Mãi mãi một tình bạn xuyên biên giới

Điều đặc biệt là giữa nghệ sĩ Zinaida Kiriyenko với NSND Ngọc Lan của Việt Nam có một tình bạn rất đặc biệt.

Ngay từ khi còn trẻ, Zinaida Kiriyenko đã nổi danh khắp Liên Xô (cũ) về tài năng diễn xuất và là thần tượng của rất nhiều thế hệ diễn viên hậu bối. Vượt qua mọi rào cản bởi không gian địa lý, bất đồng về ngôn ngữ… hơn 60 năm qua, hai nghệ sĩ tài sắc của hai đất nước vẫn sắt son tình bạn. Khi nghe tin người bạn tri kỷ của mình qua đời, NSND Ngọc Lan đau buồn và thương tiếc bạn. Nữ nghệ sĩ đã nhiều lần nghẹn ngào khi trò chuyện về người bạn Zinaida Kiriyenko – người đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt cho nghệ danh Việt Nam là "Zina Hồng". NSND Ngọc Lan chia sẻ, với nước Nga, bà có nhiều duyên nợ. Zinaida Kirienko là một trong những “mối duyên nợ” đặc biệt nhất.

Năm 1959, cô thôn nữ Bắc Giang mang tên Ngọc Lan mới bắt đầu “bén duyên” với điện ảnh khi chính thức tham gia lớp đào tạo chính quy đầu tiên của điện ảnh cách mạng Việt Nam. Năm 1961, bộ phim “Lửa trung tuyến” – tác phẩm điện ảnh đầu tiên mà Ngọc Lan tham gia diễn xuất được chọn giới thiệu tại Liên hoan phim Quốc tế Moscow. Với tư cách là diễn viên chính trong phim, Ngọc Lan vinh dự cùng đạo diễn Sergey thực hiện nghi thức kéo cờ khai mạc liên hoan. Thời điểm này, Zinaida Kirienko đã là diễn viên trẻ thành danh tại Liên xô. Người yêu điện ảnh Nga không chỉ quen thuộc với Kirienko qua nhiều bộ phim nổi tiếng như “Sông Đông êm đềm” hay “Số phận một con người”... mà còn bởi cô đã là một trong số các nghệ sĩ Nga đến Việt Nam sớm nhất.

NSND Ngọc Lan và NSND Zinaida Kirienko tại Nga năm 2016

Zinaida Kirienko đã vinh dự 2 lần được gặp Bác Hồ, từng đến tận trận địa pháo của bộ đội Việt Nam, hát trước “biển người” trong ngày khánh thành công trình đại thủy nông Bắc Hưng Hải – một trong số những biểu tượng vươn lên dựng xây đất nước của Việt Nam thời kỳ lửa đạn. Có lẽ vì thế Zinaida Kirienko cũng là người được ban tổ chức Liên hoan phim giao trọng trách đón tiếp, hướng dẫn đoàn đại biểu Việt Nam. Trong đêm trình chiếu “Lửa trung tuyến”, Kirienko chính là người dẫn Ngọc Lan và đoàn điện ảnh Việt Nam lên sân khấu.

Tưởng nhớ người bạn yêu thương của mình, NSND Ngọc Lan kể lại những kỷ niệm của hai người: Lần đầu tiên tôi gặp chị là tháng 5 năm 1961. Ngày đó tôi được đi dự liên hoan phim Quốc tế Matxcơva với vai cô Nhàn phim "Lửa trung tuyến". Với tư cách là diễn viên chính trong phim, tôi vinh dự cùng đạo diễn Sergey thực hiện nghi thức kéo cờ khai mạc liên hoan.

Tôi còn vinh dự được thay mặt Điện ảnh Việt Nam cùng Bôn-Đa-Trúc kéo cờ khai mạc liên hoan phim quốc tế. Sau đó cùng đoàn điện ảnh Việt Nam lên sân khấu ra mắt khán giả Matxcơva. Diễn viên Zinaida Kirienko thay mặt đoàn Nga dẫn tôi, cùng đi với đoàn có Xa-Môi-Lô-Va (đóng phim "Đàn sếu bay qua") và Tri-Khơ-Nốp (Phim “Mười bẩy khoảng khắc mùa xuân”) và nhiều diễn viên khác của Liên Xô thời ấy. Với tôi lúc đó thật là một vinh dự lớn lao vì tôi còn rất trẻ, cũng là lần đầu tiên được đến nơi nguy nga như vậy.

Sau buổi đó là những buổi dành riêng cho dạ hội diễn viên, nghệ sĩ các nước. Từ hôm đó, ngày nào Zinaida Kirienko cũng sát cánh bên tôi. Tôi còn nhớ lúc đó Zinaida Kirienko đang bầu đứa con trai đầu lòng 7 tháng, luôn cùng chồng đưa chúng tôi đi tham quan nhiều nơi lạ và đẹp của Matxcơva. Nhớ nhất là hôm Zinaida Kirienko đưa tôi và phiên dịch về nhà chơi, mời ăn tối. Khi chia tay tôi và phiên dịch, Zinaida Kirienko lưu luyến tiễn, cứ ôm chặt mãi”.

Nghệ sĩ Ngọc Lan và nghệ sĩ Zinaida Kirienko năm 1983

Khi con đầu lòng 3 tuổi, Zinaida Kirienko gửi quà và ảnh chồng con cho bà. Sau đó, vì hoàn cảnh nên hai người mất liên lạc, không gặp nhau bởi thời đó không có điện thoại như bây giờ. 20 năm sau, họ mới có dịp gặp lại.

Tháng 5/2016, hai vợ chồng tôi sang Nga, chị mừng lắm. Tôi được Đại sứ quán tổ chức đến thăm chị. Cuộc gặp gỡ vô cùng phấn khởi và xúc động, chị vui vẻ hồ hởi như chưa khi nào vui như vậy. Căn nhà của chị nhỏ nhưng ấm cúng, vẫn nhiều hình ảnh Việt Nam, ghi lại dấu ấn kỷ niệm những chuyến thăm Việt Nam, nhất là lần vinh dự được gặp Bác Hồ. Lần ấy, Bác Hồ đã thân quý đặt cho chị cái tên Zina Hồng. Hôm gặp lại tôi, chị còn nhắc mãi” - NSND Ngọc Lan bồi hồi nhớ lại.

NSND Ngọc Lan kể, để đón người bạn thân yêu từ Việt Nam sang, Zinaida Kirienko thức cả đêm làm mấy loại bánh đón khách. Trong căn bếp nhỏ, bà luôn đứng cạnh bếp ga để phục vụ và bảo: "Hôm nay phải ăn hết để bõ công tôi chuẩn bị mấy ngày nhé". Gặp nhau hai người bạn đều thi nhau kể về những kỷ niệm, kể cho nhau nghe về cuộc sống của nhau. Khi nghe NSND Ngọc Lan hỏi "Chị có thích sang Việt Nam không?", Zinaida Kirienko ngỡ ngàng: "Tôi thích lắm, nhưng kinh phí ai lo?", rồi hóm hỉnh bảo: "Ngọc Lan ơi, đi bộ tôi cũng đi".

Sau khi về Việt Nam vài tháng, NSND Ngọc Lan lo giấy tờ, mua vé gửi sang cho người bạn Nga của mình và còn thêm một vé cho cô cháu gái đi tháp tùng bà nội. Đúng dịp liên hoan phim quốc tế ở Hà Nội, trên thảm đỏ tại Cung Hữu Nghị, Zinaida Kirienko mặc bộ áo dài mà NSND Ngọc Lan đưa đi may rất đẹp. Sau liên hoan phim, hai người bạn đi chơi Hạ Long 1 ngày. Thăm và chơi nhà người bạn Việt Nam của mình, Zinaida Kirienko càng khắc đậm hơn những tình cảm yêu mến người Việt Nam chân tình, hiếu khách. Tình bạn của họ cứ thế càng son sắt, dù không cùng ngôn ngữ, chỉ qua ánh mắt mà hiểu nhau là chính.

Ngày 12/2/2022, nghe tin người bạn tri kỷ của mình qua đời, NSND Ngọc Lan thương tiếc như chính người thân của mình ra đi. Những vần thơ tưởng nhớ bạn, hồi tưởng về những kỷ niệm giữa hai người cứ thế ùa về trong tứ bài thơ "Thêm một nỗi buồn" mà bà dành tặng cho cố nữ nghệ sĩ Zinaida Kirienko đầy tài năng. Bao nhiêu vai diễn còn nguyên/ Đi vào lịch sử phim trường nước Nga/ "Sông Đông êm đềm" còn mãi Zina/ "Số phận một con người" mãi mãi Kiriencô/ Còn trong ký ức đến giờ/ Để cho thương nhớ xót xa cháy lòng… Thế rồi giờ khắc hôm nay/ Nghe tin chị mất cách đây vài giờ/ Nỗi đau đến thật bất ngờ/ Từ nay mất chị hẹn hò biến tan/ Hàng cây thương chị đứng im/ Tôi thương tiếc chị đắm chìm nhớ thương/ Không cùng ngôn ngữ quê hương/ Từ trong ánh mắt bao năm nặng tình/ Ông trời sắp đặt chúng mình/ 62 năm sắt son tình chị em…".

TRẦN HOÀNG