Trẻ em gây án mạng, vì đâu?

Sự trẻ hoá của tội phạm

Chỉ trong mấy ngày vừa qua, liên tiếp xảy ra những vụ án mạng đặc biệt nghiêm trọng mà kẻ thủ ác lại chính là giọt máu, núm ruột của nạn nhân.

Hiện tượng người thân trong gia đình giết nhau không còn là chuyện cá biệt, mà đau lòng là đã khá phổ biến trong những năm qua ở nhiều địa phương, phản ánh những điều bất thường trong xã hội, cùng với đó là sự trẻ hóa tội phạm.

Đánh giá nhận định về hành vi của kẻ thủ ác dưới góc độ tội phạm học, tâm lý học hành vi, tôi thấy đều có những điểm chung. Như ở vụ án cậu bé 14 tuổi bỏ bả chó vào sữa để đầu độc cha tại Tiền Giang và vụ con 15 tuổi giết mẹ tại Hà Đông, động cơ gây án của hung thủ đối với cha, mẹ mình đều xuất phát từ những mâu thuẫn trong đời sống chung.

Điều này phản ánh qua lời khai của cậu bé ở Tiền Giang về lý do giết bố là do những bức xúc, ức chế với việc người cha thường xuyên rượu chè, không chịu khó làm ăn…, còn cậu bé tại Hà Đông là do trong lúc tranh cãi với mẹ, bức xúc đã dùng hung khí tấn công mẹ vào vùng trọng yếu trên cơ thể dẫn tới cái chết.

Cũng có thể, quá trình bên trong của thủ phạm chịu sự tác động của hội chứng rối loạn tâm lý tuổi mới lớn, khi cơ thể phát triển (dậy thì) kéo theo những biến đổi tâm lý thất thường.

Ở độ tuổi này, cái mới (sự chín chắn, trưởng thành trong suy nghĩ) mới bắt đầu, đang định hình, cái cũ (tâm lý tuổi thơ) đang mất đi nhưng chưa chấm dứt, khiến trẻ chênh chao, dao động, cảm xúc trồi sụt theo biến động của hoàn cảnh.

TS Thượng tá Đào Trung Hiếu.

Gặp các tác động bất lợi từ môi trường sống, trẻ không biết ứng xử ra sao. Lúc này nếu bản thân đã tiếp cận quá nhiều với phim ảnh, trò chơi bạo lực, rất dễ vô thức hành động theo những hình ảnh, cách xử sự đã được nhìn thấy.

Ở độ tuổi thiếu niên (14, 15 tuổi), các đối tượng đã có khả năng nhận thức và điều khiển hành vi. Khi quyết định bỏ thuốc độc vào đồ uống của bố, hay dùng hung khí đánh mẹ, các đối tượng đều biết rõ hành vi của mình có thể gây nguy hiểm đến tính mạng con người, nhưng vẫn quyết tâm thực hiện phạm tội đến cùng.

Trong vụ án tại Tiền Giang, thông qua tình tiết cậu bé nói dối khi xin bả chó, rằng dùng bả để giết chó hoang, chứng tỏ cậu ta biết rõ công năng, tác hại của loại chất độc này đối với động vật, đó là có thể tước đoạt tính mạng nếu ăn phải. Chính vì vậy cậu ta mới nói dối.

Còn vụ ở Hà Đông thì đối tượng đã có đủ nhận thức để biết việc dùng hung khí tấn công vào đầu người khác là rất nguy hiểm, có thể dẫn tới án mạng.

Sự sa sút về đạo đức lối sống khiến án mạng ngày càng tăng

Nguyên nhân trực tiếp khiến chúng quyết định sát hại bố, mẹ mình có thể xuất phát từ mong muốn giải tỏa các bức xúc, ức chế tâm lý tại thời điểm đó, hoặc những ức chế đã tích tụ lâu ngày.

Tuy nhiên, nguyên nhân sâu xa, thủ phạm giấu mặt trong những tội ác này là do sự sa sút về đạo đức lối sống. Điều này phản ánh trong nhân cách các đối tượng đã chứa đựng những đặc điểm tiêu cực.

Đó có thể là sự hỗn hào, vô ơn, coi thường các giá trị chuẩn mực đạo đức, hoặc không được giáo dục để biết đến các giá trị này. Bên cạnh đó là thói quen sống phóng túng, hoặc ích kỷ, hưởng thụ, tuyệt đối hóa lợi ích cá nhân, thói quen đòi hỏi vô lối.

Về tính cách đã bị tiêm nhiễm từ môi trường sống xung quanh thói quen ứng xử bạo lực, thiếu kiên nhẫn, thích thể hiện cái tôi… Với một nhân cách đã chứa đựng những phẩm chất lệch lạc như trên, khi gặp phải các tình huống bất như ý, dễ làm các đối tượng cảm thấy bị tổn thương, kích động, biến thành cơn giận dữ bên trong và nhu cầu giải tỏa bức xúc bằng các biện pháp bạo lực, gây hại cho đối tượng được cho là nguyên nhân dẫn đến ức chế của mình mà không suy nghĩ nhiều đến hậu quả của hành vi.

Nhưng những lệch lạc, tiêu cực trong nhân cách đối tượng không phải tự nhiên mà có, mà đó là kết quả của quá trình “xã hội hóa cá nhân”, nghĩa là các tác động bất lợi từ môi trường gia đình, nhà trường và xã hội trong sự tương tác với các phẩm chất mang tính cá nhân của đối tượng đã hình thành nên những sai lệch trong tâm lý, tính cách.

Hiện nay giới trẻ đang bị “bủa vây” từ các yếu tố bất lợi trong môi trường sống, đặc biệt là tác động tiêu cực từ games bạo lực, ấn phẩm bạo lực phản văn hóa đầy rẫy trên không gian mạng cùng phim ảnh nước ngoài.

Điều này tác động sâu sắc đến định hướng giá trị, thẩm mỹ, phong cách ứng xử.

Trong nhiều trường hợp những câu chuyện bạo lực mà người trẻ tiếp cận trên phim ảnh, clip trên mạng đã trở thành khuôn mẫu ứng xử, hội chứng bắt chước, làm theo các nhân vật “yêng hùng”, giang hồ mạng…là có thật.

Bên cạnh đó, môi trường gia đình hiện nay cũng có quá nhiều vấn đề tác động đến người trẻ.

Trước hết do áp lực cuộc sống, bươn chải mưu sinh, nên nhiều gia đình bố mẹ không có thời gian để quan tâm đến con cái, đời sống xã hội với nhiều cám dỗ, cuốn các thành viên chạy theo danh lợi phù phiếm, làm mọi việc vì tiền, khiến sợi dây liên kết giữa các thành viên trong gia đình trở nên lỏng lẻo, gia đình Việt đang đứng trước cơn đại dịch có tên “ly hôn”.

Trong hoàn cảnh gia đình ấy, những đứa trẻ dần lớn lên mà thiếu vắng đi sự bảo ban, giám sát, quan tâm, uốn nắn kịp thời của người lớn.

Cũng có trẻ lớn lên trong môi trường gia đình thiếu hòa khí, bố mẹ nghi kỵ, cãi cọ, đánh nhau, hoặc cách giáo dục con bằng bạo lực, ép uổng học hành quá mức để đạt thành tích cao, để lại những vết hằn trong tâm lý.

Căn nhà nơi xảy ra án mạng ở Tiền Giang.

Cha mẹ là nhân, con cái là quả

Trẻ ở các gia đình này có xu hướng dùng bạo lực giải quyết các bức xúc tâm lý theo đúng cách mà chúng nhìn thấy ở bố mẹ mình.

Đồng thời, khi không được tôn trọng, chăm sóc giáo dục đúng cách, trẻ thất vọng về gia đình, về cha mẹ, nảy sinh suy nghĩ chán ghét, thậm chí căm thù người đã sinh thành ra mình.

Khi đã chán nhà, trẻ sẽ tìm niềm vui từ bên ngoài, tìm những người cùng cảnh ngộ để được vuốt ve cái tôi bản ngã, được tâm sự chia sẻ để giải tỏa áp lực tâm lý.

Hiện trên mạng xã hội có rất nhiều những nhóm, diễn đàn thu hút giới trẻ.

Nếu trẻ bị lôi cuốn vào các nhóm xã hội tiêu cực đầy rẫy trên mạng xã hội, bị sự rủ rê lôi kéo, trong khi chưa đủ khôn để phân định đúng sai, sự trượt dốc, thoái hoá về nhân cách là điều dễ hiểu.

Đặc biệt trẻ em trong hoàn cảnh “lời ru chia đôi” phải theo mẹ hoặc bố ở với người mới, rất dễ trở thành nạn nhân của tội phạm, hoặc chính chúng do buồn chán, thất vọng, hụt hẫng và bị dẫn dụ vào các việc làm vi phạm pháp luật.

Giáo dục cần thay đổi hướg đến bồi dưỡng nhân cách con người

Để phòng ngừa, ngăn chặn hiện tượng trẻ hóa tội phạm, theo tôi giải pháp căn cơ nhất là giáo dục.

Triết lý giáo dục cần phải thay đổi hướng đến việc bồi dưỡng nhân cách con người, dạy con người hướng vào trong để quản trị được chính bản thân mình, thay vì nhồi nhét kiến thức.

Nếu thiếu việc dạy làm người, sản phẩm đầu ra sẽ chỉ là những con rô bốt “chạy bằng cơm”.

2.600 năm trước, Đức Phật đã chỉ ra nhân cách cốt lõi của con người gồm Giới, Định và Tuệ.

Hiểu theo nghĩa hiện đại đó là phải giáo dục cả 3 thành tố của nhân cách gồm đạo đức, trí tuệ và nghị lực.

Về đạo đức, dạy trẻ về sự “vị tha” - (vị là vì, tha là người khác, là xã hội, là cộng đồng, quốc gia, dân tộc…). Rèn sự vị tha bằng các bài học đạo đức, bằng gương sáng vĩ nhân, những anh hùng dân tộc, người có đóng góp lớn trong lịch sử dân tộc… Khi trẻ được bồi dưỡng về lòng vị tha, sẽ từng bước nhận diện được và kiểm soát độc tố trong tâm hồn, đó là tâm tham cầu, vị kỷ, lợi mình - những thứ là nguồn cơn của tội ác.

Về trí tuệ, dạy trẻ tư duy nhân quả và tư duy đa chiều trước mọi vấn đề trong cuộc sống. Đó là tư duy vua.

Về nghị lực, dạy trẻ trau dồi các phẩm chất như nhẫn (sự kiên trì, chịu đựng áp lực của cuộc sống); dũng (sự mạnh mẽ, dám nghĩ dám làm, dám bảo vệ lẽ phải, điều thiện, sự công bằng); tĩnh (sự bình tĩnh, kiềm chế trước những sự bất như ý, kiểm soát được cảm xúc, các quá trình tâm lý của bản thân…).

Việc giáo dục, dạy dỗ con trẻ không chỉ có “khẩu giáo” nghĩa là giáo huấn, mà bản thân người lớn phải nêu gương từ hành động của mình, đó là “thân giáo”.

Ngay từ nhỏ, gia đình, nhà trường và xã hội cần tạo cho trẻ môi trường thuận lợi để phát triển nhân cách tích cực, tiến bộ, nhân văn.

Cần phát huy truyền thống đạo đức của gia đình Việt Nam, duy trì gia phong, gia đạo, ông bà cha mẹ gương mẫu, con cháu thảo hiền…

Nhà trường cần tăng cường trang bị kỹ năng sống cho học sinh, nhấn mạnh chức năng giáo dục con người, thay vì chỉ đào tạo, trang bị kiến thức.

Ở bình diện xã hội, các ngành chức năng cần tích cực triển khai các giải pháp làm lành mạnh hóa đời sống văn hóa, đấu tranh mạnh mẽ với những yếu tố tiêu cực xã hội trên không gian mạng, trò chơi, phim ảnh bạo lực, đồi trụy, xây dựng những cộng đồng dân cư an toàn, văn minh, phòng chống tội phạm ngay từ cơ sở.