Teen và hành trình “thoát kén” để tìm kiếm bản sắc
(PNTĐ) - Nhiều cha mẹ có con tuổi teen thường than phiền: “Tuổi teen khó hiểu và khó đồng hành”. Nhưng, teen có thực sự như vậy? Cha mẹ cần làm gì để “giải mã” những điều từng được cho là khó hiểu để đồng hành cùng teen... Chia sẻ của Thạc sĩ Nguyễn Hoài Linh, người sáng lập cộng đồng “Đồng hành cùng con tuổi dậy thì và dậy thì sớm” đồng thời là CEO và Người sáng lập Học viện Giáo dục Link Colors.
Là một chuyên gia có nhiều trải nghiệm với các bạn nhỏ tuổi teen, theo chị, teen trong thế giới @ có điểm gì giống/khác biệt so với tuổi teen của chính cha mẹ các em thời trước?
Thạc sĩ Nguyễn Hoài Linh: Tôi tin rằng, ở bất kỳ thời đại nào, tuổi teen cũng đều có những đặc điểm tâm lý cốt lõi giống nhau. Đó là hành trình "thoát kén" để tìm kiếm bản sắc, là cuộc đấu tranh giữa sự phụ thuộc và độc lập, và là khát khao được thuộc về một nhóm nào đó. Thế hệ 8x của chúng tôi ngày trước cũng như các bạn teen bây giờ, đều đã từng trải qua những điều đó.
Tuy nhiên, sự khác biệt lớn nhất lại nằm ở "hệ điều hành" của thế giới mà các con đang sống. Tôi còn nhớ những cô bé, cậu bé 8x đời đầu của mình sống ở thành phố lớn nhưng không hề thiếu những trò chơi dân gian. Môi trường ấy khiến chúng tôi có rất nhiều bạn bè cùng khu phố, có nhiều cơ hội được tương tác trò chuyện và kết nối với nhau. Còn thế hệ teen ngày nay sống trong thế giới của smartphone và mạng xã hội, nơi phần lớn các mối quan hệ được xây dựng trên không gian ảo.
Sự khác biệt này tạo nên những thay đổi sâu sắc: Các con tiếp cận lượng thông tin khổng lồ, toàn cầu, đa chiều và thường là không được kiểm duyệt. Các con cũng xây dựng phần lớn mối quan hệ trên không gian mạng, với hàng trăm "bạn bè ảo", dễ dàng kết nối nhưng cũng dễ dàng cảm thấy cô đơn, lạc lõng. Những nền tảng mạng xã hội vừa tạo ra cả cơ hội và áp lực về sự hoàn hảo, về việc phải "ngầu", phải "khác biệt" để được chú ý.
Những điểm khác biệt đó sẽ tác động như thế nào đến cách mà người lớn, cụ thể là cha mẹ/người chăm sóc trẻ thời nay tiếp cận, quản lý, chăm sóc, giáo dục con em tuổi teen?
Thạc sĩ Nguyễn Hoài Linh: Thế hệ thời @, chúng ta không còn là "người giữ cổng" thông tin của con. Mọi thông tin, cả tốt lẫn xấu, đều có thể đến với con chỉ bằng một cú chạm. Điều này đòi hỏi cha mẹ phải chuyển từ vai trò "người kiểm soát" sang "người cố vấn", trang bị cho con tư duy phản biện và khả năng tự chọn lọc.
Với bối cảnh của sự phát triển xã hội chóng mặt, khiến kỳ vọng về điểm số và thành tích của cha mẹ cũng cao hơn. Trong giai đoạn phát triển của tuổi teen, các con phải chịu cùng lúc nhiều cuộc khủng hoảng, sự thay đổi của sức khoẻ sinh lý, cuộc khủng hoảng về sức khoẻ tinh thần, giờ lại thêm cả áp lực từ học đường, áp lực đồng trang lứa và áp lực từ mạng xã hội tạo ra một "cuộc chiến" cảm xúc mà nhiều cha mẹ không hiểu hết. Theo số liệu từ Tổ chức Y tế Thế giới WHO năm 2021-2022 tại 44 quốc gia, 63% học sinh nữ tuổi teen cảm thấy áp lực bởi việc học (tăng từ 54% năm 2018); so với 43% ở nam (tăng từ 40%).
Cha mẹ cần hiểu rằng con không còn là một đứa trẻ bé xíu như trước đó, giờ con đang là một cá thể tìm cách tự khẳng định mình. Lời khuyên "hãy làm thế này, hãy làm thế kia" không còn hiệu quả. Thay vào đó, cha mẹ nên học cách đặt câu hỏi gợi mở, lắng nghe không phán xét và giúp con tự tìm ra con đường.
Khi xã hội phát triển, nhìn chung, thế hệ tuổi teen đang được hưởng nhiều điều kiện chăm sóc, giáo dục ngày một tốt hơn. Nhưng ngược lại, các em cũng phải chịu nhiều cạm bẫy, nguy cơ hơn. Chị có thể giúp các cha mẹ/người chăm sóc trẻ nhận diện một số cạm bẫy đó?
Thạc sĩ Nguyễn Hoài Linh: Đây là một nghịch lý đáng buồn của thời đại chúng ta, rõ ràng các bạn teen đang được hưởng nền giáo dục tiên tiến hơn, điều kiện vật chất đầy đủ hơn, thì các con lại phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng sức khỏe tinh thần chưa từng có. Xung quanh các con bị bủa vây bởi những “cạm bẫy” vô hình đang tồn tại.
Thứ nhất, "cạm bẫy của thế giới màn hình". Sự bùng nổ của smartphone và mạng xã hội đã thay thế các hoạt động tương tác trực tiếp ngoài đời thực. Thay vì học cách giải quyết mâu thuẫn, làm việc nhóm hay rèn luyện các kỹ năng xã hội thông qua các trò chơi trực tiếp, các bạn teen lại dành quá nhiều thời gian cho màn hình. Điều này khiến họ thiếu đi những trải nghiệm thực tế để phát triển sự tự tin và khả năng đối phó với khó khăn, dẫn đến sự lo âu khi phải đối diện với các tình huống ngoài đời thực.
Thứ hai, "cạm bẫy của sự chú ý": Giá trị của một người được đo bằng số lượt thích, lượt theo dõi và những bình luận. Điều này khiến các bạn teen luôn phải sống trong tâm thế so sánh, lo lắng về hình ảnh bản thân, về sự hoàn hảo ảo cả ở trên mạng và ở gia đình, tạo nên một lớp vỏ bọc để khiến cha mẹ vui lòng. Họ cố gắng xây dựng một "cái tôi giả" để đáp ứng kỳ vọng của người khác, nhưng bên trong lại cảm thấy cạn kiệt năng lượng và nghi ngờ giá trị thật của mình.
Thứ ba, các bạn teen rất dễ bị "những chiếc bẫy tư duy" trong tâm trí như tư duy “thảm họa hóa” (biến một sai sót nhỏ thành điều kinh khủng khó vượt qua); tư duy trắng-đen (nếu không hoàn hảo thì là thất bại hoàn toàn); Tư duy suy diễn (tự suy diễn người khác đang nghĩ xấu về mình). Những "chiếc loa phóng thanh drama" này trong đầu khiến các bạn tin vào những điều không có thật, tự tạo ra áp lực và làm tăng sự lo lắng.
Thứ tư, "cạm bẫy của những kẻ xấu" lợi dụng sự non nớt về tư duy, thiếu kinh nghiệm sống và khát khao khẳng định bản thân của tuổi teen trở thành điểm yếu để những kẻ xấu lợi dụng. Các em có thể bị lừa đảo trên mạng xã hội, bị dụ dỗ, lôi kéo vào các mối quan hệ không lành mạnh, thậm chí đối diện với nguy cơ bắt cóc, xâm hại.
Vậy cha mẹ có thể đồng hành với con tuổi teen như thế nào?
Thạc sĩ Nguyễn Hoài Linh: "Hiểu để đồng hành" là một nguyên tắc sống còn trong việc nuôi dạy con tuổi teen. Đây là cách cha mẹ có thể thực hành điều đó:
Thay đổi tư duy, chuyển từ "quản lý" sang "huấn luyện": Cha mẹ không thể kiểm soát mọi thứ trong cuộc sống của con. Áp lực không đến từ lượng bài tập, mà từ cảm giác không kiểm soát được. Vì vậy, thay vì giám sát và nhắc nhở, cha mẹ hãy trở thành một huấn luyện viên. Huấn luyện viên không làm hộ, không áp đặt, mà giúp con tự nhìn ra vấn đề, tự tìm giải pháp. Điều này giúp con phát triển các kỹ năng tự chủ, quản lý thời gian và giải quyết vấn đề.
Xây dựng sự kết nối cảm xúc: Đây là nền tảng của mọi mối quan hệ. Khi con đang trải qua "cơn bão cảm xúc," điều cha mẹ cần làm là lắng nghe, công nhận cảm xúc của con thay vì phán xét hay khuyên nhủ. Hãy nói những câu như "Mẹ hiểu con đang bực bội" hoặc "Mẹ thấy điều đó thật khó khăn với con." Lắng nghe không phán xét sẽ tạo ra một không gian an toàn, nơi con tin rằng dù có chuyện gì xảy ra, con vẫn được yêu thương và chấp nhận.
Hướng dẫn con làm chủ cảm xúc:
- Đồng điều hòa cảm xúc: Khi bạn giữ được sự bình tĩnh, con cũng sẽ dễ bình tĩnh hơn. Hãy là một "người giữ nhịp" cảm xúc cho con.
- Trò chuyện về cảm xúc thường xuyên: Tạo thói quen chia sẻ về cảm xúc hàng ngày trong bữa ăn hoặc trước khi đi ngủ. Kể về một cảm xúc mạnh mà bạn đã trải qua và cách bạn vượt qua nó. Điều này giúp con hiểu rằng cảm xúc không đáng sợ và hoàn toàn có thể điều chỉnh được.
- Hướng dẫn con các kỹ thuật điều chỉnh: Giúp con học cách gọi tên cảm xúc, nhận diện những "bẫy tư duy" trong đầu và tái cấu trúc lại suy nghĩ theo hướng tích cực hơn. Với các bạn teen, những kỹ thuật như EFT Tapping có thể trở thành một công cụ hữu ích, giúp con "nhấn nút reset" cho tâm trí khi căng thẳng.
Tôn trọng và trao quyền cho con trong khuôn khổ: Hãy để con được phát huy tinh thần tự chủ. Thay vì áp đặt các quy tắc, hãy cùng con thương lượng, lắng nghe ý kiến của con và cùng nhau tìm ra giải pháp. Việc trao quyền và để con tham gia vào việc ra quyết định sẽ giúp con cảm thấy được tôn trọng và chịu trách nhiệm hơn với cuộc sống của mình.
Việc đồng hành với con tuổi teen là một hành trình dài, đòi hỏi sự kiên nhẫn và thấu hiểu từ cha mẹ. Điều quan trọng nhất không phải là bạn biết hết mọi thứ, mà là bạn luôn hiện diện, luôn lắng nghe và tin tưởng vào khả năng của con.
Xin cảm ơn chị!
