Tạo điều kiện để các nhóm phụ nữ đặc thù phát huy quyền năng, vị thế của mình
(PNTĐ) - Mặc dù đã có nhiều nỗ lực và đóng góp to lớn cho đất nước, song phụ nữ nói chung và các nhóm phụ nữ đặc thù vẫn gặp phải không ít khó khăn, thách thức, đòi hỏi sự chung tay hơn nữa của các cơ quan, ban ngành với nhiều chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện để họ được tiếp cận các nguồn lực, thu hẹp khoảng cách, có cơ hội khẳng định năng lực của bản thân.
Hủ tục “kéo lùi” phụ nữ, trẻ em vùng dân tộc thiểu số
Chia sẻ tại toạ đàm “Ra khỏi màn sương” do Hội LHPN Việt Nam tổ chức vừa qua, Má Thị Di (TT SaPa, Lào Cai) cho biết, em đã phải chống lại cả tục lệ “kéo vợ” của dân tộc mình để không phải làm vợ, làm mẹ ở tuổi 15. Câu chuyện của Di đã được phản ánh sinh động và chân thực trong bộ phim “Những đứa trẻ trong sương” của nữ đạo diễn trẻ người Tày - Hà Lệ Diễm, trở thành nhân vật truyền cảm hứng cho nhiều phụ nữ vùng cao trong việc xoá bỏ hủ tục, thúc đẩy bình đẳng giới, chủ động cuộc sống của mình. Di chia sẻ, với người dân tộc Mông, nếu con gái không đi theo người đầu tiên kéo mình thì cô gái ấy như thể bị mất đi một phần giá trị của một người phụ nữ. Định kiến giới không chỉ đến từ những người xa lạ mà còn chính những người thân quen, gần gũi trong gia đình.
Chị Châu Thị Say (SN 1982), mẹ của Má Thị Di cũng đã phải trải qua cuộc hôn nhân truyền thống của dân tộc mình. Nhưng để bảo vệ tương lai và hạnh phúc của con gái, chị Say đã đấu tranh tâm lý, giằng xé của nội tâm trước khi quyết định đứng về phía con gái để tôn trọng, ủng hộ và bảo vệ hạnh phúc của con.
Theo số liệu điều tra thực trạng kinh tế - xã hội 53 dân tộc thiểu số (DTTS) năm 2019 của Tổng cục Thống kê, Tây Nguyên có tỷ lệ tảo hôn cao nhất. Năm 2018, con số này là 27,5%; tiếp theo là Trung du và miền núi phía Bắc là 24,6%, Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung là 22,4%. Những hủ tục lạc hậu đã tác động tiêu cực đến phụ nữ và trẻ em. Đây còn là nguyên nhân làm gia tăng tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em DTTS, tăng tỷ lệ tử vong ở trẻ em DTTS dưới 1 tuổi và dưới 5 tuổi, tăng tỷ lệ tử vong của bà mẹ DTTS liên quan đến thai sản.
Cùng với đó, phụ nữ DTTS kết hôn sớm thường ít có cơ hội tiếp cận với vấn đề đào tạo nghề. Phụ nữ và trẻ em gái kết hôn sớm, thường bỏ dở việc học hành, hạn chế việc tiếp thu những tri thức tiên tiến, hiện đại, ảnh hưởng đến việc phát triển nhân cách, tài năng; phải lao động từ sớm để trang trải cho cuộc sống gia đình, gây khó khăn trong bảo đảm các quyền của trẻ em; là đối tượng dễ bị kẻ xấu lợi dụng, dụ dỗ lừa lao động, hoặc là nạn nhân của tội phạm buôn bán người. Theo Cục Phòng, chống tệ nạn xã hội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, từ năm 2013 - 2019, Việt Nam có 3.476 người là nạn nhân của các vụ mua bán người, trong đó chủ yếu phụ nữ và trẻ em (trên 90%), đa số là người DTTS.
Vẫn tồn tại bất bình đẳng trong nghiên cứu và sáng tạo
Tháng 6/2022, PGS.TS Hồ Thị Thanh Vân, nhà khoa học nữ trẻ được trao tặng giải thưởng L’Oreal - UNESCO Nhà khoa học trẻ tài năng thế giới (International Rising Talent). Với công trình nghiên cứu “Chất xúc tác có cấu trúc nano mới để sản xuất pin nhiên liệu hiệu quả, tiết kiệm chi phí và sản xuất năng lượng H2 xanh”, PGS.TS Hồ Thị Thanh Vân đã được Hội đồng giám khảo Giải thưởng Nhà khoa học trẻ tài năng thế giới bầu chọn là 1 trong 15 gương mặt nữ khoa học trẻ tài năng thế giới 2022. Dự án nhằm tiếp cận những vấn đề về năng lượng và môi trường, thiết lập vòng tuần hoàn sạch, trong đó tập trung vào năng lượng hydro và nhiên liệu sạch ứng dụng trong đời sống hằng ngày, tạo ra một dạng năng lượng xanh, sạch, bền bỉ, có khả năng tái tạo và thân thiện với môi trường.
PGS.TS Hồ Thị Thanh Vân không phải là nhà khoa học nữ đầu tiên được vinh danh. Từ năm 2009, chương trình “L’Oréal - UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học” đã được giới thiệu đến Việt Nam nhằm hướng đến mục tiêu hỗ trợ khuyến khích việc sử dụng trí tuệ, sự sáng tạo và đam mê của “một nửa thế giới” là những nhà khoa học nữ tại Việt Nam. Trong suốt 13 năm, chương trình Giải thưởng và học bổng nghiên cứu khoa học dành cho nữ giới này đã vinh danh 35 nhà khoa học nữ xuất sắc Việt Nam từ nhiều tỉnh thành trong cả nước vì những nghiên cứu được đánh giá là có ý nghĩa khoa học quan trọng, góp phần cải thiện và thay đổi cuộc sống của cộng đồng và giúp họ tiếp tục theo đuổi niềm đam mê với nghiên cứu khoa học.
Bước vào thời kỳ xây dựng và phát triển đất nước, phụ nữ Việt Nam ngày càng khẳng định tiềm năng, vai trò, vị thế quan trọng trong gia đình và xã hội với tỷ lệ 50,2% dân số cả nước, 47,4% lực lượng lao động xã hội và 46% đội ngũ nghiên cứu và phát triển, hơn 40% các nhà khoa học ở Việt Nam… Nhưng bên cạnh đó cũng có vấn đề đặt ra, đó là vấn đề tạo cơ hội tiếp cận hệ thống sở hữu trí tuệ cho nữ khoa học, nữ doanh nhân.
Tại Hội thảo “Vai trò của sở hữu trí tuệ đối với doanh nhân và các nhà đổi mới, sáng tạo nữ giới” được tổ chức tháng 9/2022, ông Trần Lê Hồng - Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học - Công nghệ (KH-CN) cho biết, tại Việt Nam, KH-CN là một trong 8 lĩnh vực của mục tiêu quốc gia về bình đẳng giới. Hiện nay, số lượng nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam có sự gia tăng, chiếm khoảng 46% tổng số nhân lực nghiên cứu phát triển của cả nước. Thông qua hoạt động nghiên cứu KH-CN, nữ giới ngày một khẳng định được vị thế, vai trò của mình, họ đã được Nhà nước, xã hội, cộng đồng tôn vinh và ghi nhận. Tuy nhiên, khoảng cách giới trong nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo và đặc biệt trong đó là việc đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ không chỉ là vấn đề riêng của Việt Nam mà còn của các nước trên thế giới. Trong đó, chỉ 16,5% các nhà sáng chế đứng tên trên đơn đăng ký sáng chế quốc tế là phụ nữ. Vẫn cần thêm các chính sách hỗ trợ để thu hẹp khoảng cách, tạo cơ hội tiếp cận hệ thống sở hữu trí tuệ cho nữ khoa học, nữ doanh nhân sáng tạo giúp họ có thể cạnh tranh một cách công bằng.
Thúc đẩy bình đẳng giới, giúp phụ nữ phát huy tiềm năng của mình
Để tạo điều kiện cho phụ nữ DTTS phát huy quyền năng và vị trí của mình, thời gian qua, Đảng, Quốc hội, Chính phủ luôn quan tâm đến đời sống, văn hóa đồng bào DTTS, như Chương trình Mục tiêu Quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi. Trong đó, Hội LHPN Việt Nam được giao thực hiện Dự án thành phần số 8 “Thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em”, 1 trong 10 dự án thuộc Chương trình Mục tiêu Quốc gia 1719. Dự án nhằm nâng cao nhận thức, thay đổi định kiến, chăm lo đời sống vật chất, tinh thần, bảo vệ, chăm sóc phụ nữ và trẻ em, thực hiện mục tiêu bình đẳng giới.
Theo thông tin từ Hội LHPN Việt Nam, một số kết quả bước đầu trong triển khai thực hiện Dự án thành phần số 8 trong năm 2023 (tính đến ngày 31/5/2023): Đã thành lập 2.854 Tổ truyền thông cộng đồng; 366 CLB “Thủ lĩnh của sự thay đổi”; 20 tổ nhóm sinh kế do phụ nữ làm chủ/tham gia quản lý; 388 địa chỉ tin cậy; 154 cuộc đối thoại chính sách cấp xã và cụm thôn bản; 283 cuộc tập huấn hướng dẫn giám sát và đánh giá về bình đẳng giới cho cán bộ thôn bản; 96 cuộc tập huấn lồng ghép giới cho cán bộ huyện xã; 192 cuộc tập huấn nâng cao năng lực lồng ghép giới cho cán bộ cấp thôn, bản.
Tuy nhiên, theo Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Tôn Ngọc Hạnh, việc thay đổi nhận thức, tư duy của cả một thế hệ là điều không đơn giản, chưa kể có những rào cản về văn hóa, ngôn ngữ. Điều này đòi hỏi một quá trình “mưa dầm thấm lâu”, bằng nhiều hình thức, cách thức tác động cũng như sự chung tay của nhiều cơ quan, ban, ngành và sự thay đổi từ trong quan niệm của chính đồng bào và phụ nữ DTTS.
Đối với nhóm đối tượng phụ nữ nghiên cứu khoa học, Chính phủ Việt Nam đã và đang ban hành nhiều chính sách, chương trình hỗ trợ các nhà khoa học nữ, nhà sáng tạo nữ, nhà sáng chế nữ, các doanh nghiệp hay hợp tác xã do phụ nữ làm chủ, trong đó có lĩnh vực sở hữu trí tuệ.
Từ góc độ WIPO, ông Hasan Kleib, Phó Tổng Giám đốc WIPO cho biết, một số nhóm đối tượng đang được WIPO dành nhiều sự quan tâm, đó là phụ nữ, giới trẻ và doanh nhân. Bởi theo khảo sát, ở các nước trên thế giới, hơn 50% các doanh nghiệp vừa và nhỏ do phụ nữ làm chủ và ở Việt Nam là trên 60%. WIPO tôn trọng bình đẳng giới trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ và có nhiều chính sách, chương trình hỗ trợ cho các nhà sáng tạo, doanh nhân nữ để giúp họ sử dụng sở hữu trí tuệ như là công cụ đắc lực cho hoạt động nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo, phát triển doanh nghiệp…
