Bạo lực học đường gia tăng nghiêm trọng: Gia đình, nhà trường chưa làm hết trách nhiệm
(PNTĐ) -Học sinh tìm đến cái chết, bị đánh nhập viện, tổn thương về thể xác lẫn tâm lý nặng nề… là những hậu quả của vấn nạn bạo lực học đường gây ra. Điều đáng nói, tình trạng bạo lực học đường ngày càng gia tăng nghiêm trọng với mức độ nguy hiểm, cùng sự vô cảm của thủ phạm và những người chứng kiến.
Báo Phụ nữ Thủ đô đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Trần Thành Nam, giảng viên trường Đại học Giáo dục-Đại học Quốc gia Hà Nội, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Tâm lý Giáo dục Việt Nam xung quanh vấn đề này.
Cần thay đổi quan điểm, niềm tin sai lầm về bạo lực học đường
Tình trạng BLHĐ đang ngày càng nghiêm trọng khi liên tục xảy ra các vụ việc để lại hậu quả đau lòng. Gần nhất là vụ việc nữ sinh lớp 10 ở trường THPT Chuyên trường Đại học Vinh (Nghệ An) tự vẫn, vụ việc nữ sinh lớp 8 (tại Hà Nội) bị đánh hội đồng nhập viện trong tháng 4/2023, ở góc nhìn của một chuyên gia giáo dục, ông đánh giá thế nào về cách ứng xử với vấn đề BLHĐ hiện nay của gia đình và nhà trường?
Vụ việc đau lòng nữ sinh ở Nghệ An tự vẫn nghi do là nạn nhân của BLHĐ khiến nhiều người không khỏi đau xót. Hơn lúc nào hết, chúng ta cần phải nhìn lại trách nhiệm của các bên để phòng tránh những sự kiện tương tự có thể tiếp tục xảy ra. Người lớn cần ý thức rằng những nạn nhân của BLHĐ chịu rất nhiều áp lực tâm lý. Các em trải nghiệm cảm xúc tự ti, bất an, cô lập, lo lắng và ức chế. Những kẻ bắt nạt sẽ luôn tìm cách gia tăng áp lực và đe dọa phải giữ bí mật về hành vi bắt nạt. Vì vậy, việc các em tiết lộ việc bị bắt nạt với cha mẹ và giáo viên, người lớn cần thể hiện sự tin tưởng và có kế hoạch hỗ trợ một cách có cân nhắc nếu không sẽ làm tình huống trở nên tồi tệ hơn.
Nhưng trên thực tế, nhiều gia đình và nhà trường đã không ứng xử với sự cẩn trọng và làm hết trách nhiệm cần thiết. Họ có thể tin rằng việc gặp kẻ bắt nạt, nói vài câu hòa giải hoặc chỉ trích trừng phạt, thậm chí chuyển kẻ bắt nạt đi là xong. Không phải như vậy, nhiều khi cách làm nửa vời đó chỉ làm cho kẻ bắt nạt thêm ấm ức và hành vi bắt nạt đi vào bí mật với nhiều hành vi leo thang hơn mà thôi. Nhà trường chỉ làm việc với kẻ bắt nạt cũng không giải quyết được vấn đề. Nếu bên cạnh người cầm đầu còn rất nhiều người a dua, hùa theo trong một nhóm, thì ngay cả khi kẻ cầm đầu bị quản thúc, người bị bắt nạt vẫn tiếp tục chịu những hành vi bắt nạt của bạn bè kẻ bắt nạt. Điều này làm cho nạn nhân cảm thấy tuyệt vọng không còn lối thoát. Thấy hối hận vì mình đã nói ra sự việc cho cả gia đình, cả nhà trường mà cũng không ai có thể giúp mình. Ngược lại, tình hình của mình còn trở nên tồi tệ hơn. Tất cả những suy nghĩ, diễn biến tâm lý như vậy có thể là những cú hích cuối cùng dẫn đến những lựa chọn rất cực đoan kết thúc cuộc sống của mình từ các bạn trẻ. Do đó, chúng ta cần thay đổi quan điểm, niềm tin sai lầm về BLHĐ.
Ông đang nói đến việc thay đổi quan điểm, niềm tin sai lầm về BLHĐ, cụ thể điều này đang diễn ra như thế nào trong cuộc chiến chống BLHĐ từ các nhà trường hiện nay?
Trong cuộc chiến với BLHĐ mà toàn ngành giáo dục đang phát động, cần nhận ra những quan điểm, niềm tin sai lầm tạo nên rào cản cho những nỗ lực giải quyết vấn nạn bạo lực và làm nản lòng những người đang quyết tâm tạo nên những thay đổi. Chúng ta đang có những quan điểm, niềm tin sai lầm nào? Định kiến trường đẹp là được, đông là xấu, không đánh lộn là an toàn. Nhiều người có ấn tượng ban đầu về một trường an toàn hoặc có nguy cơ chỉ với những quan sát đầu tiên. Một trường học ở khu vực kinh tế thấp, nơi đã từng xảy ra bạo lực hoặc hoạt động băng nhóm sẽ được tin là trường học không an toàn. Một ngôi trường sạch sẽ với cơ sở vật chất tiện nghi và hệ thống camera theo dõi, học sinh được tiếp cận với các phòng thí nghiệm đắt tiền với thiết bị mới và công nghệ tiên tiến là một ngôi trường an toàn.
Tuy nhiên, chẳng có gì đảm bảo một ngôi trường có tài lực dồi dào là một ngôi trường yên bình. Phụ huynh cũng tin vào báo cáo thống kê trong vài năm không có cuộc đánh nhau hay bạo lực thể chất nào có nghĩa là an toàn. Nhưng thực ra không có gì đảm bảo rằng học sinh và giáo viên không phải trải qua các hình thức bạo lực khác như: Bạo lực tinh thần, lời nói, bạo lực o bế các mối quan hệ, tẩy chay loại trừ xã hội. Phụ huynh cũng tin trường quy mô lớn, đông học sinh sẽ hay xảy ra các vụ bắt nạt và bạo lực hơn, nhưng chẳng có gì đảm bảo điều này. Nhiều ngôi trường quy mô lớn nhưng có cách quản lý và tổ chức các hoạt động tốt, biết cách kết nối bằng việc tạo ra sự gần gũi giữa con người với con người, tạo điều kiện phát triển giao tiếp. v.v. cũng giúp trường học trở thành nơi giàu tính gắn kết và an toàn.
Một quan điểm sai lầm khác đến từ phụ huynh trong việc ứng xử với BLHĐ là xem đây là vấn đề của nhà trường. Với các bậc phụ huynh ở trường tư thục, trường quốc tế khi trả một khoản tiền cho nhà trường thường tin rằng họ đã trả tiền để không phải làm cha mẹ khi con cái đến trường. Cha mẹ thường tin rằng trách nhiệm của mình kết thúc khi con cái đến trường, và nếu giáo viên báo cho phụ huynh về hành vi sai trái của con thì phản ứng thường là sự không hài lòng cùng những chỉ đạo ngược trở lại của cha mẹ, không phải là sự chung tay hợp tác giải quyết vấn đề.
Rà soát, thiết lập hệ thống phòng ngừa, ứng phó với bạo lực học đường
Để giải quyết tình trạng BLHĐ, cũng như có các biện pháp ngăn ngừa BLHĐ từ hệ thống trường học, theo ông chúng ta cần làm gì?
Vụ việc nữ sinh ở Nghệ An tự vẫn do nghi bị BLHĐ là một tình huống để các nhà trường một lần nữa phải lập tức rà soát, thiết lập lại một kế hoạch để phòng ngừa và ứng phó với bắt nạt và BLHĐ; củng cố lại các quy tắc ứng xử quy định hành vi chấp nhận và không thể chấp nhận trong nhà trường, cũng như các biện pháp kỷ luật tương ứng; thiết lập một hệ thống gửi khiếu nại về các hành vi liên quan đến bắt nạt và bạo lực; đưa ra một quy trình chi tiết từ việc nhận khiếu nại đến xử lý người bắt nạt và hành vi bắt nạt một cách khoa học; phê duyệt một quy trình sơ cứu tâm lý và hỗ trợ nạn nhân của bắt nạt tái hòa nhập lại môi trường học tập một cách an toàn.
Mỗi trường phải có ngay 1 chương trình phòng chống BLHĐ - hệ thống sàng lọc các học sinh có nguy cơ gây bạo lực để theo dõi và hỗ trợ chuyên biệt theo nhóm; thay đổi lại một loạt quy định về giám sát kiểm tra an toàn trong trường học, kiểm soát học sinh khi tới trường. Ban hành ngay luật không khoan nhượng với những hành vi bạo lực nghiêm trọng sẽ bị đình chỉ học tập 6 tháng đến 1 năm. Công khai số điện thoại của cơ quan an ninh ở nhiều nơi trong trường để báo cáo những vụ việc có thể xảy ra. Huy động hệ thống Tư vấn tâm lý trường học thiết kế các chương trình giáo dục pháp luật và phòng chống BLHĐ cho toàn trường; chương trình quản lý hành vi lớp học và kỷ luật tích cực cho giáo viên; lôi kéo phụ huynh tham gia các khóa học về làm cha mẹ tích cực. Ngoài ra nhà trường cũng cần tăng cường các biện pháp giám sát học sinh sau giờ học bằng các chương trình học nghề hoặc năng khiếu. Phối hợp với cộng đồng thiết lập các tuyến đường an toàn cho học sinh từ trường về nhà…
Theo ông, một quy trình hỗ trợ nạn nhân BLHĐ đúng sẽ như thế nào?
Quy trình hỗ trợ đúng sẽ phải bao gồm việc tin tưởng vào những tiết lộ và ngay lập tức có hành động bảo vệ nạn nhân. Ví dụ cách ly nạn nhân khỏi mối nguy bị bắt nạt cho đến khi chắc chắn về việc hành vi bắt nạt sẽ không tái diễn. Lắng nghe và cung cấp các giải pháp bảo vệ cụ thể để trấn an học sinh về sự an toàn của họ. Ví dụ gia đình cam kết sẽ đưa đón con tới trường trong thời gian này, hỗ trợ con để đảm bảo không bị quấy rối và bắt nạt trên mạng xã hội. Khuyến khích các em đến gặp nhà tâm lý để được tư vấn và hỗ trợ quản lý hành vi cảm xúc, sàng lọc nguy cơ tự sát. Báo cáo sự việc cho các nhà trường, gia đình thủ phạm, các cơ quan chức năng (nếu cần thiết) để yêu cầu sự hỗ trợ và cùng nhau thống nhất về các biện pháp hành động để đảm bảo các hành vi bạo lực không leo thang và phải được chấm dứt.
Chúng ta cần lưu ý rằng với các vụ việc bạo lực học đường, không chỉ nạn nhân cần được tham vấn hỗ trợ để hồi phục về mặt tâm lý và học các chiến lược tự bảo vệ, ứng phó phù hợp với kẻ bắt nạt mà cũng cần hỗ trợ cả thủ phạm và những người a dua. Họ cần được giáo dục tâm lý về sự thấu cảm, chiến lược lựa chọn hành vi và hậu quả của hành vi. Việc giáo dục tâm lý kết hợp với việc đưa ra những hình phạt nếu cần để kết quả là các bản cam kết về hành vi ứng xử thân thiện trong tương lai. Không những thế, phụ huynh của những thủ phạm bạo lực cũng phải được tham gia vào các buổi thảo luận về phong cách hành vi làm cha mẹ và chiến lược quản lý hành vi của con.
Đối với phụ huynh của các em là nạn nhân của bạo lực cần được trao đổi để nhận diện sớm các nguy cơ bất ổn về tâm lý, những dấu hiệu sớm của hành vi tự hại hoặc tự tử cũng như những chiến lược lắng nghe, tiếp cận, đặt câu hỏi phù hợp để hỗ trợ con vượt qua giai đoạn khó khăn của cảm xúc.
Trân trọng cảm ơn ông!
