Ý nghĩa tục lệ “Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”

Năm nào cũng vậy, mới rạng sáng ngày Mùng 1 Tết, tiếng rao bán muối đã len lỏi khắp mọi ngả đường, ngõ xóm. Khắp các con phố cũ, đường làng ở Hà Nội, người bán muối đóng thành những gói nhỏ bên trong một chiếc túi màu đỏ, kèm theo một bao diêm để lấy may. Người đi lễ hay hái lộc đầu xuân có thể mua được những túi muối nhỏ xinh kèm theo lời chúc may mắn ngay tại cổng chùa.

Theo quan niệm của người xưa, muối bán trong ngày đầu năm mới là “muối lộc”. Sau khi mang muối về nhà, người ta có thể chia ra thành từng gói nhỏ, cho vào túi nilon hay túi vải, phong bao lì xì... vừa cho đẹp mắt mà lại tiện cất giữ. Người làm kinh doanh buôn bán có thể đặt túi muối ở quầy hàng để cầu may mắn về tài lộc, đi du lịch xa cũng đặt túi muối trong vali để lộ trình được bình an.

Mua muối đầu năm là một nét đẹp trong văn hóa của người Việt ta (Ảnh: Minh họa)

Người dân hy vọng dùng vôi quét nhà để xóa đi những điều không hay trong năm cũ, thể hiện một sự khởi đầu lại để sửa chữa những gì chưa thật trọn vẹn trong năm đã qua. Ý nghĩa của việc “mua muối đầu năm” cũng là để cha mẹ nhắc nhở con cái “ăn dè”, tiết kiệm để dành tiền “cuối năm mua vôi” xây nhà.

Ngoài quan niệm muối mang lại vị mặn mà, đậm đà, người Việt nói riêng và người phương Đông nói chung còn có quan niệm muối nằm trong danh mục nhóm thực phẩm quan trọng nhất, thiết yếu nhất giúp nuôi sống con người. Mặc dù muối có thể dễ dàng ở đâu cũng được và mua với số lượng bao nhiêu tùy ý, nhưng tục mua muối đầu năm vẫn tồn tại đầy ý nghĩa nhân văn, được lưu truyền đến mãi sau này.

Nói về câu thành ngữ này, ông Vương Duy Bảo - Cục phó Cục Văn hóa cơ sở (Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) cho biết, có rất nhiều ý nghĩa. Thế nhưng không mấy ai hiểu hết ý nghĩa chính của nó.

Nhiều người chỉ hiểu một cách đơn giản: Muối là mặn. Mua muối đầu năm là mua sự mặn mà về gia đình trong cả năm. Trong đời sống hàng ngày của đồng bào Bắc Bộ, muối có một vị trí rất quan trọng và chỉ đứng sau gạo nên bát muối được mua sẽ đong đầy tới tận ngọn chứ không gạt ngang miệng bát.

Hay “cuối năm mua vôi” là để xây nhà, ăn trầu và dùng để rải 4 góc nhà đuổi tà ma. Người ta thường tránh mua vôi đầu năm vì vôi trắng, người xưa quan niệm vôi là biểu tượng cho sự bạc bẽo - "bạc như vôi". Tránh mua vôi vào đầu năm là tránh những rủi ro trong năm mới, tránh được những mối hiểm nguy, hiềm khích và rạn nứt. Vậy nên không mua vôi đầu năm.

Cuối năm mua vôi là để quét lại căn nhà, tường cổng cho sạch sẽ, trắng tinh tươm, chuẩn bị đón năm mới. Vôi quét nhà, cũng là để xóa đi những điểu không hay trong năm cũ, thể hiện một sự khởi đầu, bắt đầu lại để sửa chữa những sai lầm, khôi phục lại những thất bát đã qua.

Cũng có một cách giải thích khác cho rằng cuối năm phải mua vôi để tiếp vôi cho "ông bình vôi".

"Ông bình vôi" là vật dụng đặc biệt để vôi ăn trầu bằng sành sứ chỉ các cụ có thói quen ăn trầu mới có. Và khi lấy vôi trong bình cũng phải hết sức thận trọng, bởi người xưa quan niệm khi dùng dao vôi để lấy vôi, nhất thiết không được ngoáy chìa vôi vào lòng ông vì nếu thế sẽ bị bệnh cồn cào ruột gan mà phải dùng chìa đưa thẳng rồi rút ra. Vì thế, miệng ông cứ mỗi ngày một đầy, thành vành khuyên, hôm trở trời tự lóc ra, người ta dùng dao khứa chân rồi đem xâu vào dây treo trước cửa để trừ tà.

"Ông bình vôi" là vật thiêng trong nhà người xưa, do vậy lúc nào cũng phải cho ông ăn no, ăn đủ. Tuy nhiên do “Bạc như vôi” nên người ta chỉ cho ông ăn vào cuối năm chứ không ai cho ông ăn đầu năm vì vậy mới có tục “cuối năm mua vôi”.

Tuy nhiên, ông Bảo cho biết, cách hiểu trên chưa đầy đủ. Người Việt vốn cần cù, chịu khó và rất tiết kiệm. Ý nghĩa của việc “mua muối đầu năm” là để cha mẹ nhắc nhở con cái “ăn dè, ăn nhịn”, tiết kiệm để dành tiền “cuối năm mua vôi” xây nhà. Sở dĩ, câu nói này có ý nghĩa như vậy bởi, đối với người Bắc Bộ, “tậu trâu, lấy vợ, làm nhà” là 3 việc quan trọng nhất của đời người.

CÔNG MINH