80 năm ngoại giao thời đại Hồ Chí Minh
Kỳ 1: Di sản bất biến trong hành trình ngoại giao Việt Nam
(PNTĐ) - Trong suốt 80 năm xây dựng và phát triển, nền ngoại giao Việt Nam đã đi một hành trình đáng tự hào: Từ những ngày đầu đầy gian khó với chính quyền cách mạng non trẻ, cho đến một nền ngoại giao toàn diện, hiện đại, hội nhập sâu rộng vào dòng chảy quốc tế. Nhìn lại chặng đường đó, có một cái tên luôn được nhắc đến với tất cả sự thành kính và biết ơn - Chủ tịch Hồ Chí Minh. Không chỉ là người sáng lập nền ngoại giao cách mạng, Người còn là một nhà ngoại giao kiệt xuất, là người đặt nền móng và kiến thiết một trường phái ngoại giao đậm bản sắc dân tộc, giàu tính nhân văn, nhưng cũng đầy bản lĩnh và trí tuệ.
Tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh không chỉ là ngọn hải đăng soi đường cho các thế hệ làm công tác đối ngoại, mà còn là một di sản bất biến, nền tảng vững chắc giúp Việt Nam khẳng định vị thế, vai trò trong một thế giới nhiều biến động.
"Kiến trúc sư" của ngành ngoại giao Việt Nam
Ngay từ rất sớm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thức sâu sắc vai trò của ngoại giao trong sự nghiệp giải phóng dân tộc. Năm 1919, dưới tên gọi Nguyễn Ái Quốc, Người đã gửi bản Yêu sách tám điểm tới Hội nghị Versailles, đòi quyền tự do, dân chủ cho nhân dân Việt Nam. Đó là hành động đầu tiên mang tính đối ngoại công khai, thể hiện khát vọng độc lập của dân tộc ta trên trường quốc tế. Trong những năm tháng hoạt động ở Pháp, Liên Xô, Trung Quốc, Người vừa gây dựng phong trào yêu nước, vừa kết nối bạn bè quốc tế, khéo léo sử dụng khả năng ngoại ngữ, văn hóa để truyền bá lý tưởng cách mạng. Với Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngoại giao không chỉ là công cụ, mà còn là “mặt trận không tiếng súng”, là phương tiện để tranh thủ thời cơ, phân hóa đối phương và tập hợp lực lượng cách mạng.
Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám 1945, khi đất nước mới giành được độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh lập tức sử dụng ngoại giao như một “vũ khí chiến lược” để giữ vững nền độc lập còn non trẻ. Người đã gửi thư đến Tổng thống Hoa Kỳ Harry Truman, các nhà lãnh đạo Liên Xô và Trung Quốc để kêu gọi thiết lập quan hệ hoà hiếu. Đồng thời, Người còn trực tiếp dẫn dắt các cuộc đàm phán với Pháp tại Hội nghị Fontainebleau năm 1946, ký Hiệp định Sơ bộ ngày 6/3 và Tạm ước 14/9, nhằm tranh thủ thời gian hòa bình để củng cố lực lượng kháng chiến. Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn đã khẳng định trong phát biểu tại Hội thảo khoa học 80 năm Ngoại giao Việt Nam: “Ngay từ những ngày đầu lập nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dùng ngoại giao như một vũ khí sắc bén để thêm bạn bớt thù, phân hóa hàng ngũ đối phương, giữ vững chính quyền non trẻ”.
Đặc biệt, tư tưởng “thêm bạn bớt thù”, “sẵn sàng làm bạn với tất cả các nước dân chủ” đã trở thành nguyên lý bất biến trong chính sách đối ngoại Việt Nam hiện đại. Người không phân biệt Đông - Tây, không lệ thuộc vào bất kỳ khối cường quốc nào, mà luôn giữ vững nguyên tắc “độc lập, tự chủ”, lấy lợi ích dân tộc làm trọng tâm. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Độc lập nghĩa là chúng tôi điều khiển lấy mọi công việc của chúng tôi, không có sự can thiệp từ bên ngoài vào”. Câu nói ấy không chỉ thể hiện tinh thần dân tộc kiên cường, mà còn là biểu tượng của bản lĩnh ngoại giao Việt Nam - bản lĩnh biết dựa vào sức mình, giữ vững chủ quyền, đồng thời linh hoạt, khôn khéo để hội nhập với thế giới.
Nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đặng Đình Quý, người có nhiều năm công tác trong lĩnh vực đối ngoại, đã nhìn nhận sâu sắc rằng: “Di sản Hồ Chí Minh để lại chính là đường lối chính sách đối ngoại với nền tảng là tư tưởng vì lợi ích quốc gia dân tộc, độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa. Đó là tuyệt kỹ ngoại giao của các nước nhỏ và vừa như Việt Nam”. Cùng với đó là sức mạnh của sự mềm dẻo và linh hoạt, mà theo cách nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh là “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”. Đây không chỉ là sách lược, mà còn là triết lý xuyên suốt trong cách ứng xử với các nước lớn, trong việc duy trì chủ quyền và bảo vệ lợi ích dân tộc một cách khôn ngoan.
Một trong những đóng góp vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh với ngành ngoại giao chính là tư tưởng về “ngoại giao toàn dân”. Người cho rằng, mỗi người dân Việt Nam đều là một “đại sứ”, đại diện cho hình ảnh đất nước. Không ít lần, Người dùng thơ ca, áo dài, trà đạo, dân ca Việt để tiếp đãi bạn bè quốc tế, khai thác yếu tố văn hóa dân tộc như một “ngôn ngữ” ngoại giao độc đáo. Với Người, ngoại giao không chỉ gắn với các hội nghị, hiệp ước, mà còn phải hòa quyện trong đời sống, phản ánh bản sắc và tâm hồn Việt Nam. Đó là tinh thần mà ngành ngoại giao hiện đại vẫn tiếp tục kế thừa và phát huy, đặc biệt trong công tác đối ngoại nhân dân và ngoại giao văn hóa.
Những thành tựu nổi bật
Cũng chính từ di sản đó, ngoại giao Việt Nam đã có những bước trưởng thành vượt bậc. Trong hơn 80 năm qua, nhờ thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh, ngành ngoại giao đã góp phần giữ vững nền độc lập, bảo vệ chủ quyền, mở rộng quan hệ hợp tác với 194 quốc gia và vùng lãnh thổ. Việt Nam ngày nay là thành viên tích cực của hơn 70 tổ chức quốc tế và khu vực, có quan hệ đối tác chiến lược và toàn diện với 37 quốc gia, trong đó có toàn bộ 5 nước Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Dưới góc nhìn của mình, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách đối ngoại, Bộ Ngoại giao, bà Nguyễn Hương Trà khẳng định: “Tư duy độc lập tự chủ đã trở thành sợi chỉ đỏ xuyên suốt, định hình đường lối đối ngoại và hội nhập quốc tế của Việt Nam”. Bà cũng nhận định, những con số ấy không chỉ minh chứng cho sự đúng đắn của đường lối ngoại giao Hồ Chí Minh, mà còn khẳng định một tầm nhìn mang tính thời đại: Hội nhập quốc tế không đồng nghĩa với đánh mất bản sắc, mà là quá trình chủ động tham gia để định hình trật tự thế giới trên cơ sở bảo vệ lợi ích quốc gia.
Lấy tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam trong suốt quá trình hình thành và phát triển, nền ngoại giao hiện đại của Việt Nam đã có nhiều thành tựu nổi bật mà theo Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn đó là: “Ngoại giao đã góp phần mở rộng, làm sâu sắc quan hệ với các đối tác; phối hợp chặt chẽ với quốc phòng, an ninh giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; đồng thời tích cực quảng bá hình ảnh đất nước ra thế giới”. Không dừng lại ở quá khứ, tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh tiếp tục là “kim chỉ nam” cho thế hệ nhà ngoại giao trẻ ngày nay. Từ sự điềm đạm trong đối thoại, sự cứng rắn trên bàn đàm phán, đến sự tinh tế trong cách tiếp cận văn hóa đối phương, tất cả đều là những giá trị mà ngành ngoại giao hiện đại đang không ngừng học hỏi và vận dụng. “Phát huy di sản ấy, chắc chắn chúng ta thành công!”, nguyên Thứ trưởng Đặng Đình Quý khẳng định.
Từ góc độ thực tiễn, nguyên Thứ trưởng Đặng Đình Quý nhìn nhận: “Chúng ta đang có một lực lượng ngoại giao hùng hậu, với hơn 2.000 cán bộ trong Bộ Ngoại giao, cộng thêm hàng nghìn cán bộ làm công tác đối ngoại trong các bộ ngành khác. Từ con số 20 người khi Chủ tịch Hồ Chí Minh thành lập Bộ Ngoại giao, đến hôm nay là một bước tiến vượt bậc. Nhưng điều quan trọng nhất vẫn là giữ gìn và phát huy tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh - đó là giữ vững độc lập, tự chủ và không để bất kỳ quốc gia nào coi Việt Nam là kẻ thù”.
Bước vào kỷ nguyên mới, nơi thế giới biến chuyển nhanh chóng và khó lường, ngoại giao Việt Nam lại càng cần soi sáng bằng tư tưởng của Người. Từ việc giữ vững độc lập, tự chủ đến chủ động đóng góp vào các vấn đề toàn cầu như an ninh, biến đổi khí hậu, phát triển bền vững, Việt Nam không chỉ nổi lên như một điểm sáng trong khu vực, tăng cường vị thế quốc gia trên bản đồ quốc tế, mà còn đang chứng minh rằng, một quốc gia dù không lớn về quy mô vẫn có thể có tiếng nói có trọng lượng trên trường quốc tế nếu có đường lối đúng đắn và bản lĩnh ngoại giao vững vàng.
Kỳ 2: Dấu ấn ngoại giao Việt Nam trên trường quốc tế
