Bí quyết giúp con tự chủ của cựu biên tập viên truyền hình
(PNTĐ) - Chị Nguyễn Hoài Linh từng là một biên tập viên và đạo diễn tại VTV3 và hiện là một chuyên gia khai vấn tuổi teen. Chị cũng đồng thời là mẹ của một bé trai 14 tuổi và bé gái 12 tuổi. Chia sẻ với Phụ san Đời sống gia đình, chị cho biết, hành trình mà chị tâm đắc và "thực chiến" nhiều nhất mỗi ngày chính là làm mẹ của các con tuổi teen. Trên hành trình ấy, chị khá tâm đắc với phương pháp đã áp dụng để giúp con hình thành tư duy tự chủ.
Chào chị, nhiều cha mẹ có con tuổi teen thường hay than phiền về những đứa con tuổi teen thường hay có phản ứng tiêu cực và khó làm chủ cảm xúc. Chúng ta có thể lý giải điều này như thế nào?
Bộ não của tuổi dậy thì không giống não người lớn: Đây là giai đoạn phát triển não bộ lần thứ hai. Lần đầu là từ sơ sinh đến 3 tuổi. Lần hai bắt đầu từ tuổi dậy thì, với việc các nơ-ron thần kinh mọc ra hàng tỷ khớp thần kinh mới ở vùng trán. Sau đó, não bắt đầu “tỉa cành” - loại bỏ các kết nối ít dùng, và củng cố những kết nối thường xuyên sử dụng, làm tăng hiệu quả truyền thông tin. Vùng vỏ não trước trán - nơi kiểm soát lý trí, cảm xúc, quyết định - là nơi trưởng thành sau cùng. Điều này lý giải vì sao trẻ vị thành niên dễ mất kiểm soát cảm xúc, phản ứng bốc đồng và có hành vi khó hiểu. Cộng thêm áp lực học tập, áp lực bạn bè và sự chứng tỏ bản thân, nên
Tuổi teen thường có cảm giác như mình đang bị mọi người xung quanh theo dõi hoặc đánh giá, dù thực tế không phải vậy. Chính vì thế tuổi teen thường có những phản ứng thái quá trong giai đoạn này. Tôi hiểu điều này để nắm được rằng, con không cố tình có những biểu hiện tiêu cực, chỉ là giai đoạn này con bị khống chế bởi hormone thay đổi như thế. Nên khi áp dụng các phương pháp với con tuổi teen, cũng cần phải phù hợp thì mới hiệu quả.
Cụ thể, chị đã áp dụng phương pháp nào để có thể thấu hiểu và định hướng cho con tuổi teen?
Tôi luôn tin rằng mỗi bạn nhỏ đều nắm giữ trong mình một “siêu năng lực” làm chủ tư duy và cảm xúc, năng lực tự chịu trách nhiệm cho chính mình và năng lực biết cách lựa chọn phản ứng trước những thử thách của cuộc sống. Tôi gọi đó là năng lực "Tư duy tự chủ" (Ownership).
Với một số cha mẹ, nghe phương pháp “Khơi mở năng lực tư duy tự chủ” có vẻ hơi lạ, nhưng thật ra, đó chính là bí quyết giúp con tự tin "nắm tay lái" cuộc đời mình. Phương pháp này không phải là một công thức khô khan, mà là cả một hành trình chúng ta dạy con cách chịu trách nhiệm, cách làm chủ cảm xúc và hành động của mình.
Nếu như trước đây, chúng ta thường dạy con bằng lý lẽ, bằng lời nói, thì giờ đây, tôi sẽ dạy con bằng cách đặt câu hỏi. Tôi sẽ giúp con nhận diện, gọi tên và điều chỉnh cảm xúc của mình một cách khéo léo, để con không còn bị cuốn theo những cơn "bão cảm xúc" của tuổi dậy thì. Tôi cũng sẽ không loay hoay trong vòng lặp "đổ lỗi, than phiền, biện minh". Chẳng hạn, khi con than phiền về thầy cô, bài tập khó, thì thay vì trách mắng, tôi sẽ hướng dẫn con cách tìm kiếm giải pháp. "Tư duy làm chủ" giúp các con hiểu rằng, mọi kết quả đều là do chính mình lựa chọn và hành động.
Hàng tuần, tôi sẽ dành thời gian để "coach" cho các con, dùng câu hỏi để khơi mở giúp các con tự tìm ra câu trả lời cho chính mình. Ví dụ, khi con trai vào năm lớp 9, thay vì nói: "Con phải học thế này, phải đặt mục tiêu thế kia", tôi đã cùng con ngồi lại để con tự xác định mục tiêu dài hạn, trung hạn và ngắn hạn cho năm học tới. Bằng những câu hỏi gợi mở, con chính là người tự tìm ra mục tiêu, động lực và hành động cụ thể.
Tôi cho con sử dụng tấm bảng để giúp con hình dung rõ ràng mục tiêu của mình trên một bản đồ cụ thể. Con tự điền, tự thiết kế, tự xây dựng nên con sẽ cảm thấy đây là "cuộc chơi" của chính mình, từ đó nâng cao tinh thần tự chủ và trách nhiệm. Tấm bảng này không chỉ tập trung vào mục tiêu mà còn giúp con nhận diện sớm những rào cản tiềm ẩn, con sẽ tìm ra được cách giải quyết vấn đề một cách kiên trì và không nản lòng khi gặp khó khăn. Và quan trọng nhất, khi nhìn vào những mục tiêu lớn, nhỏ đã hoàn thành, con sẽ thấy rõ được sự tiến bộ của mình. Điều này là một nguồn động lực vô cùng lớn, củng cố niềm tin vào bản thân và tiếp thêm sức mạnh để con chinh phục những mục tiêu lớn hơn.
Hay như khi con gái tôi rơi vào những "cơn bão cảm xúc" của tuổi mới lớn, tôi đã học cách áp dụng phương pháp "4 bước đồng điều hoà cảm xúc". Đầu tiên, tôi dừng lại 1 chút để cảm xúc không bị đẩy lên cao trào, giúp con nhận diện cảm xúc và chiếc bẫy tư duy, vặn nhỏ "chiếc loa phóng thanh drama" trong đầu và tái cấu trúc tư duy và vượt qua được những suy nghĩ tiêu cực.
Chẳng hạn có lần, con gái tôi không được chọn vào đội tuyển, con thất vọng và nói: “Con kém quá nên không ai chọn”. Bước 1, tôi giúp con “Gọi tên cảm xúc” bằng việc nói “Mẹ hiểu cảm giác bị từ chối có thể làm con tổn thương và mất tự tin đúng không?” (Kết nối thay vì phủ nhận cảm xúc). Bước 2, tôi giúp con nhận diện “Chiếc bẫy tư duy” để con không tự gán nhãn “con kém” hay không áp đặt “Không được chọn vào đội tuyển nghĩa là dở tệ”. Bước 3, tôi giúp con vặn nhỏ “Chiếc loa phóng thanh drama” bằng việc trả lời câu hỏi: “Việc không được chọn có chắc chắn nói lên năng lực con không?”; “Nếu có người khác bị loại - con có nghĩ họ dở không?”... Cuối cùng, tôi giúp con “tái cấu trúc” bằng việc giúp con hiểu rằng con đã dũng cảm tham gia và cố gắng hết mình, đó là điều đáng tự hào. Không phải lần nào cũng được chọn, nhưng lần nào cũng học được điều gì đó. Có thể lần sau, con sẽ đến gần hơn với cơ hội.
Nhiều cha mẹ cũng mong muốn đồng hành với con như chị nhưng chưa thành công. Theo chị, cha mẹ cần quan tâm đến điều gì?
Trong hành trình đồng hành cùng hai bạn nhỏ, tôi đã may mắn khi có thể áp dụng những kiến thức của mình vào thực tế và thấy được những thay đổi thật sự thú vị.
Từ góc độ của một người mẹ đã trải qua một thời gian đồng hành cùng con, tôi nhận thấy rằng, hành trình giúp con tự lập, tự khai mở tư duy không hề dễ dàng, nhưng nó thực sự rất xứng đáng.
Nhiều bố mẹ thường nghĩ rằng, để giúp con, mình cần phải có tài chính tốt, phải có kiến thức sâu rộng về giáo dục và phải có thật nhiều thời gian cho con. Tôi tin rằng, đó không phải là điều kiện tiên quyết.
Không phải là bạn có bao nhiêu tiền, mà là bạn có bao nhiêu tình yêu thương và sự kiên nhẫn. Những phương pháp giúp con khai mở tư duy không đòi hỏi bạn phải chi nhiều tiền.
Bạn không cần biết hết mọi thứ, bạn chỉ cần có một tâm thế học hỏi và sẵn sàng thay đổi. Hãy học cách lắng nghe không phán xét, thay vì khuyên răn, dạy dỗ. Hãy đứng ở góc nhìn của con để đồng hành và cùng nhau xây dựng những nguyên tắc trên cơ sở đồng thuận.
Và điều quan trọng không phải là bạn có bao nhiêu thời gian, mà là chất lượng của thời gian đó. 15 phút tập trung lắng nghe và trò chuyện với con còn giá trị hơn 2 giờ đồng hồ vừa xem điện thoại vừa ngồi cạnh con học bài.
Xin cảm ơn chị!
