Hồ sơ Panama và những nhà báo dám nói lên sự thật
PNTĐ-Sau khi “Hồ sơ Panama” được công bố, thế giới càng thấy giá trị to lớn của nghề báo điều tra trong vạch trần những vụ bê bối...
Các vị thủ tướng có tài khoản ngân hàng bí mật ở nước ngoài; Các quan chức FIFA che giấu tài sản giá trị; Những người nổi tiếng núp bóng đằng sau các công ty bình phong… Những bí mật ám muội này không còn là bí mật nhờ công sức của gần 400 nhà báo điều tra toàn thế giới.
 |
| Sự hợp tác của các nhà báo trong thời kỳ mới |
Vụ điều tra lịch sử
“Hồ sơ Panama” gồm 11,5 triệu tài liệu tương đương 2,6 terabyte bị rò rỉ của công ty luật Mossack Fonseca ở Panama – công ty giúp các chính trị gia, người nổi tiếng và các cá nhân giàu có khắp thế giới trốn thuế, che giấu tài sản ở nước ngoài.
Nỗ lực của các nhà báo trong việc đưa một phần tài liệu trên ra ánh sáng bắt đầu vào đầu năm 2015, khi một nguồn tin mật đã liên lạc và trao cho các nhà báo Süddeutsche Zeitung một trong những tờ báo lớn nhất Đức những tài liệu chấn động liên quan đến những tài sản khổng lồ đang bị che giấu của nhiều nhân vật quan trọng trên thế giới. Các biên tập viên của tờ báo ngay lập tức nhận ra tầm quan trọng của tài liệu rò rỉ và cũng nhận ra rằng một mình tờ Süddeutsche Zeitung không thể nào phân tích, điều tra xuể nên đã nhờ đến sự giúp đỡ của Hiệp hội Nhà báo Điều tra Quốc tế (ICIJ).
ICIJ đã mở một dự án mật danh “Dự án Prometheus” và mời tổng cộng 250 cơ quan báo chí ở 80 quốc gia tham gia điều tra, đưa tin về “Hồ sơ Panama”. Họ gồm các nhà báo thuộc The Guardian và BBC của Anh, Le Monde của Pháp, La Nacion ở Argentina… Các nhà báo thuộc tờ Sonntagszeitung của Thụy Sỹ và tuần báo Falter của Áo cũng tham gia dự án cùng đồng nghiệp thuộc hãng phát thanh truyền hình quốc gia Áo ORF. Ở Đức, các nhà báo Süddeutsche Zeitung đã phối hợp với đồng nghiệp thuộc hai hãng phát thanh truyền hình NDR và WDR.
Lúc đầu, các nhà báo gặp nhau trong các cuộc họp lớn ở Munich, Washington DC và Johannesburg cũng như một số thành phố khác. Về sau, họ hợp tác chủ yếu thông qua mạng xã hội nội bộ và cơ sở dữ liệu tên là iHub mà ICIJ xây dựng để kết nối các nhà báo tham gia điều tra “Hồ sơ Panama”. iHub có thể được ví như Facebook của các nhà báo tham gia dự án. Nhà báo có lý lịch riêng trên iHub, có thể gửi tin nhắn cho nhau, tập hợp thành các nhóm khác nhau để phối hợp điều tra nhiều chủ đề. Toàn bộ hệ thống được bảo vệ bằng nhiều lớp mật mã và mật khẩu 30 con số.
Khi các nhà báo tìm được một đầu mối, họ sẽ đăng vào mạng iHub. Các nhà báo khác sẽ bình luận và so sánh thông tin. Các nhà báo vốn quen với việc phải cạnh tranh với nhau để đưa thông tin nhanh nhất, độc quyền nhất nay không ngần ngại chia sẻ với nhau. Tất cả vì một mục đích đưa những điều mờ ám ra trước công luận.
Kỷ nguyên hợp tác báo chí
Điều đáng ngạc nhiên là một số lượng nhà báo lớn như vậy lại có thể giữ bí mật về dự án điều tra tới phút chót – khi mà các báo đồng loạt tung những tin, bài chấn động đầu tiên. Quá trình điều tra, đưa tin trong vụ “Hồ sơ Panama” là một ví dụ về việc hợp tác báo chí thành công trong xử lý một vụ việc lớn. Nhà báo Will Fitzgibbon thuộc ICIJ cho biết: “Ảnh hưởng của Hồ sơ Panama 24 giờ sau khi đưa tin cho thấy, nếu chỉ một nhà báo, một tờ báo, một đài truyền hình thì không thể có sức lan tỏa lớn tới vậy”.
Bà Sheila Coronel, đồng sáng lập và là cựu giám đốc điều hành Trung tâm Báo chí Điều tra Philippine nhận định: “Hồ sơ Panama không thể hiện nhiều về sức mạnh công nghệ mà cho thấy sức mạnh của phong trào báo chí điều tra toàn cầu. Các hội thảo, hội nghị và quá trình cộng tác đã củng cố tình bạn và sự tin cậy giữa các nhà báo điều tra ở nhiều nơi trên thế giới. Tinh thần đoàn kết nghề nghiệp được hình thành thông qua Hồ sơ Panama”. Vụ “Hồ sơ Panama” cho thấy kỷ nguyên báo chí hoạt động đơn lẻ đang dần chấm dứt.
Dự án điều tra “Hồ sơ Panama” xuất hiện trong bối cảnh báo chí điều tra và ngành truyền thông nói riêng gặp khó khăn trên toàn cầu. Số lượng công việc liên quan đến nghề báo, ít nhất là ở Mỹ, đã liên tục giảm. Nhiều nhà báo đã bỏ nghề làm việc khác, điển hình là làm cho các công ty quan hệ công chúng (PR). Có tới hai nhà báo giành giải báo chí Pulitzer danh giá năm 2015 đã chuyển sang làm nghề PR.
Sau khi “Hồ sơ Panama” được công bố, thế giới càng thấy giá trị to lớn của nghề báo điều tra trong vạch trần những vụ bê bối. Thành quả của quá trình điều tra là giới chức các nước đồng loạt phản ứng và vào cuộc điều tra các cá nhân, tổ chức bị cáo buộc tham nhũng, rửa tiền, trốn thuế. Các lãnh đạo kêu gọi tăng cường luật chống trốn thuế, củng cố năng lực quản lý tài chính. Như vậy, thế giới trở nên tốt đẹp hơn, trong sạch hơn là nhờ một phần đóng góp quan trọng của báo chí.
Nhà báo Nga Roman Anin tham gia điều tra vụ “Hồ sơ Panama” tâm sự: “Chúng tôi đã lựa chọn báo chí chất lượng và chọn con đường nói sự thật cho độc giả. Chúng tôi không hối tiếc điều gì”.
Dương Thùy (theo Fusion)
