Nhà văn Dương Hướng: Kỳ vọng vào lớp trẻ “dấn thân” viết về đề tài lịch sử
(PNTĐ) - Không cần trải qua chiến tranh, giới trẻ vẫn có thể viết nên những tác phẩm giá trị nếu biết tiếp cận lịch sử bằng niềm say mê và trí tưởng tượng, theo nhà văn Dương Hướng. Ông nhấn mạnh rằng, đề tài chiến tranh trong văn chương không bao giờ cũ, nhưng cách khai thác cần đổi mới, vừa nhắc nhớ quá khứ, vừa cảnh báo thế hệ hôm nay về nỗi đau chiến tranh để từ đó khắc sâu giá trị của hòa bình.
Trong cuộc trò chuyện với PV Báo Phụ nữ Thủ đô, nhà văn Dương Hướng - tác giả tiểu thuyết về chiến tranh và hậu chiến nổi tiếng “Bến không chồng”, Chủ tịch Hội đồng Văn xuôi Hội Nhà văn Việt Nam - thể hiện cái nhìn lạc quan, bao dung và đặt trọn niềm tin vào lớp trẻ.
Đề tài chiến tranh không bao giờ cũ
Thưa nhà văn Dương Hướng, chiến tranh và hậu chiến luôn là đề tài phong phú, giàu tiềm năng khai thác trong văn chương. Việc tiếp tục sáng tác các tác phẩm về chiến tranh có phải là cách vừa nhắc nhớ lịch sử để chúng ta tự hào hơn về những năm tháng đã qua, vừa cảnh báo con người thời hiện đại về nỗi đau chiến tranh, thưa ông?
Không chỉ riêng Việt Nam, mà ở nhiều quốc gia khác, văn học nghệ thuật về đề tài chiến tranh vẫn được quan tâm sâu sắc. Cách đây chưa lâu, tôi tham gia một hội thảo về phim chiến tranh trong khuôn khổ Liên hoan Phim quốc tế Đà Nẵng 2025, các đại biểu đã thảo luận rất sôi nổi về vấn đề này cho thấy đây là mảng đề tài được đặc biệt quan tâm.
Dù chiến tranh đã lùi xa, nhưng hậu quả của nó vẫn hiện hữu trong đời sống hôm nay. Văn chương có sức sống bền lâu, len vào tâm trí và trái tim người đọc qua nhiều thế hệ. Việc tiếp tục sáng tác các tác phẩm về chiến tranh đúng là vừa nhắc nhớ lịch sử để chúng ta tự hào hơn về những năm tháng đã qua, vừa cảnh báo con người thời hiện đại về nỗi đau chiến tranh.
Một điều chúng ta thấy rất rõ là càng trong đời sống yên bình, chúng ta lại càng nhận ra chiến tranh nguy hiểm đến mức nào. Khi đang ở giữa cuộc chiến, con người thường không kịp nghĩ đến sự khốc liệt ấy, nhưng khi hòa bình đến, ngoảnh lại mới thấy chiến tranh thật đáng sợ.
Bản thân tôi, bao nhiêu năm cầm súng cũng chưa từng thấy sợ, nhưng khi được hưởng trọn vẹn những ngày hòa bình, mới cảm nhận hết sự kinh khủng của chiến tranh, có những điều không thể tưởng tượng nổi.
Điều quan trọng là chúng ta viết thế nào và ý thức của mỗi người hôm nay về chiến tranh ra sao. Đề tài chiến tranh không bao giờ cũ, không chỉ trong văn học mà ở mọi lĩnh vực sáng tạo - từ điện ảnh, sân khấu đến hội họa. Văn chương và phim ảnh về chiến tranh luôn mang giá trị cảnh tỉnh và nhắc nhở.
Là mảng đề tài còn nhiều khoảng trống để khai thác, nhưng thực tế là ngay cả những nhà văn đã từng đi qua chiến tranh vẫn chưa khai thác được nhiều về đề tài chiến tranh. Ông có đồng ý với nhận định đó?
Đúng vậy. Về cuộc chiến tranh mà chúng ta đi qua, chưa được khai thác nhiều. Thế hệ của chúng tôi lâu lắm rồi cũng không có ai viết được tác phẩm xứng tầm. Cái này vừa là thời cuộc, vừa là tài năng. Tôi nghĩ, viết về những đề tài gai góc của xã hội thì cách thể hiện phải thế nào để thời đại chấp nhận được. Ngày xưa tôi viết “Bến không chồng” cũng đề cập đến những vấn đề gai góc trong chiến tranh và hậu chiến đấy chứ. Nhưng trong tác phẩm này, ngay cả những nhân vật lạc hậu, hủ lậu… họ không xấu và nghĩ cho cùng là rất đáng thương. Chính nhờ vậy mà tác phẩm sống được với thời đại.
Ví dụ như đề tài chiến tranh kiểu như “Bến không chồng” từng được nhiều người khai thác, nhưng nếu thời bây giờ viết, phải có cách tiếp cận khác, góc nhìn mới mẻ. Lặp lại những gì cũ sẽ không ổn.
Trong âm nhạc, nhạc truyền thống cũng cần được làm mới để phù hợp với thời đại. Phim ảnh cần góc tiếp cận mới và văn học cũng vậy, phải khai thác góc nhìn hợp với bối cảnh hiện tại, thì tác phẩm mới đi sâu vào đời sống và có sức lan tỏa.
“Tôi tin và kỳ vọng vào lớp trẻ”
Đề tài chiến tranh không bao giờ cũ, nhưng cũng như điện ảnh từng có thời gian bị gián đoạn, văn học hiện thiếu vắng những tác phẩm về chiến tranh tạo thành hiện tượng nổi bật. Theo ông, chúng ta nên làm gì trước thực tế này?
Bổn phận của những người cầm bút là phải ý thức, quan tâm và viết về đề tài này. Đừng nghĩ lớp trẻ bây giờ không trải qua chiến tranh thì không thể viết về chiến tranh. Thực tế, có những tác giả chưa từng cầm súng nhưng vẫn viết về chiến tranh sâu sắc, nhờ tìm hiểu kỹ lưỡng lịch sử và nuôi dưỡng trí tưởng tượng dựa trên thời đại.
Người trong cuộc thường chỉ kể lại hiện thực ở thời điểm họ trải qua, nhưng một tác giả trẻ nếu nhận ra và ý thức được việc cả dân tộc đã chịu ảnh hưởng ra sao, có thể đưa ra một cái nhìn bao quát hơn. Đứng bên ngoài quan sát, đôi khi lại giúp người viết khách quan và tỉnh táo hơn khi tiếp cận đề tài chiến tranh.
Dù vậy cũng phải thừa nhận, lớp trẻ hiện giờ sống và viết thực dụng hơn. Họ thường bị cuốn hút vào các đề tài khác như kinh tế hay tình yêu, nên chưa có sự quan tâm đến đề tài này. Hy vọng sẽ sớm thấy được những gương mặt trẻ dám dấn thân vào đề tài này. Tôi tin các bạn sẽ thấy đây là đề tài rất đặc biệt, rất thú vị.
Trong bối cảnh hiện nay, việc sáng tác văn học đang gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận độc giả, chọn viết đề tài chính luận càng khó khăn hơn. Theo ông, thực tế này có khiến những người viết, đặc biệt là lớp trẻ, mất dần nhiệt huyết?
Tôi thừa nhận điều đó, nhưng chỉ một phần thôi. Người thực sự say mê viết, đi sâu vào những điều mình tâm đắc, thì những trở ngại khác sẽ không còn quá quan trọng.
Người cầm bút không nhất thiết quan tâm đến lợi nhuận trước mắt hay doanh thu bán sách mà tin vào giá trị họ đem lại, họ cống hiến cho xã hội, cho đất nước. Có những tác giả tâm huyết với lịch sử vẫn miệt mài sáng tác, tin rằng giá trị của tác phẩm sẽ được độc giả công nhận, dù ban đầu có thể chưa thấy thành công ngay.
Cảm hứng sáng tác về một Việt Nam trong thời đại mới
Thưa nhà văn, cách đây ít lâu, tác phẩm “Lời người gác đèn” của ông đã được trao giải tại cuộc thi “Sống mãi với thời gian”. Có thể thấy đây tiếp tục là tác phẩm nối dài sự nghiệp viết về những dấu ấn lịch sử đất nước, về chiến tranh của ông?
Tiểu thuyết “Lời người gác đèn” nói về một gia đình nhưng là biểu tượng của cả một dân tộc. Truyện lấy bối cảnh là một làng chài ở vùng ven biển phía Đông Bắc, với không gian kéo dài từ Bắc vào Nam, thời gian cho các nhân vật hoạt động kéo suốt từ thế kỷ 20 sang thế kỷ 21, đủ cho hai thế hệ nối tiếp ra đời, cũng là khoảng thời gian mà đất nước trải qua một thời kỳ lịch sử đặc biệt đầy chất bi hùng.
Trong truyện này, ngọn hải đăng ví như ánh sáng soi tỏ cả quá trình lịch sử của dân tộc, và nó chứng minh từng số phận con người, thấy đất nước mình từng bị chia cắt trong từng gia đình, chia cắt bên lương bên giáo, chia cắt cả dân tộc… Tất cả, ngọn đèn biển đều chứng kiến hết. Và kết thúc truyện, khi hòa bình lập lại thì ngọn đèn biển ấy cũng chứng kiến chặng đường làng chài trở thành một khu du lịch sầm uất. Đó cũng là chặng đường gác lại quá khứ, hướng tới tương lai của dân tộc ta.
Tác phẩm Lời người gác đèn cũng chính là sự tiếp nối mạch sáng tác của tôi về đất nước mình trong thời đại mới hôm nay, thời đại mà chúng ta cùng nhau dựng xây một Tổ quốc, cái nôi chung của mỗi con dân Lạc Việt ngày một phồn vinh...
Cảm ơn nhà văn đã chia sẻ!
