Bài cuối: Những giải pháp chiến lược

Tăng cường vai trò dẫn dắt của Hà Nội - chìa khóa phát triển công nghiệp văn hóa vùng.

Hà Nội Phát huy vai trò đầu tàu dẫn dắt 
Trong bối cảnh liên kết vùng trở thành một đòi hỏi tất yếu và cấp bách trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, đối với Hà Nội nói riêng, liên kết vùng còn là giải pháp chiến lược để phát huy vai trò đầu tàu, dẫn dắt sự phát triển chung của Vùng đồng bằng sông Hồng và cả nước. 

Theo các chuyên gia, để đạt được vai trò dẫn dắt thực chất, Hà Nội cần chủ động phối hợp với các địa phương trong vùng xây dựng một đề án phát triển CNVH giai đoạn 2025-2035 với mục tiêu, chỉ tiêu rõ ràng: Tỷ trọng đóng góp vào GRDP, số lượng sản phẩm chung, lượng du khách liên vùng… 

PGS.TS Vũ Thị Phương Hậu, Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh và PGS.TS Đặng Hoài Giang - Trường Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội kiến nghị cần thành lập Hội đồng Liên kết vùng Thủ đô về phát triển công nghiệp văn hóa với sự tham gia của các tỉnh trong vùng, do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì. Hội đồng này sẽ xây dựng kế hoạch hàng năm, điều phối các sự kiện văn hóa liên vùng và giám sát thực hiện các thỏa thuận hợp tác. Đây cũng là mô hình các nước khác đã thành công để quản lý di sản chung. Trong đó, Hà Nội với vai trò trung tâm sáng tạo di sản và đổi mới, cần phát huy triệt để tiềm năng và vị thế của mình, chủ động “kéo” các địa phương khác cùng tham gia các sáng kiến liên kết, dẫn dắt vùng phát triển CNVH, từ đó tạo động lực cho phát triển bền vững không chỉ của Thủ đô mà còn của toàn Vùng đồng bằng sông Hồng. 

Các chuyên gia cũng đồng tình rằng, việc cấp bách xây dựng một Trung tâm sáng tạo và giao lưu văn hóa vùng tại Hà Nội là rất quan trọng, sẽ tạo thành “Bản đồ văn hóa thu nhỏ” của Vùng đồng bằng sông Hồng ngay trong lòng Hà Nội. Khách du lịch tới trung tâm này có thể định hướng điểm đến tiếp theo ở các tỉnh thông qua thông tin được cung cấp. Nhiều quốc gia đã thành công khi chuyển các trung tâm CNVH thành điểm đến du lịch sáng tạo và nghệ thuật đương đại. Với lợi thế lịch sử, văn hóa và hạ tầng, Hà Nội có thể làm điều tương tự, trở thành đầu mối, “chìa khóa” trong mạng lưới sáng tạo vùng.
Công nghệ số: Nền tảng bền vững cho liên kết vùng CNVH
PGS.TS Vũ Thị Phương Hậu khẳng định, công nghệ số chính là chìa khóa để xóa nhòa khoảng cách địa lý, tạo môi trường kết nối ảo linh hoạt, đồng thời kích hoạt dòng chảy sáng tạo xuyên suốt không gian văn hóa các địa phương trong nỗ lực liên kết vùng phát triển CNVH.

Một trong những nhiệm vụ ưu tiên là đẩy mạnh số hóa di sản văn hóa vùng. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu số về các di tích, lễ hội, làng nghề… tại từng địa phương và tích hợp chúng vào một hệ thống liên thông toàn vùng sẽ góp phần tạo ra kho tư liệu dùng chung, phục vụ cả mục tiêu giáo dục, quảng bá lẫn nghiên cứu. 

Theo PGS.TS Phương Hậu, bên cạnh đó, công nghệ thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) mở ra những khả năng mới trong việc nâng cao trải nghiệm văn hóa. Các ứng dụng AR có thể giúp du khách hình dung không gian lịch sử khi đứng tại hiện trường, chẳng hạn như tái hiện điện Kính Thiên tại Hoàng thành Thăng Long, đồng thời kết nối tới các điểm di sản liên quan ở các tỉnh lân cận. Hay với công nghệ VR, người dùng có thể tham gia các tour tham quan ảo liên tỉnh chỉ qua một thiết bị đeo. Những trải nghiệm số như vậy không chỉ hấp dẫn, mà còn là động lực để khách du lịch tìm đến tham quan thực tế.

Các chuyên gia cho rằng, công nghệ số còn đóng vai trò kết nối cộng đồng sáng tạo xuyên vùng. Việc xây dựng nền tảng trực tuyến dành riêng cho nghệ sĩ, nghệ nhân, nhà thiết kế hay start-up văn hóa - như một mạng lưới sáng tạo, sẽ tạo không gian trao đổi ý tưởng, tìm cộng sự và triển khai dự án chung. Nền tảng này có thể giúp một nhà thiết kế tại Hà Nội kết nối với nghệ nhân mộc ở Nam Định để cùng phát triển sản phẩm nội thất mang giá trị văn hóa vùng, một nhà làm phim tại Hà Nội có thể tìm thấy bối cảnh độc đáo ở Ninh Bình… tạo ra một “chợ ý tưởng” sôi động và thực chất.

Trí tuệ nhân tạo (AI) cũng cần được khai thác nhằm phân tích thị hiếu công chúng, từ đó định hướng phát triển sản phẩm văn hóa. Nếu dữ liệu cho thấy du khách quốc tế đến Hà Nội quan tâm nghệ thuật chèo, có thể xây dựng tour mở rộng sang các tỉnh như Thái Bình, Nam Định nhằm kéo dài hành trình trải nghiệm. 

Một giải pháp then chốt khác là xây dựng nền tảng thương mại điện tử dùng chung cho các sản phẩm CNVH toàn vùng. PGS.TS Hậu ví dụ, trên sàn giao dịch số này, du khách và người tiêu dùng có thể tiếp cận gốm Bát Tràng (Hà Nội), tranh Đông Hồ (Bắc Ninh), lụa Nam Định, tour lễ hội Phủ Dầy hay vé chương trình Quan họ Bắc Ninh… trên cùng một hệ thống. Sự tích hợp này thúc đẩy quảng bá chéo giữa các địa phương, gia tăng giá trị tiếp cận và nhận diện thương hiệu chung. Hệ thống nên được thiết kế đa ngôn ngữ để vươn ra thị trường quốc tế, trở thành “Amazon của sản phẩm văn hóa Việt”.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn, đại biểu Quốc hội chuyên trách, Ủy ban Văn hóa và Xã hội, nêu ý kiến, truyền thông số, đặc biệt là mạng xã hội, nền tảng video ngắn và ứng dụng thực tế ảo, cần được khai thác triệt để để tiếp cận thế hệ trẻ và công chúng toàn cầu. Và, có thể khẳng định, công nghệ số chính là đòn bẩy để thúc đẩy quá trình liên kết vùng trong phát triển CNVH hiệu quả hơn.
Những yếu tố then chốt mở ra vận hội mới  
PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh, nếu chuỗi giá trị là “khung xương”, sáng tạo là “dòng máu”, thương hiệu là “diện mạo”, thì thể chế chính là “hệ thần kinh trung ương” điều phối toàn bộ hệ sinh thái công nghiệp văn hóa vùng. Một chiến lược phát triển thiếu thể chế sẽ chỉ là bản thiết kế chưa có công năng vận hành. Do vậy, việc xây dựng hệ thống thể chế và chính sách liên kết vùng - mang tính điều phối, chia sẻ và tích hợp lợi thế - chính là bước đi trung tâm, tạo đột phá chiến lược cho công nghiệp văn hóa Vùng đồng bằng sông Hồng trong thời kỳ phát triển mới.

Trong bối cảnh hiện nay, yêu cầu cấp thiết, không thể chậm trễ là xây dựng một hệ thống chính sách và thể chế liên kết vùng mang tính chất điều phối trung tâm - nơi các địa phương không còn hoạt động đơn tuyến, cục bộ, mà cùng nhau tạo lập chuỗi giá trị văn hóa chung, nâng tầm sức cạnh tranh toàn vùng, tránh trùng lặp, tạo sự khác biệt và giá trị cạnh tranh. Các chuyên gia cho rằng, việc triển khai Luật Thủ đô năm 2024, đặc biệt là các nguyên tắc liên kết vùng được quy định trong luật, sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc vận hành mô hình liên kết vùng chủ động, linh hoạt và hiệu quả hơn. 

PGS.TS Bùi Hoài Sơn cũng đề nghị, cần sớm xây dựng và ban hành “Kế hoạch phát triển công nghiệp văn hóa vùng Đồng bằng sông Hồng đến năm 2035, tầm nhìn 2050”, trong đó xác định rõ tiềm năng liên kết, phân bố ngành nghề, phát triển hạ tầng sáng tạo và định vị thương hiệu vùng. Và phải kịp thời xây dựng một thương hiệu văn hóa vùng Đồng bằng sông Hồng như một biểu tượng nhận diện chung cho các sản phẩm CNVH của toàn khu vực, đồng thời đi kèm một chiến lược truyền thông xuyên suốt, thống nhất và có chiều sâu. 

Cũng dưới góc độ thể chế, vai trò của nguồn nhân lực văn hóa - sáng tạo như một yếu tố then chốt, theo PGS.TS Đặng Hoài Giang, liên kết vùng sẽ không thể thành công nếu thiếu một chiến lược đào tạo nguồn nhân lực có tầm nhìn vùng. Cơ chế trao đổi nhân lực, luân chuyển nghệ sĩ, nghệ nhân, nhà thiết kế… giữa các địa phương cần được thể chế hóa như một chính sách thường trực, giúp tạo ra “dòng chảy sáng tạo” liên tục trong vùng. PGS.TS Bùi Hoài Sơn cũng nêu cao sự cần thiết trong việc chia sẻ hạ tầng sáng tạo vùng cần được thể chế hóa thành chính sách đầu tư chung. Việc xây dựng các trung tâm sáng tạo liên tỉnh, các hub sáng tạo di động, hoặc thiết lập cơ chế sử dụng chung hạ tầng giữa các địa phương là giải pháp thiết thực để tiết kiệm nguồn lực, nâng cao hiệu quả đầu tư và tạo điều kiện cho các nghệ sĩ, startup văn hóa từ các tỉnh tiếp cận các không gian sáng tạo trung tâm.