Những nỗ lực "để bầu trời mãi xanh"

Trưng bày “Để bầu trời mãi xanh” tái hiện một phần ký ức miền Bắc Việt Nam trong hai đợt chiến tranh phá hoại của Không quân và Hải quân Mỹ (1964 - 1972). Dưới mưa bom bão đạn của kẻ thù, nhân dân miền Bắc đã phải gánh chịu bao mất mát, đau thương. Nhưng, vào những thời điểm khắc nghiệt nhất, bản lĩnh, trí tuệ Việt Nam lại tỏa sáng. Dù phải đối đầu với những loại vũ khí hiện đại nhất của không lực Hoa Kỳ, thế trận chiến tranh nhân dân của Việt Nam một lần nữa chiến thắng, làm nên “Điện Biên Phủ trên không” lẫy lừng vào tháng 12/1972.

Chiến tranh dần lùi xa, quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ được hàn gắn với nhiều dấu mốc lịch sử trong 25 năm qua (1995 - 2020). Để có mối quan hệ tốt đẹp hôm nay, có sự đóng góp không nhỏ của cựu chiến binh hai nước và nhiều tổ chức, cá nhân yêu chuộng hòa bình. Họ đã cùng nhau: Khép lại quá khứ, xây đắp tương lai. Đây cũng chính là chủ đề của trưng bày "Đề bầu trời mãi xanh", chính thức khai mạc vào ngày 23/11/2020, được tổ chức thành 2 phần: Giữ vững biển trời và Nối hai bờ đại dương.

Giữ vững biển trời

Trong đợt tấn công, phá hoại miền Bắc Việt Nam lần thứ nhất (từ tháng 8/1964 - 11/1968), quân đội Mỹ huy động hàng nghìn máy bay tối tân (lần đầu tiên đưa máy bay B-52 sang chiến trường Việt Nam), trút hàng nghìn tấn bom xuống các tỉnh miền Bắc. 

Cô giáo Bùi Thị Thanh Xuân hy sinh thân mình để bảo vệ học sinh trong trận ném bom của Không quân Mỹ vào Trường cấp II Thụy Dân (Thái Bình) ngày 21/10/1966

Những năm tháng khốc liệt đó đã ghi dấu bao câu chuyện bi hùng về tinh thần, bản lĩnh của người dân Việt Nam: Đó là câu chuyện về cô giáo Bùi Thị Thanh Xuân hy sinh thân mình để bảo vệ học sinh trong trận ném bom của Không quân Mỹ vào Trường cấp II Thụy Dân (Thái Bình) ngày 21/10/1966. Câu chuyện về các chiến sĩ phòng không bảo vệ cầu Hàm Rồng (Thanh Hóa) luôn nêu cao khẩu hiệu “thà gục trên mâm pháo, quyết không để cầu gục”. Câu chuyện về sự sáng tạo của người dân Vĩnh Linh đã tạo nên hệ thống 114 địa đạo, làng hầm khắp 15 xã, thị trấn ven biển để bám đất sinh hoạt và chiến đấu những năm 1965 - 1968... Sự chung sức, đồng lòng của toàn quân, toàn dân đã đem lại những chiến công vang dội: Trong hơn 4 năm (8/1964 đến tháng 11/1968), các lực lượng phòng không miền Bắc đã bắn rơi 3.243 máy bay (có 6 máy bay B-52 và 3 máy bay F111), bắn chìm, bắn cháy 143 tàu chiến Mỹ. Những thắng lợi trên chiến trường đã buộc Mĩ tuyên bố ngừng chiến tranh phá hoại trên toàn miền Bắc, ngày 1/11/1968.

Những tư liệu lịch sử được trưng bày tại "Để bầu trời mãi xanh" (Chú thích trong từng ảnh)

Không chấp nhận thất bại trong cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam, Mỹ đã đẩy cuộc chiến lên đến tột cùng của sự khốc liệt. Từ tháng 4/1972 - 12/1972, Mỹ đã tiến hành cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc lần thứ hai, với một lực lượng quân sự khổng lồ để đánh phá miền Bắc: 40% tổng số máy bay chiến thuật, 50% máy bay chiến lược (193 máy bay chiến lược B52, 1.400 máy bay chiến thuật), 65 tàu chiến, 7 tàu sân bay (trong tổng số 14 tàu sân bay).

Bằng lòng dũng cảm, ý chí chiến đấu kiên cường, mưu trí, sáng tạo và sức chịu đựng phi thường, quân dân miền Bắc đã đánh bại cuộc tập kích chiến lược của đế quốc Mỹ, bắn rơi 34 máy bay B-52 trong tổng số 81 máy bay, làm nên chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không” lẫy lừng vào tháng 12/1972.

Sống dưới bom đạn ác liệt của những trận tập kích chiến lược bằng máy bay B-52, nhân dân miền Bắc vẫn “bám đồng ruộng mà sản xuất, bám hố bom mà thâm canh”. Nhiều phong trào thi đua nở rộ với các khẩu hiệu: “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”, “Làm ngày không đủ, tranh thủ làm đêm”, “Địch đến là đánh, địch đi là sản xuất”… Lên đường nhập ngũ, trực tiếp cầm súng chiến đấu, tham gia thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến, vận chuyển lương thực, thuốc men, đạn dược chi viện cho chiến trường miền Nam… đã trở thành lý tưởng sống của tất cả thanh niên miền Bắc thời kỳ ấy:

Một khẩu súng giữ hai trời Nam Bắc,

Một dấu chân in màu đất hai miền.

Nối hai bờ đại dương

Chiến tranh đã qua đi hơn 45 năm, nhưng vẫn còn những nỗi đau dai dẳng. Chính phủ và nhân dân hai nước đã không ngừng chung tay, góp sức hàn gắn những vết thương ấy. Trong hành trình đặc biệt ấy, có sự góp sức không nhỏ của các cựu chiến binh, các tổ chức, cá nhân yêu chuộng hòa bình.

Những hình ảnh khẳng định nỗ lực hàn gắn vết thương chiến tranh của người dân 2 nước Việt Nam - Hoa Kỳ

Quá trình từ không chiến đến hòa giải giữa hai quốc gia, hai dân tộc là một hành trình với nhiều dấu mốc quan trọn. Để có mối quan hệ tốt đẹp hôm nay, phải kể đến những sứ giả hòa bình đã giúp “nối hai bờ đại dương”: Đó là Thượng nghị sĩ John Sidney McCain (cựu phi công Mỹ từng sống tại Trại giam Hỏa Lò năm 1966 - 1973), người giành nhiều nỗ lực để hàn gắn quan hệ hai nước sau chiến tranh; Ngoại trưởng John Kerry từng tham chiến ở Đồng bằng sông Cửu Long năm 1968, sau đó ông là người tham gia quyết liệt vào phong trào phản chiến cũng như thúc đẩy bình thường hoá quan hệ hai nước; là Đại sứ Hoa Kỳ đầu tiên tại Việt Nam Douglas Brian Peterson (cựu phi công Mỹ từng sống tại Trại giam Hỏa Lò năm 1966 - 1973) với nhiều hoạt động  góp phần bình thường hóa quan hệ Việt - Mỹ; là ông Bobby Muller - Người sáng lập Hội Cựu chiến binh Mỹ tại Việt Nam (VVA)…

Ngày 09/3/1973, Chính phủ Việt Nam thành lập Cơ quan tìm kiếm người mất tích (VNOSMP). Tính đến năm 1988, VNOSMP đã đơn phương tìm kiếm và trao trả cho phía Hoa Kỳ 302 bộ hài cốt quân nhân Mỹ mất tích trong chiến tranh. Từ năm 1989, hai nước đã phối hợp trong các hoạt động tìm kiếm. Dẫu rằng, những cuộc “trở về” không thật trọn vẹn, nhưng đã phần nào hàn gắn, xoa dịu những mất mát của chiến tranh.

Hơn ba thập kỷ đã qua (1989 - 2020), công cuộc tìm kiếm hài cốt các quân nhân mất tích ở Việt Nam (MIA) vẫn chưa dừng lại. Đội ngũ chuyên viên MIA của hai nước đã phải trải qua biết bao gian khổ, hy sinh: Địa bàn khai quật phức tạp, khí hậu khắc nghiệt, điều kiện sinh hoạt thiếu thốn…

Đến năm 2019, Việt Nam đã tiến hành trao trả gần 1.000 hài cốt, phía Hoa Kỳ đã nhận dạng ADN được gần 800 trường hợp. Nỗ lực tìm kiếm quân nhân mất tích trong chiến tranh của cả hai phía, đã và đang phần nào xoa dịu nỗi đau trong bao gia đình Việt Nam và Hoa Kỳ.

Hoa Kỳ cũng có nhiều đóng góp đối với Việt Nam như: cung cấp tài liệu, thông tin và di vật của bộ đội Việt Nam hy sinh, mất tích; giải quyết bom mìn và xử lý chất độc da cam ở một số khu vực trọng điểm... Những hoạt động này có sự góp sức không nhỏ của các cựu chiến binh hai nước. Từ những “đối thủ” trên bầu trời năm xưa, họ gặp lại nhau trong không khí cởi mở, thân tình, hướng đến hòa giải, hợp tác, phát triển.

Bên cạnh sự nỗ lực của Chính phủ hai nước, nhiều cựu chiến binh Mỹ và các tổ chức, cá nhân đã chung tay với người dân Việt Nam, góp phần hồi sinh những vùng đất chết, thắp lên niềm hy vọng cho những mảnh đời bất hạnh: Thượng nghị sĩ Patrick Leahy, Phó Chủ tịch Ủy ban chuẩn chi Thượng viện Mỹ, dành 30 năm hỗ trợ nạn nhân chiến tranh Việt Nam; Cựu chiến binh Mỹ Matthew Keenan từng tham chiến tại Việt Nam là “cha nuôi” của những nạn nhân chất độc màu da cam và trẻ em bất hạnh Thành phố Đà Nẵng; Bà Susan Marie Hammond - con gái một cựu binh Mỹ từng tham chiến tại Việt Nam, người sáng lập Dự án Di chứng chiến tranh, hỗ trợ nạn nhân chất độc màu da cam tại Việt Nam; Bà Jerilyn Brusseau - chị gái một lính Mỹ tử trận khi tham chiến ở Quảng Trị, năm 1969, là người đồng sáng lập tổ chức Cây hoà bình (PeaceTrees Vietnam)…

Tái hiện lịch sử hào hùng và khát vọng hòa bình của đất nước

Trưng bày “Để bầu trời mãi xanh” do BQL Di tích Nhà tù Hỏa Lò tổ chức sẽ khai mạc vào ngày 23/11/2020 tại Di tích lịch sử Nhà tù Hỏa Lò, số 1 Hỏa Lò, Trần Hưng Đạo, Hoàn Kiếm, Hà Nội. Du khách sẽ được nghe các câu chuyện qua giọng kể truyền cảm, kết hợp với hiệu ứng âm thanh sống động: tiếng bom rơi, tiếng súng nổ, tiếng ầm ì của máy bay, xen với tiếng kẻng, tiếng còi báo động phòng không: "Đồng bào chú ý! Đồng bào chú ý!...". Trong không gian căn hầm với mùi khói súng, du khách sẽ được nghe giới thiệu về cách làm hầm, công năng của hầm để tránh đạn bom trong thời chiến.

Một góc trưng bày "Để bầu trời mãi xanh"

Lắng nghe, cảm nhận các câu chuyện, lần lượt trải qua các cung bậc cảm xúc: từ xót xa trước những đau thương, đổ nát trong chiến tranh; đến khâm phục tinh thần, bản lĩnh, trí tuệ Việt Nam. Là sự tự hào về truyền thống nhân văn của dân tộc khi đối xử với phi công Mỹ bị bắt giam trong chiến tranh và mở rộng vòng tay, cùng chung sức khắc phục những hậu quả chiến tranh.

Tại buổi khai mạc trưng bày sẽ diễn ra cuộc gặp gỡ những phi công năm xưa đã bắn rơi những “bóng ma” trên bầu trời miền Bắc, những cán bộ quản giáo làm công tác bảo vệ và chăm sóc phi công Mỹ tại khách sạn Hilton Hà Nội (1964 - 1973), những người dân đã vượt qua những ngày Hà Nội đất rung, ngói tan, gạch nát. Cùng những tài liệu, hiện vật gợi nhớ đến ký ức trận “Điện Biên Phủ trên không” cuối năm 1972, hiện vật liên quan đến các phi công Mỹ từng bị bắt giam tại Nhà lao Hỏa Lò cũng được giới thiệu đến đông đảo công chúng.

MAI CHI