Truyền thống hiếu học, hiếu thảo ở “làng làm quan”

Dù vậy, những giá trị truyền thống của làng qua các di tích lịch sử và lễ hội văn hóa, tín ngưỡng hàng năm vẫn chảy hiền hòa như ao sen trước sân đình làng Mọc, và hồn hậu như những người con nơi đây ngày ngày tiếp nối truyền thống hiếu học, hiếu thảo mà cha ông trao truyền.

Từ nơi tích tụ tráng khí cha ông

Nhắc đến làng Mọc Quan Nhân, không thể không nói tới đình làng. Với bề dày lịch sử gần 4 thế kỷ, đình Quan Nhân không chỉ là một danh thắng được nhiều người biết tới, mà còn là chốn sinh hoạt cộng đồng mang tính làng xã tiêu biểu của Hà Nội xưa còn giữ lại.

Ao sen trước sân Đình làng Mọc Quan Nhân, một vẻ đẹp hiền hòa khiến người xem được chậm lại giữa nhịp sống vội vã của thời đại (Ảnh: PV)

Ngôi đình tọa lạc tại vùng kẻ Mọc xưa nằm bên rìa phía Nam thành Thăng Long, với tổng diện tích là 2.339m2. Theo văn bia sắc phong còn lưu giữ, Đình được xây dựng vào năm Chính Hòa 22 (1701) thời Lê Mạt. Về các di cảo theo suốt lịch sử từ ngày đình được xây dựng, hiện nay còn bảo quản được Văn chỉ để thờ các vị tiên hiền, hàng chục bức hoành phi (đại tự), 12 bản sắc phong và những đôi câu đối ghi trên cốt đá, minh chứng cho sự cổ kính trải dài qua bốn thế kỷ.

Ngày nay, vào tháng Giêng Âm lịch hàng năm, dân làng tổ chức Hội Xuân - với đình Quan Nhân được chọn làm nơi khởi đầu cho lễ rước kiệu Thánh Ông - Thánh Bà, thể hiện sự ngưỡng vọng của người dân với công lao phù trợ của hai vị thánh thần, đem lại yên bình, ấm no cho nơi đây. Đình Quan Nhân cũng là di tích cách mạng ghi dấu những ngày tháng bất khuất và kiên cường của bà con làng Quan Nhân. Ngày 27/8/2006, đình được công nhận là Di tích lịch sử cách mạng. Đây là niềm tự hào, tiếp nối sau khi đình được nằm trong danh mục quần thể di tích lịch sử văn hóa được Bộ Văn hóa và Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di sản văn hóa cấp quốc gia năm 1989.

Ngày nay, sân đình trở thành không gian sinh hoạt chung của cả làng. Vào những dịp lễ Tết như đêm Giao thừa, ngày mùng Một Tết Nguyên đán, đình trở thành nơi tụ hội để mọi người gặp gỡ, giao lưu, chúc tụng nhau một năm mới thịnh vượng, thắp nén hương đầu năm cầu phúc cho gia đình mọi sự tốt lành.

Đến những dòng họ răn dạy con cháu tiếp nối truyền thống

Theo bác Nguyễn Uyển, Phó tiểu ban quản lý di tích đình Quan Nhân, Trưởng ban Văn hóa làng Mọc Quan Nhân, vào ngày 10/2 Âm lịch hàng năm, các dòng họ sẽ vào làm lễ dâng hương ở đình và phủ, gồm 49 dòng họ chính gốc ở làng và 5 dòng họ bách tính (là những người không phải gốc làng Mọc, nhưng đến sinh sống và thành lập dòng họ tại đây). Hơn 50 dòng họ đã tiếp nối trôi chảy truyền thống hiếu học, hiếu thảo mà cha ông để lại – xứng danh “làng làm quan”.

Con em dòng họ Đỗ Đình, làng Quan Nhân chăm ngoan, học giỏi và được dòng họ khen thưởng (Ảnh: NVCC)

Tiêu biểu là 2 dòng họ Đỗ Đình (gồm 6 chi) và Nguyễn Đình (gồm 4 chi), liên tục được các cấp, ngành của phường, quận và thành phố khen tặng Dòng họ hiếu học.

Trưởng họ Nguyễn Đình là bác Nguyễn Đình Dự, năm nay 73 tuổi. Dòng họ về làng từ cuối thế kỷ 16, “nổi trội” với nhiều quan văn, từng có người làm đến chức tuần phủ, tổng đốc. Tiếp nối truyền thống ấy, các thế hệ sau của dòng họ đã cố gắng học tập, trở thành phó giáo sư (1 người), tiến sĩ (3 người), các sĩ quan cấp tướng và hàng trăm cử nhân đại học, có gia đình tất cả đều là cử nhân. Có được điều đó, theo bác trưởng họ, chính là nhờ già trẻ lớn bé đồng lòng phát huy khuyến học, noi gương 5 điều răn dạy của bậc tiền nhân: Khiêm tốn trong ứng xử, không tự tôn chữ “Nhất” với các dòng họ trong bản thôn; Cấm dùng từ “đầu đinh”, gái trai dâu rể đều bình đẳng; Cấm ghi chức tước vào tộc phả; Cấm dùng từ “con hầu”, tôn trọng phụ nữ; Cấm cản trở, phải động viên, tạo điều kiện cho con cháu theo đường học hành.

Việc giáo dục các thành viên từ trong gia đình cũng được dòng họ này coi trọng. “Bởi bố mẹ, ông bà chính là những người đầu tiên con cháu noi gương. Giáo dục từ trong gia đình rất quan trọng. Điều đó giúp cháu con luôn giữ được lề văn hóa, biết về truyền thống dòng tộc”.

“Lời nói răn dạy các cháu phải thật khéo, “nắn tre phải nắn từ từ”. Đồng thời, dịp hội tụ anh em trong dòng họ như ngày giỗ Tổ, lễ Tổ và 3 ngày Tết là “cơ hội” để già trẻ được giao thoa, thấu hiểu nhau, truyền thống gia đình, dòng họ được lan tỏa. Chúng tôi bảo nhau, trong những ngày giỗ, chạp của gia đình, các thành viên hãy cố gắng quây quần ở nhà chứ đừng ra nhà hàng, tuy nhanh, gọn đấy nhưng chẳng ấm cúng bằng xắn tay vào bếp cùng chuẩn bị. Làm được những điều này, là dòng họ đã giữ được nếp người Việt, nếp dòng họ, nếp nhà”, bác Dự bày tỏ.

Anh Đỗ Đình Thu, Trưởng tộc họ Đỗ làng Mọc Quan Nhân được xem là trưởng tộc trẻ nhất trong các dòng họ ở đây. Bởi vậy, cách làm khuyến học, khuyến tài của anh cũng rất “trẻ” và thức thời. Khác với cách làm truyền thống của các dòng họ khác, là lấy ý kiến, đóng góp của tầng lớp cao niên trước, thì anh Thu chọn cách nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của lớp trẻ trong dòng họ. Theo anh, khi thanh niên đã đồng lòng, thì chắc chắn các bậc cha, chú lớn tuổi cũng sẽ hào hứng và ủng hộ, “vì người già thường ngại con cháu bận việc riêng mà không tham gia việc làng, việc họ”.

Các giai nam rước kiệu Đức Thánh Ông trong ngày hội 5 làng Mọc. Các giai nữ rước kiệu Đức Thánh Bà. Yêu cầu tuyển chọn các giai nam, giai nữ phải là các nam thanh, nữ tú chăm ngoan, học giỏi, chưa lập gia đình, tuổi từ 18 - 25 (Ảnh: NVCC)

“Dòng họ Đỗ sớm nhận thức về tầm quan trọng của tri thức nên đã lập ra ban khuyến học. Nhằm khơi dậy lòng tự trọng, niềm tự hào của thành viên trong họ tộc và gắn kết giữa các thế hệ, dòng họ ấn định ngày khen thưởng các cháu có thành tích học tập xuất sắc vào dịp chuẩn bị năm học mới. Ngày trao phần thưởng phải là ngày hội của các cháu”, vị trưởng tộc họ Đỗ làng Quan Nhân cho biết.

Buổi lễ tuyên dương được tổ chức trang trọng tại nhà thờ họ, bắt đầu bằng nghi lễ thắp hương tổ tiên và ôn lại truyền thống hiếu học. Việc làm này có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong gắn kết các thành viên, nhất là giữa con cháu với các bậc tiền bối. Nhờ vậy, tỉ lệ đỗ đại học và cao đẳng tăng dần sau mỗi năm học, nhiều cháu đỗ vào các trường danh tiếng. Hàng năm, có đến gần 90% gia đình trong họ đạt gia đình văn hóa.

Hà Nội là vùng đất ngàn năm văn hiến, đã sớm trở thành trung tâm chính trị và tôn giáo ngay từ những buổi đầu của nước ta. Qua thăng trầm của lịch sử, Thủ đô đã mang trong mình nhiều giá trị về văn hóa vật thể và phi vật thể đặc sắc. Đình Quan Nhân ở phường Nhân Chính, quận Thanh Xuân là một công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo, lưu giữ nhiều giá trị. Và những con người nơi đây vẫn đang ngày ngày, theo những cách truyền thống và hiện đại, phát huy những giá trị tốt đẹp mà cha ông truyền lại.

Xin được kết bằng lời bình của chuyên gia văn hóa, PGS.TS Phạm Ngọc Trung: “Xã hội không ngừng phát triển, sự giao thoa về văn hóa ngày càng nhiều. Những giá trị truyền thống xưa không những được bảo tồn, gìn giữ qua các di tích lịch sử, văn hóa mà còn được gắn với đời sống và sự phát triển của con người hiện đại. Hơn 50 dòng họ đang ngày ngày lấy sự đỗ đạt của các bậc tiền nhân để dạy dỗ cho con cháu chính là cách tiếp nối tiếp nối và phát huy được truyền thống hiếu học, vinh danh người tài, lao động giỏi, đoàn kết, không chỉ của làng làm quan Quan Nhân, mà còn là bài học hay để nhà nhà, người người, dòng họ áp dụng”.

CHI ANH