ yếu từ 16-29 tuổi (chiếm 46%) và từ 30-39 tuổi (chiếm 29%), đường lây chủ yếu là quan hệ tình dục không an toàn (79,1%) và qua đường máu (9,9%). Cũng từ đầu năm 2021 tới nay ghi nhận 1.528 trường hợp tử vong. Ước tính đến hết năm 2021, cả nước phát hiện khoảng 13.000 trường hợp HIV dương tính và 2.000 trường hợp tử vong.

Lây truyền qua đường quan hệ tình dục không an toàn tiếp tục là đường lây chính trong lây nhiễm HIV và tỷ lệ này ngày càng tăng (từ 65,1% vào năm 2019 tăng lên 75,8% vào năm 2020 và hiện tại là 79,1%). Theo số liệu giám sát trọng điểm HIV, năm 2014, tỷ lệ nhiễm HIV trung bình tại 8 tỉnh/thành phố là 6,7%, năm 2020 là 13,3%. Nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) đang được cảnh báo là một trong những nhóm nguy cơ chính của dịch HIV tại Việt Nam hiện nay.

PGS.TS. Nguyễn Hoàng Long, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Ảnh: H.N)

Thưa Cục trưởng, năm 2021 Việt Nam chọn chủ đề Tháng hành động Quốc gia Phòng, chống HIV/AIDS là “Tăng cường phòng, chống HIV/AIDS trong bối cảnh đại dịch Covid-19”, phải chăng vấn đề này đang có nhiều thách thức khi đại dịch diễn ra?

Tại Việt Nam, dịch bệnh Covid-19 đã làm cho nhiều khách hàng khó tiếp cận các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS. Hậu quả dễ nhận thấy là số người nhiễm HIV gia tăng so với năm 2020. Theo báo cáo từ các địa phương, số người nhiễm HIV được phát hiện trong 9 tháng đầu năm 2021 có xu hướng gia tăng so với cùng kỳ năm ngoái.

Nhằm ứng phó kịp thời với các tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19 tới chương trình phòng, chống HIV/AIDS, Chính phủ, Bộ Y tế cũng như các địa phương đã triển khai hàng loạt các giải pháp nhằm tăng cường phòng, chống HIV trong bối cảnh dịch Covid-19 như xây dựng và ban hành kịp thời các hướng dẫn đáp ứng khẩn cấp để duy trì tiếp cận dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS như: Hướng dẫn tiếp cận với khách hàng qua các ứng dụng online; hướng dẫn khách hàng tự xét nghiệm HIV; hướng dẫn phòng, chống dịch Covid-19 tại các cơ sở cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS; đáp ứng khẩn cấp trong lĩnh vực điều trị thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện bao gồm cả cấp thuốc cho người bệnh mang về và điều trị ARV (cấp thuốc nhiều tháng cho người bệnh)...

Theo dự báo, dịch bệnh Covid-19 có thể còn kéo dài và chúng ta có thể sẽ sống chung với dịch Covid-19 trong tình hình mới. Do vậy, song song với phòng, chống dịch Covid-19, các địa phương cần tăng cường các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS trong bối cảnh dịch Covid-19. Đó chính là lý do năm nay, chủ đề Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS được lựa chọn là: “Tăng cường phòng, chống HIV/AIDS trong bối cảnh đại dịch Covid-19”.

Công tác khám tư vấn, cấp thuốc điều trị cho người nhiễm HIV/AIDS bị gián đoạn trong đại dịch Covid-19 gây ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị. (Ảnh: int)

Chúng ta đã có những giải pháp gì để tiếp tục thực hiện các hoạt động giám sát, xét nghiệm bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS, thưa Cục trưởng?

Tại cấp trung ương, do tình hình dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, các tỉnh/thành phố triển khai giãn cách xã hội, các hoạt động triển khai bị gián đoạn. Nhân lực ngành y tế từ trung ương đến địa phương, đặc biệt là trung tâm phòng, chống bệnh tật các tỉnh/thành phố tập trung lực lượng cho công tác phòng, chống dịch Covid-19 nên ảnh hưởng đến việc triển khai các hoạt động chung và hoạt động phòng, chống HIV/AIDS nói riêng. Chính vì vậy, việc triển khai giám sát quản lý chất lượng xét nghiệm ít nhiều bị chậm tiến độ do việc tham gia điều động nhân lực sang hỗ trợ xét nghiệm Covid-19, gửi mẫu ngoại kiểm chậm tiến độ do giãn cách, giám sát xét nghiệm chủ yếu thực hiện qua hỗ trợ trực tuyến.

Tại các địa phương, công tác xét nghiệm phục vụ hoạt động sàng lọc, chẩn đoán và theo dõi điều trị tại các tỉnh có dịch Covid-19, trong thời gian phong tỏa, giãn cách bị ảnh hưởng. Khách hàng không đến tiếp cận với các cơ sở xét nghiệm cố định; nhân viên phòng xét nghiệm ở các tuyến huyện/tỉnh chịu nhiều áp lực do chủ yếu ưu tiên cho xét nghiệm Covid-19 vì vậy để đảm bảo xét nghiệm HIV kịp thời thường hay phải làm việc quá thời gian, thiếu nhân lực; công tác vận chuyển mẫu các mẫu xét nghiệm kỹ thuật cao như đếm tế bào CD4, đo tải lượng vi rút, chẩn đoán sinh học phân tử cho trẻ nhiễm HIV ở một số tỉnh bị chậm thời gian do khu vực miền Nam và TP. Hồ Chí Minh bị phong tỏa nên không thể gửi mẫu đến Viện Pasteur HCM để xét nghiệm.

Một số hoạt động nâng cao năng lực như giám sát, đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật, cho tuyến huyện/xã/cộng đồng bị chậm tiến độ so với kế hoạch do không sắp xếp được thời gian, nhân sự chủ yếu ưu tiên tham gia phòng chống Covid-19 nên không còn thời gian để triển khai các hoạt động. Công tác hỗ trợ xét nghiệm sàng lọc ở cơ sở y tế khó khăn do việc yêu cầu khách hàng cần có kết quả xét nghiệm sàng lọc Covid-19 nên hạn chế khách hàng đến các cơ sở y tế.

Tại tuyến cộng đồng, một số nơi giãn cách xã hội, cộng tác viên, đồng đẳng viên về quê, đi cách ly cũng ít nhiều ảnh hưởng đến việc kết nối giữa cộng đồng với dịch vụ y tế, thiếu các vật dụng phòng dịch và tâm lý lo lắng Covid-19 nên hạn chế công tác tiếp cận tại cộng đồng.

Trong bối cảnh đó, công tác tiếp cận, xét nghiệm và điều trị HIV/AIDS tại Việt Nam đã có những thay đổi gì để phù hợp với tình hình mới?

Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã phối hợp với Tổ chức Y tế thế giới triển khai cung ứng sinh phẩm tự xét nghiệm HIV qua trang thông tin điện tử, hiện đang triển khai tại 4 tỉnh/thành phố: Cần Thơ, Hà Nội, Nghệ An và Bình Dương, bước đầu ghi nhận kết quả khả quan. Khoảng 10% người nhận sinh phẩm có phản hồi kết quả “có phản ứng” và được kết nối với dịch vụ xét nghiệm khẳng định và điều trị ARV.

Cục đã hướng dẫn địa phương triển khai nhiều chiến dịch trực tuyến mang tên “Hãy ở nhà và tự xét nghiệm”, đưa ra phương án lựa chọn cho phép mọi người có thể đặt hàng bộ tự xét nghiệm qua điện thoại, tin nhắn hoặc qua nền tảng đặt hàng trực tuyến.

Đây là một biện pháp cần thiết để đảm bảo những người có nguy cơ nhiễm HIV, trong đó bao gồm cả những người chưa từng thực hiện xét nghiệm HIV trước đó có thể tiếp cận dịch vụ xét nghiệm HIV an toàn trong giai đoạn đại dịch Covd-19 mà không bị gián đoạn.

Đối với hoạt động điều trị HIV/AIDS bằng thuốc kháng virus (ARV), Bộ Y tế và Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã ban hành một loạt các công văn hướng dẫn về việc cung cấp thuốc ARV cho người bệnh như cấp phát thuốc ARV nhiều tháng, gửi thuốc qua đơn vị vận chuyển, thông qua nhân viên y tế, nhân viên tình nguyện, đơn giản thủ tục khi tiếp nhận người bệnh chuyển về từ cơ sở khác…

Mới đây, Đề án thí điểm cấp phát thuốc Methadone nhiều ngày cho người bệnh điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện được triển khai chính thức từ tháng 5/2021 tại 3 tỉnh/thành phố Điện Biên, Lai Châu và Hải Phòng. Sau hơn 6 tháng triển khai Đề án, hiện tại có tổng số hơn 1.100 bệnh nhân được nhận thuốc nhiều ngày tại 11 cơ sở điều trị, 10 cơ sở cấp phát thuốc tại 3 tỉnh/thành phố, với số liều mang về từ 1 đến nhiều nhất là 6 liều thuốc sử dụng tại nhà.

Việc cấp phát thuốc nhiều ngày bên cạnh những hiệu quả về sức khỏe còn tạo thuận lợi hơn cho người bệnh, đặc biệt là những bệnh nhân ở khu vực miền núi, địa bàn đi lại khó khăn. Thay vì hàng ngày người bệnh phải đi đến cơ sở điều trị để uống thuốc, hiện tại người bệnh có thể mang thuốc về và sử dụng tại nhà, mỗi tuần chỉ cần đến cơ sở điều trị 1 lần. Đồng thời, việc triển khai cấp thuốc nhiều ngày giúp giảm thời gian bệnh nhân trực tiếp đến cơ sở, giảm tụ tập đông tại cơ sở điều trị, đảm bảo phòng, chống dịch Covid-19.

Căn cứ vào kết quả đánh giá về hiệu quả của Đề án, thời gian tới, Bộ Y tế sẽ triển khai mở rộng Đề án tại các cơ sở điều trị Methadone tại 3 tỉnh đang triển khai và một số các tỉnh, thành phố khác.

Trân trọng cảm ơn ông!

HỒNG NHUNG