Nguy cơ trẻ gặp rủi ro trên môi trường mạng

77% trẻ em Việt Nam online mỗi ngày

Thông tin tại khóa tập huấn “Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng” cho các nhà báo, phóng viên, biên tập viên do Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức mới đây, bà Mai Hương Giang - Phó Cục trưởng Cục Báo chí cho biết, không gian mạng đang tác động sâu rộng đến mọi mặt đời sống xã hội. Trong môi trường số nhiều cơ hội học tập, sáng tạo và kết nối, trẻ em và thanh thiếu niên đồng thời phải đối mặt với hàng loạt rủi ro như bắt nạt trực tuyến, xâm hại, lừa đảo, tiếp cận nội dung độc hại. “Những nguy cơ này ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý, sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ”, bà Giang nhấn mạnh.

Theo số liệu của Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an), hơn 77% trẻ em và thanh thiếu niên Việt Nam truy cập Internet mỗi ngày. Trong 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng đã ghi nhận hàng chục vụ lừa đảo, dụ dỗ, thao túng tâm lý và thậm chí bắt cóc trực tuyến liên quan đến trẻ em và sinh viên. “Nhiều nạn nhân bị ép cắt liên lạc với gia đình, bị điều khiển từ xa nhằm tống tiền hoặc đưa ra nước ngoài phục vụ các hoạt động buôn người”, bà Giang cho biết.

Bà Lê Thị Mai Quyên, đại diện Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111 (Cục Trẻ em - Bộ Y tế) cũng cảnh báo: Trên các nền tảng số, nhiều nội dung độc hại được ngụy trang khéo léo. Không ít video, trò chơi có vẻ vô hại nhưng lại ẩn chứa bạo lực hoặc thông tin sai lệch, dễ dàng vượt qua các bộ lọc thông thường.

Ảnh minh hoạ.

 Trẻ em có đặc điểm tò mò, thích khám phá và dễ tin người, nên trở thành mục tiêu dễ dàng của tội phạm mạng. Sự ẩn danh của Internet cũng khiến quá trình tiếp cận và thao túng nạn nhân diễn ra nhanh và khó bị phát hiện. Trong đó, các vụ bắt cóc, lừa đảo trực tuyến thường tuân theo một chuỗi hành vi như giả mạo thông tin - cô lập nạn nhân - thao túng tâm lý - tống tiền.  Một số thủ đoạn phổ biến gồm đe dọa pháp lý bằng cách giả danh cơ quan chức năng, dụ dỗ bằng quà tặng hoặc lời mời “việc nhẹ lương cao” hay khai thác hình ảnh cá nhân để khống chế.

Bà Đinh Thị Như Hoa, Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) cũng cảnh báo về tác động của trí tuệ nhân tạo (AI) đối với trẻ em, đặc biệt trong việc tiếp cận những thông tin không phù hợp. AI có thể bị lợi dụng để khai thác và xâm hại trẻ em. AI tạo sinh (generative AI) có khả năng chỉnh sửa và tái tạo nội dung xâm hại trẻ em, bao gồm cả hình ảnh, video và âm thanh. Nhờ khả năng nhân bản và tái tạo nhanh chóng, AI có thể phát tán các nội dung xâm hại trẻ em trên diện rộng.

Bà Hoa cũng lưu ý về những ứng dụng AI dễ dẫn đến lộ lọt thông tin cá nhân thông qua các xu hướng mạng xã hội. Ví dụ, trend “mưa tuyết AI” lan truyền nhanh chóng, hay việc sinh viên một trường đại học ở Hà Nội làm theo ChatGPT để tạo đơn thuốc và bỏ học, giấu gia đình để theo đuổi nghệ thuật. Từ các ví dụ này, bà Hoa cảnh báo nguy cơ lộ lọt dữ liệu khuôn mặt người Việt ở mức báo động. “Người dùng chia sẻ ảnh cá nhân với tâm lý vui, thử nghiệm hoặc muốn “bắt trend”, mà không đọc kỹ điều khoản, khiến dữ liệu có thể bị chuyển ra nước ngoài và mất hoàn toàn kiểm soát”, bà nhấn mạnh.

Về tác động tâm lý và hành vi, bà Hoa phân tích: “Tương tác quá nhiều với AI làm giảm kỹ năng xã hội, gây trầm cảm, lo lắng; phụ thuộc AI khiến trẻ giảm khả năng học tập, nghiên cứu và suy nghĩ chủ động. Hiện tượng brainrot ngắn hạn, khi trẻ ít giao tiếp với người thật mà chỉ dựa vào chatbot để tìm hiểu thông tin, ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển cá nhân và xã hội”…

Trẻ em không đơn độc trên môi trường mạng

Ngày 1/6/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 830/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình “Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021‑2025”. Chương trình có mục tiêu bảo vệ thông tin bí mật đời sống riêng tư, bí mật cá nhân của trẻ em khi trẻ em tiếp cận thông tin, tham gia các hoạt động trên môi trường mạng; ngăn chặn, xử lý các hành vi lợi dụng môi trường mạng thực hiện các hành vi bị nghiêm cấm đối với trẻ em dưới mọi hình thức theo quy định của pháp luật; đồng thời, trang bị kiến thức, kỹ năng số cho trẻ em theo từng độ tuổi để biết tự bảo vệ mình và biết cách tương tác an toàn trên môi trường mạng.

Từ năm 2021 đến nay, nước ta đã có rất nhiều hoạt động, chiến dịch về chống tội phạm mạng, bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương, trong đó có trẻ em. Gần đây nhất, Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) được mở ký tại Việt Nam ngày 25-26/10/2025 thể hiện nỗ lực toàn cầu trong phòng, chống tội phạm mạng, trong đó có bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương; việc Việt Nam tích cực hợp tác kỹ thuật và pháp lý để truy vết, xử lý các hành vi tiêu cực trên không gian mạng cho thấy cam kết của Việt Nam trong việc tham gia, đóng góp tích cực vào Công ước này.

Ảnh minh hoạ.

Tuy nhiên, bà Lê Thị Mai Quyên nhấn mạnh: Vai trò của gia đình là then chốt và tiên phong trong bảo vệ trẻ. Ngoài ra, nhà trường cũng là lực lượng quan trọng trong xây dựng môi trường số an toàn. Bà Quyên cũng đề xuất các trường tăng cường tuyên truyền định kỳ; chọn nhóm học sinh nòng cốt để lan tỏa kiến thức về an toàn số và chỉ định giáo viên chuyên trách xử lý các vụ việc liên quan đến học sinh bị đe dọa, lừa đảo, phát tán hình ảnh.

Bà Đinh Thị Như Hoa, Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) cho rằng, trẻ tham gia mạng xã hội cần thực hiện nguyên tắc: Tuân thủ pháp luật và quy tắc sử dụng internet của nhà cung cấp dịch vụ; tuân thủ quy tắc sử dụng Internet, quy tắc sử dụng công nghê AI trong gia đình; thận trọng khi kết bạn, khi nhận được đường link lạ, cẩn trọng khi nhận được; trang bị kiến thức, kỹ năng để tham gia môi trường mạng thông minh; cư xử văn minh, tử tế trên môi trường mạng. Đây chính là “lá chắn” vững chắc để bảo vệ trẻ em trên không gian số.

Bên cạnh đó, nhằm góp phần bảo đảm bảo an toàn cho trẻ trên không gian mạng, Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) cũng đã đưa ra một số khuyến nghị về vấn đề này. Cụ thể, “mẹo” công nghệ giúp cha mẹ bảo vệ trẻ trên môi trường mạng như cài đặt chế độ kiểm soát của cha mẹ; bật tính năng Tìm kiếm An toàn trên trình duyệt; cài đặt bảo mật riêng tư nghiêm ngặt trên các ứng dụng và trò chơi trực tuyến; che/tắt webcam khi không sử dụng. Trẻ em cần được tạo lập thói quen trực tuyến an toàn; cha mẹ dành thời gian cùng con khám phá các trang web, trang mạng xã hội, trò chơi và ứng dụng; giao tiếp cởi mở và tạo mối quan hệ tin cậy với con để con chia sẻ những vấn đề xảy ra trên môi trường số…

Tạo màng lọc cho môi trường Internet của trẻ em được lành mạnh, thì cần nỗ lực từ nhiều phía. Và chỉ khi nào toàn xã hội vào cuộc tích cực "lá chắn" bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng mới thực sự vững chắc, an toàn.

Tham gia vào công cuộc bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, Cục Trẻ em và các tổ chức xã hội cũng đã nỗ lực để biên soạn rất nhiều các tài liệu mẫu, cẩm nang, clip hướng dẫn cha mẹ có thể tìm hiểu và đọc từ các nguồn chính thống, đặc biệt trên Website và Facebook Page của Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111, Truyền hình vì trẻ em... Nếu có bất kỳ khúc mắc gì, cha mẹ hoặc trẻ có thể gọi điện đến Tổng đài quốc gia 111 miễn phí 24/7, ngoài ra có ứng dụng 111 cũng có thể tải về, tin nhắn trên Facebook Page của Tổng đài quốc gia 111 hay Zalo 111.