Hội nghị tổng kết 20 năm thực hiện Chỉ thị 42-CT/TƯ:
Xuất bản Việt Nam trên hành trình đổi mới và hội nhập
(PNTĐ) - Ngày 26/8/2025, tại Hà Nội, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương đã chủ trì, phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng Hội Xuất bản Việt Nam tổ chức Hội nghị tổng kết 20 năm thực hiện Chỉ thị số 42-CT/TƯ của Ban Bí thư Trung ương về “Nâng cao chất lượng toàn diện của hoạt động xuất bản”.
Hội nghị diễn ra trong không khí trang trọng với sự tham dự của lãnh đạo các ban, bộ, ngành, cơ quan chủ quản, các nhà xuất bản, đơn vị in, phát hành cùng đông đảo chuyên gia, nhà khoa học. Đây được coi là dấu mốc quan trọng, khẳng định những kết quả đạt được sau hai thập kỷ triển khai Chỉ thị, đồng thời xác định định hướng chiến lược cho ngành xuất bản trong kỷ nguyên số.
Trong báo cáo tổng kết, Cục Xuất bản, In và Phát hành đã chỉ rõ sau 20 năm thực hiện Chỉ thị 42, hoạt động xuất bản nước ta đã có bước phát triển đáng kể cả về lượng và chất. Nếu năm 2004, số lượng xuất bản phẩm còn khiêm tốn, thì đến năm 2024, cả nước đã xuất bản hơn 51 nghìn đầu sách với gần 600 triệu bản, tăng gấp 2,89 lần so với hai thập kỷ trước. Tỷ lệ xuất bản phẩm bình quân đầu người cũng tăng lên gần 6 bản/người/năm. Đặc biệt, xuất bản điện tử có bước tiến vượt bậc với hơn 3.400 xuất bản phẩm và trên 21 triệu lượt truy cập chỉ trong một năm. Những con số này cho thấy sự lớn mạnh không ngừng của ngành xuất bản trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số.
Song song với phát triển số lượng, chất lượng nội dung cũng được cải thiện rõ rệt. Nhiều tác phẩm có giá trị cao về lý luận chính trị, khoa học, pháp luật, văn hóa đã trở thành công cụ hữu hiệu trong việc tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, nâng cao dân trí và bồi đắp niềm tin xã hội. Tuy nhiên, các đại biểu cũng thẳng thắn nhìn nhận còn nhiều hạn chế: chất lượng sách chưa đồng đều, thiếu những bộ sách có giá trị học thuật sâu sắc, tình trạng sách giả, sách lậu vẫn diễn biến phức tạp; năng lực công nghệ, tiềm lực tài chính và nguồn nhân lực của nhiều nhà xuất bản còn hạn chế.
Trong phần tham luận tại hội nghị, nhiều chuyên gia cũng đã đưa ra những phân tích và kiến nghị mang tính chiến lược cho sự phát triển của ngành. Trong đó, nổi bật là ý kiến của PGS.TS. Phạm Minh Tuấn, Phó Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản, Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam, khi ông nhấn mạnh rằng, việc hoàn thiện cơ chế, chính sách cho xuất bản trong bối cảnh mới chính là chìa khóa để tạo ra bước đột phá. Ông phân tích: “Một số quy định pháp luật hiện nay đã bộc lộ sự chồng chéo, thiếu đồng bộ, chưa theo kịp sự vận động nhanh chóng của thực tiễn, đặc biệt là trong môi trường số. Nếu không kịp thời sửa đổi, bổ sung thì chính những quy định này sẽ trở thành rào cản, làm chậm lại sự đổi mới sáng tạo”.
Theo ông Tuấn, yêu cầu cấp thiết hiện nay là cần xây dựng một Chiến lược phát triển ngành xuất bản đến năm 2035, định hướng đến 2045, trong đó xác định rõ hai mô hình song song: nhóm nhà xuất bản thực hiện nhiệm vụ chính trị theo cơ chế đơn vị sự nghiệp có thu, được Nhà nước đặt hàng thường xuyên; và nhóm các tập đoàn xuất bản - truyền thông mạnh, vận hành theo cơ chế thị trường, có khả năng cạnh tranh quốc tế.
Bên cạnh đó, PGS.TS. Phạm Minh Tuấn nhấn mạnh vai trò của việc hình thành quỹ hỗ trợ xuất bản quốc gia để đầu tư có trọng tâm, trọng điểm cho những mảng sách khó thương mại hóa nhưng có giá trị chiến lược, như sách lý luận, chính trị, khoa học cơ bản, sách nghiên cứu về văn hóa dân tộc. Ông cũng chỉ rõ, muốn hội nhập quốc tế, xuất bản Việt Nam cần đẩy mạnh chuyển đổi số toàn diện, từ biên tập, in ấn, phát hành đến tương tác với bạn đọc, đồng thời phải coi công nghệ trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn là động lực đổi mới.
“Xuất bản không thể chỉ dừng lại ở chức năng truyền tải thông tin, mà phải trở thành một ngành công nghiệp tri thức, nơi hội tụ của sáng tạo, công nghệ và văn hóa. Chúng ta cần một khung thể chế mới, đủ rộng mở để khuyến khích các mô hình hợp tác công – tư, thu hút khu vực tư nhân, khởi nghiệp sáng tạo tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị xuất bản,” ông Tuấn nhấn mạnh. Những kiến nghị này được nhiều đại biểu đồng tình, coi đó là định hướng quan trọng để ngành xuất bản Việt Nam phát triển mạnh mẽ, xứng tầm với vai trò chiến lược trong đời sống tư tưởng, văn hóa và trong nền kinh tế tri thức của quốc gia.
Ở góc độ công nghiệp văn hóa, PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, khẳng định: “Phát triển xuất bản như một ngành công nghiệp văn hóa không có nghĩa là thương mại hóa giá trị tri thức, mà là phát huy tối đa tiềm năng sáng tạo, ứng dụng công nghệ hiện đại, kết nối với các lĩnh vực nghệ thuật - giải trí - giáo dục, và đưa sách Việt Nam vươn ra thế giới”.
Quan điểm này được nhiều đại biểu đồng tình khi cho rằng xuất bản không chỉ là lĩnh vực hành chính sự nghiệp mà cần trở thành một trụ cột trong hệ sinh thái công nghiệp văn hóa, vừa có giá trị tinh thần, vừa đóng góp thực chất cho kinh tế đất nước. Theo ông Sơn, nếu coi xuất bản là “gốc rễ tri thức” của toàn bộ hệ sinh thái sáng tạo, thì việc đầu tư cho sách cũng chính là đầu tư cho nền tảng phát triển lâu dài của các ngành khác như điện ảnh, âm nhạc, sân khấu hay du lịch văn hóa. Khi xuất bản mạnh, các ngành công nghiệp văn hóa khác sẽ có thêm nguồn cảm hứng, tư liệu và ý tưởng, từ đó tạo thành một vòng tuần hoàn nội dung đa chiều, bền vững và có sức lan tỏa rộng rãi trong xã hội.
Trong phần chỉ đạo, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa nhấn mạnh tính chiến lược của việc coi sách và xuất bản phẩm là trung tâm của tri thức xã hội. Ông Nguyễn Trọng Nghĩa đề nghị: “Trong hoạt động xuất bản, các sản phẩm phải được coi là những giá trị trung tâm cung cấp tri thức khoa học cho nhiều lĩnh vực. Việc hợp tác trao đổi, giao lưu quốc tế về xuất bản phải diễn ra thường xuyên hơn. Đặc biệt khi chuyển đổi chính quyền 2 cấp, chúng ta phải phục vụ nhân dân tốt hơn. Sắp tới đây, chúng tôi sẽ nghiên cứu văn hóa cơ sở ở cấp xã, phường, đặc khu để có thể có những tủ sách cho người dân”.
Kết luận hội nghị, đồng chí Phan Xuân Thủy, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, khẳng định Chỉ thị số 42-CT/TƯ là chủ trương mang tầm vóc chiến lược, tạo động lực phát triển toàn diện cho ngành xuất bản trong suốt hai thập kỷ qua. Ông Phan Xuân Thủy nhấn mạnh: “Chúng ta cần tiếp tục đổi mới toàn diện, đồng bộ, quyết liệt hơn nữa để xây dựng ngành xuất bản trở thành một ngành công nghiệp văn hóa quan trọng, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phục vụ hiệu quả sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
Hội nghị cũng thống nhất sáu nhóm giải pháp trọng tâm: hoàn thiện thể chế và pháp luật, đặc biệt là sửa đổi Luật Xuất bản; nghiên cứu mô hình tập đoàn xuất bản – truyền thông; đẩy mạnh chuyển đổi số; đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; phát triển văn hóa đọc; và mở rộng hợp tác quốc tế. Đây được coi là kim chỉ nam để ngành xuất bản Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới, hội nhập sâu rộng và vững vàng hơn trong nền công nghiệp văn hóa toàn cầu.
Sau 20 năm nhìn lại, có thể khẳng định Chỉ thị số 42-CT/TƯ đã góp phần quan trọng định hình diện mạo xuất bản Việt Nam: từ một lĩnh vực còn nhiều khó khăn, nay đã trở thành một ngành giàu tiềm năng, có vai trò ngày càng lớn trong đời sống chính trị, xã hội và văn hóa. Chặng đường phía trước còn không ít thách thức, song với định hướng đúng đắn, quyết tâm đổi mới và sự đồng hành của Đảng, Nhà nước, ngành xuất bản Việt Nam hoàn toàn có thể tự tin bước vào kỷ nguyên mới - chuyên nghiệp, hiện đại, nhân văn và hội nhập quốc tế.
