Đền Văn Hiến di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật quốc gia

Về sau, Thái úy Tô Hiến Thành (1102-1179) - người con ưu tú của quê hương nơi đây – một bậc đại quan văn võ song toàn, phục vụ hai triều vua nhà Lý (Lý Anh Tông và Lý Cao Tông) viên tịch, được nhân dân xây lăng mộ và thờ tại đây. Trải qua bao năm tháng, gần nhất là năm 2005, chính quyền và nhân dân đã tôn tạo đền khang trang như ngày nay.

Đền tọa lạc trên khu đất cao đầu làng. Các kiến trúc chính của đền được xây dựng theo hướng Đông. Khu “Tô Vương lăng Thái sư mộ” nhìn thẳng nhà bia “Văn Hiến Đường bi ký” bên hồ bán nguyệt. Từ con đường chính của làng bước vào đền qua cổng lớn có bức đại tự “Thánh vực hiền quan” (của người hiền, cõi thần thánh) gợi nên một không gian trang nghiêm và linh thiêng.

Khuôn viên đền Văn Hiến thật đẹp. Trước sân lớn là hồ bán nguyệt, bao quanh tượng danh nhân Tô Hiến Thành là vườn hoa, cây cối sum suê. Văn Hiến đường gồm: tiền tế, bái đường và hậu cung. Nhà tiền tế có 5 gian xây gạch bít đốc, phía trước có hàng hiên tương xứng, các vì mái bào trơn đóng bén, diềm mái chạm hổ phù, hoa dây.

Phần chính của đền hình chữ "đinh" (chuôi vồ) gồm đại bái và hậu cung. Tất cả đều xây gạch bao quanh kín. Đại bái xây bít đốc, lợp ngói cổ mũi hài, phần đỡ gỗ mái kiểu thượng chồng giường hạ kẻ bẩy. Mặt trước thông ra tiền tế, gian bên xây tường hậu, sát tường là bệ gạch bày long ngai, hương án, bia đá thờ Táo quân bên phải, các vị hậu hiền thờ bên trái. Hậu cung gồm ba gian dọc nối với gian giữa nhà đại bái, kiến trúc cao hai tầng tám mái, kiểu Phương Đình. Hai góc đao cong lên tạo cảm giác thanh thoát, mềm mại, tôn vẻ trang nghiêm.

Trên cùng là long ngai thờ ảnh của vị Thánh trí tối cao của đạo Nho, đức Khổng Tử. Tiếp đến là ba pho tượng Tam thánh gồm Văn Xương đế quân (thần chủ về văn học), Quan thánh đế quân (Quan Công) và Phu Hựu đế quân (Lã Đồng Tân, một trong tám vị tiên quá hải), sau đến bài vị thành hoàng của làng. Dưới cùng là tượng danh nhân Tô Hiến Thành và Tiến sĩ Đỗ Trí Trung.

Bên ngoài điện, nhà đại bái có 5 ban. Chính giữa là ban hợp đồng có thờ tượng Hồ Chủ Tịch. Bên phải ban hợp đồng có thờ tượng Táo quân, tiếp đến là ban thờ hương cống, sinh đồ (cử nhân, tú tài).

Bên trái ban hợp đồng thờ tượng Thổ thần, tiếp đến là bài vị các đường sinh có công xây dựng lớn thời xưa. Ở giữa Văn Hiến Đường là tượng đồng Tô Hiến Thành đặt trên bệ cao, sừng sững giữa đất trời với một phong thái uy nghi cho thấy tầm vóc lớn lao của vị Thái úy.

Khuôn viên đền Văn Hiến còn có một ngôi mộ cổ nằm ở phía sau, sát với hậu cung là ngôi mộ thờ Tô Hiến Thành hay còn gọi là “Tô Vương lăng Thái sư mộ” nhằm ghi nhớ công ơn của ông.

Tại đền Văn Hiến hiện còn lưu giữ một khối lượng di vật lớn gồm thần phả, câu đối, hoành phi, long ngai, hương án, đồ tế khí, bia đá, đồ sứ, đồ đồng, tượng gỗ…Đây là kho báu của văn hóa làng về truyền thống hiếu học. Tháng 11/1991, Bộ Văn hóa -Thông tin thể thao và Du lịch đã xếp hạng đền Văn Hiến là Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật Quốc gia. 

Người dân làng Hạ Mỗ luôn lưu giữ những nét văn hóa của địa phương, truyền lại cho con cháu về công lao của Thái úy Tô Hiến Thành. Tin rằng lớp hậu sinh tiếp tục kế thừa và phát huy truyền thống của ông cha.