Từ phong trào “Ba đảm đang” đến nền tảng xây dựng gia đình truyền thống
(PNTĐ) - Suốt cuộc đời, GS Lê Thi đã chiến đấu và phấn đấu cho sự nghiệp giải phóng và thúc đẩy sự tiến bộ của phụ nữ. Bà có nhiều đóng góp nghiên cứu khoa học xã hội, đặc biệt là trong lĩnh vực phụ nữ, giới và gia đình Việt Nam. Đặc biệt, bà là một trong hai người phụ nữ trang trọng kéo cờ trong Lễ Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945 tại quảng trường Ba Đình và sau này tham gia, đóng góp trong phong trào “Ba đảm đang”.
GS Lê Thi tên thật là Dương Thị Thoa, sinh ngày 3/6/1926, quê ở xã Mễ Sở, huyện Văn Giang, Hưng Yên nhưng bà sinh ra và lớn lên tại Hà Nội, trong một gia đình trí thức có 8 anh chị em, ở 98 Hàng Bông. Gia đình GS Lê Thi có truyền thống hiếu học và yêu nước. Bà là con gái thứ tư (trong số tám người con) của nhà giáo nổi tiếng, Hiệu trưởng Trường Bưởi - GS Dương Quảng Hàm. Năm 17 tuổi, vừa tốt nghiệp Trường nữ sinh Đồng Khánh (nay là Trường THCS Trưng Vương, Hà Nội), Dương Thị Thoa đã tham gia hoạt động cách mạng trong Hội Phụ nữ Cứu quốc. Sau này bà lấy bí danh Lê Thi. Chị gái bà Lê Thi là bà Dương Thị Ngân, cũng tham gia cách mạng và chính là phát thanh viên Ngân Thanh - nữ phát thanh viên đầu tiên của Đài Tiếng nói Việt Nam. Bà Ngân là một trong hai người đọc bản tin phát đi Tuyên ngôn Độc lập vào trưa 7/9/1945.
Sau Ngày Độc lập 2/9, mẹ tôi hăng hái tham gia cách mạng trong Hội Phụ nữ Cứu quốc của quận Hoàn Kiếm và tỉnh Vĩnh Phúc. Năm 1957, bà được cử đi học lớp lý luận chính trị cao cấp đầu tiên của Trường Nguyễn Ái Quốc. Tốt nghiệp loại ưu, bà được giữ lại làm giảng viên. Bà đã đảm nhiệm nhiều vị trí công tác khác nhau và được phong hàm Giáo sư Triết học - Ông Lê Minh Quốc con trai GS Lê Thi kể lại.
Tôi luôn nhớ về mẹ tôi là 1 người mẹ rất yêu thương con cái nhưng cũng hết sức nghiêm minh công bằng trong việc giáo dục hai chị em tôi. Trong thời kỳ 1965 - 1968, khi Đế quốc Mỹ mở rộng đánh bom miền Bắc, mẹ tôi với 2 con nhỏ đã đi sơ tán lên Hà Bắc cùng với Viện Triết học. Trong khi bố tôi còn phải ở Hà Nội công tác, thực hiện phong trào “Ba đảm đang” mẹ tôi vừa lo việc cơ quan vừa phải chăm sóc 2 chị em tôi (khi đó chị tôi 10 tuổi, tôi 6 tuổi) tại địa điểm sơ tán trong điều kiện kinh tế rất khó khăn thời đó. Mẹ tôi đã hướng dẫn và phân công việc nhà cho 2 chị em không phân biệt con gái hay con trai. Tôi là con trai nhưng cũng phải nấu cơm, giặt giũ luân phiên với chị tôi.
Nhớ có lần mải chơi khăng với các bạn hàng xóm, làm cháy nồi cơm, tôi sợ mẹ mắng lắm, nhưng mẹ tôi chỉ nhắc nhở để lần sau không phạm lỗi nữa. Tuy chưa bao giờ mẹ tôi đánh mắng chúng tôi, nhưng 2 chị em tôi luôn nhìn vào tấm gương của mẹ để phấn đấu học hành, làm việc tốt. Với bản thân mình, mẹ tôi luôn tuân thủ lịch làm việc chuẩn chỉ và còn giữ mãi về sau khi sức khỏe còn cho phép từ việc mấy giờ thức dậy, ăn sáng, ngồi vào bàn làm việc, nghỉ trưa… Chúng tôi luôn đùa với nhau rằng mẹ là đồng hồ báo thức của cả nhà.
Phong trào “Ba đảm đang” đã chứng minh khả năng cách mạng to lớn, phong phú của các tầng lớp phụ nữ Hà Nội, đưa phụ nữ Hà Nội vươn lên khẳng định vai trò trong công cuộc chống Mỹ và xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở Thủ đô. Trên mặt trận lao động sản xuất, hàng triệu phụ nữ nông dân vừa sản xuất, vừa sẵn sàng chiến đấu với khẩu hiệu “tay cày, tay súng”, chị em đã sôi nổi thi đua đảm đang thay nam giới làm chủ đồng ruộng, tích cực học tập và áp dụng thành thạo kỹ thuật mới, hăng hái học cày, học bừa, sử dụng các loại công cụ cải tiến và cơ khí nhỏ.
Trên các công trường, nhà máy, xí nghiệp, trường học, bệnh viện, hàng triệu phụ nữ đã không quản ngày đêm hăng hái thi đua lao động sản xuất. Với khẩu hiệu “Tim có thể ngừng đập, máy không thể ngừng chạy”, hàng chục vạn nữ công nhân đã nêu cao tính tiền phong gương mẫu của giai cấp công nhân, kiên quyết gửi con đi sơ tán, anh dũng bám sát vị trí sản xuất và chiến đấu.
Lao động quên mình để giữ vững và phát triển sản xuất ngay dưới làn bom đạn của kẻ thù. Trên các công trường, xí nghiệp, hầm mỏ, chị em tham gia sôi nổi các phong trào thi đua” Giỏi một nghề, biết nhiều việc”, “Luyện tay nghề, thi thợ giỏi”... Chẳng những là lực lượng lao động đông đảo, sáng tạo trong mọi ngành nghề, lĩnh vực, phụ nữ còn là lực lượng chiến đấu và phục vụ chiến đấu hết sức gan dạ, dũng cảm.
Thực hiện phong trào “Ba đảm đang”, ở lại hậu phương, được sự giúp đỡ của chính quyền, đoàn thể, các bà, các chị em đã tận tình chăm sóc cha mẹ già, giữ trọn đạo thuỷ chung, vừa sản xuất vừa hoạt động xã hội, vừa lo công việc gia đình, góp phần bảo đảm cho hàng triệu con em được ăn no, mặc ấm, được học hành. Trong phong trào toàn dân ủng hộ bộ đội và chăm sóc gia đình bộ đội, hàng vạn bà mẹ có tấm lòng yêu nước thương con, vừa tích cực động viên con cháu mình lên đường giết giặc, vừa ân cần nuôi nấng, giúp đỡ và bảo vệ cán bộ, chiến sĩ khác như con cháu mình.
Có thể nói, thực tiễn hoạt động của phong trào Ba đảm đang đã chứng minh vai trò, vị trí của người phụ nữ đã được nâng lên một tầm cao mới. Chị em chẳng những đã hoàn thành xuất sắc nghĩa vụ người công dân trên các lĩnh vực sản xuất, công tác, phục vụ chiến đấu và chiến đấu mà còn tích cực học tập, phấn đấu nâng cao trình độ, rèn luyện phẩm chất và nghị lực để gánh vác mọi nhiệm vụ mới nặng nề hơn thay thế nam giới đi chiến đấu. Do đó, trách nhiệm và vai trò của phụ nữ với gia đình và xã hội được nâng lên gấp bội.
Phong trào đã tạo nên nền tảng xây dựng gia đình truyền thống. Bác bà, các chị đã làm tấm gương để con cháu học tập noi theo, xây dựng gia đình hạnh phúc ấm no, tiến bộ và phát triển. Với phong trào này, chị em phụ nữ thực sự xứng đáng với lời khen tặng của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Phụ nữ Việt Nam dũng cảm, đảm đang chống Mỹ cứu nước”. Những đóng góp, hy sinh to lớn và những thành tích, chiến công lẫy lừng của chị em phụ nữ miền Bắc trong phong trào “Ba đảm đang” là những trang sử vàng chói lọi trong lịch sử của phụ nữ Việt Nam, góp phần cùng toàn quân, toàn dân đưa sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ cứu nước và đấu tranh thống nhất nước nhà đến thắng lợi hoàn toàn.
GS Lê Thi chuyển về làm tại Viện Triết học từ năm 1961 - 1987. Bà là Quyền Viện trưởng Viện Triết học những năm 1981 - 1985, là Viện trưởng Viện Triết học từ năm 1985 - 1988 và là Tổng Biên tập Tạp chí Triết học từ năm 1981 - 1987. Bà cùng một số người sáng lập Trung tâm Nghiên cứu Phụ nữ và gia đình (sau này trở thành Viện Gia đình và giới thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), giữ cương vị Giám đốc từ tháng 7/1987 - 12/1995, là Tổng biên tập Tạp chí Nghiên cứu khoa học về Phụ nữ từ tháng 1/1990 - 12/1997. Bà nghỉ hưu từ tháng 12/1999.
Suốt cuộc đời mình, GS Lê Thi đã chiến đấu và phấn đấu cho sự nghiệp giải phóng và thúc đẩy sự tiến bộ của phụ nữ. Bà có nhiều đóng góp nghiên cứu khoa học xã hội, đặc biệt là trong lĩnh vực phụ nữ, giới và gia đình Việt Nam. GS Lê Thi đã vinh dự được trao tặng Huân chương Độc lập hạng Ba; Huân chương Lao động hạng Nhất và nhiều huân, huy chương, phần thưởng cao quý khác của Đảng và Nhà nước. Đó là phần thưởng lớn lao của mẹ, và cũng là niềm tự hào của con cháu chúng tôi khi nhớ tới mẹ.
