Bồi đắp tình yêu Hà Nội qua tác phẩm văn học
(PNTĐ) - Hà Nội - mảnh đất ngàn năm văn hiến - không chỉ là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của cả nước mà còn là biểu tượng của truyền thống, bản sắc và lòng yêu nước
. Đối với thế hệ trẻ, đặc biệt là học sinh phổ thông - những chủ nhân tương lai của Thủ đô, việc nuôi dưỡng tình yêu Hà Nội có ý nghĩa quan trọng trong việc hình thành nhân cách, bồi đắp ý thức công dân và khơi dậy khát vọng xây dựng một Hà Nội hòa bình, sáng tạo. Văn học, với sức mạnh cảm xúc và khả năng lay động lòng người, chính là một phương tiện hiệu quả để giáo dục học sinh tình yêu Hà Nội một cách tự nhiên và sâu sắc.
Văn học - cánh cửa mở ra tình yêu Hà Nội
Văn học không chỉ là nơi lưu giữ lịch sử, phản ánh đời sống mà còn là phương tiện nghệ thuật tinh tế giúp truyền tải những giá trị nhân văn, những rung cảm thẩm mỹ và tình cảm sâu sắc đối với quê hương, đất nước. Trong chương trình Ngữ văn phổ thông, có nhiều tác phẩm tiêu biểu khắc họa hình ảnh Hà Nội qua nhiều góc độ: Từ vẻ đẹp truyền thống, cổ kính đến sức sống hiện đại, đổi mới. Thông qua việc giảng dạy và học tập những tác phẩm này, học sinh không chỉ được trau dồi kỹ năng ngôn ngữ, mà quan trọng hơn là được bồi dưỡng tình cảm yêu mến, tự hào về Thủ đô.
Chẳng hạn, bài tùy bút “Hà Nội băm sáu phố phường” của Thạch Lam đã khắc họa một Hà Nội cổ kính, trầm lắng, mang đậm nét văn hóa phố nghề. Những con phố như Hàng Gai, Hàng Bạc, Hàng Đào… hiện lên không chỉ với đặc trưng buôn bán mà còn gợi nhớ những nếp sống, nếp nghĩ của người Tràng An thanh lịch. Qua những dòng văn nhẹ nhàng, sâu lắng, Thạch Lam đã khơi dậy trong lòng người đọc - đặc biệt là học sinh - một sự gắn bó với những giá trị truyền thống của Hà Nội, từ đó hình thành lòng tự hào và mong muốn gìn giữ nét đẹp ấy giữa nhịp sống hiện đại.
Hay trong bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” của Huy Cận, dù không trực tiếp nhắc đến Hà Nội, nhưng tinh thần lao động, sáng tạo, niềm tin vào tương lai tươi sáng mà bài thơ truyền tải lại góp phần khơi dậy khát vọng vươn lên, xây dựng quê hương giàu đẹp - điều vô cùng cần thiết đối với mỗi học sinh đang sống và học tập tại Thủ đô.
Đặc biệt, tác phẩm “Một người Hà Nội” của Nguyễn Khải đã đưa người đọc đến với hình ảnh cô Hiền - một người phụ nữ Hà Nội thanh lịch, kiêu hãnh, giữ gìn nếp sống và văn hóa Tràng An giữa bao biến động của thời cuộc. Nhân vật cô Hiền là tấm gương điển hình cho tinh thần gìn giữ bản sắc, yêu cái đẹp, yêu Hà Nội một cách có văn hóa, trí tuệ và bản lĩnh. Học sinh khi tiếp xúc với hình ảnh này sẽ thấy rõ rằng yêu Hà Nội không chỉ là tình cảm chung chung mà cần thể hiện qua hành động, thái độ sống, qua việc giữ gìn lối ứng xử văn minh, trân trọng giá trị truyền thống và hướng tới tương lai.
Hành động xây dựng Thủ đô hòa bình, sáng tạo
Giáo dục học sinh yêu Hà Nội không chỉ dừng lại ở cảm xúc mà cần chuyển hóa thành ý thức và hành động cụ thể trong cuộc sống. Đây chính là điểm nối quan trọng giữa việc học văn và giáo dục công dân - giữa văn chương và thực tiễn.
Một học sinh yêu Hà Nội sẽ biết trân trọng từng con đường, góc phố, cây xanh, hồ nước của Thủ đô. Các em sẽ có ý thức giữ gìn môi trường sống sạch đẹp, không vứt rác bừa bãi, không phá hoại cảnh quan công cộng. Các em cũng sẽ tôn trọng và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử, từ đó góp phần làm cho Hà Nội vừa hiện đại, sáng tạo vừa mang đậm bản sắc riêng.
Đặc biệt, trong thời kỳ hội nhập và chuyển đổi số, xây dựng Hà Nội trở thành thành phố sáng tạo là một mục tiêu lớn của thành phố. Để đạt được điều đó, thế hệ trẻ - những người sẽ trực tiếp tham gia vào công cuộc đổi mới – cần được trang bị cả tri thức và lòng yêu quê hương. Văn học, khi được giảng dạy một cách phù hợp, sẽ giúp học sinh hình dung được những thách thức của thời đại, biết trân quý nền tảng văn hóa để từ đó có những sáng tạo mang tính nhân văn và bền vững.
Chẳng hạn, việc tổ chức các buổi học ngoại khóa, tham quan các địa danh gắn với các tác phẩm văn học về Hà Nội như Văn Miếu - Quốc Tử Giám, phố cổ, Hồ Gươm, Nhà hát Lớn… sẽ giúp học sinh có trải nghiệm thực tế sinh động, tăng tính gắn bó với Thủ đô. Bên cạnh đó, những hoạt động sáng tác văn học, vẽ tranh, làm video kể chuyện về Hà Nội trong các nhà trường cũng là cách khơi dậy niềm đam mê sáng tạo, đưa tình yêu Hà Nội thành những sản phẩm văn hóa có giá trị.
Vai trò của nhà trường và giáo viên trong giáo dục tình yêu Hà Nội
Để việc giáo dục học sinh yêu Hà Nội qua văn học đạt hiệu quả, nhà trường và giáo viên giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Giáo viên cần xây dựng bài giảng văn học không chỉ thiên về kiến thức mà phải làm nổi bật được chiều sâu tư tưởng, cảm xúc mà tác phẩm mang lại. Cần khơi gợi cho học sinh thấy được Hà Nội trong từng chi tiết, từng hình ảnh, từng dòng chữ của nhà văn, nhà thơ.
Đồng thời, nhà trường cần tạo điều kiện để học sinh có cơ hội thể hiện tình cảm với Hà Nội qua các hoạt động sáng tạo như: Viết truyện ngắn, làm thơ, thuyết trình, thi tìm hiểu lịch sử văn hóa Hà Nội, tham gia các dự án cộng đồng… Những hoạt động này không chỉ rèn luyện kỹ năng mềm mà còn giúp học sinh chủ động nhập vai người giữ gìn và xây dựng Thủ đô.
Ngoài ra, việc kết hợp giữa môn Ngữ văn và các môn học khác như Lịch sử, Mỹ thuật, Công nghệ… cũng sẽ làm tăng tính liên môn, giúp học sinh tiếp cận tình yêu Hà Nội từ nhiều chiều cạnh. Một học sinh biết yêu Hà Nội trong sách vở, trong bài học văn sẽ biết yêu Hà Nội ngoài đời sống, trong từng hành vi ứng xử, trong lựa chọn nghề nghiệp và lối sống tương lai. Không đứng ngoài hành trình ấy, thầy và trò Trường THPT Hoài Đức B (huyện Hoài Đức, TP Hà Nội) đã và đang có nhiều nỗ lực cụ thể nhằm giáo dục học sinh tình yêu Thủ đô, từ đó lan tỏa tinh thần sáng tạo và trách nhiệm xã hội trong mỗi hoạt động học tập, ngoại khóa. Các giờ học văn tại nhà trường không chỉ là giờ học kiến thức, mà còn là dịp để học sinh được bày tỏ cảm xúc, khám phá vẻ đẹp Hà Nội qua các trang văn, dòng thơ.
Bên cạnh việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy năng lực sáng tạo và tư duy phản biện, nhà trường còn tổ chức nhiều hoạt động ngoại khóa như tham quan các di tích lịch sử - văn hóa tại Hà Nội, thi kể chuyện, sáng tác văn học về Hà Nội, thực hiện video phóng sự “Hà Nội trong em”… Những hoạt động đó giúp học sinh không chỉ hiểu mà còn yêu Hà Nội, và từ tình yêu đó, các em tự nguyện trở thành những “đại sứ văn hóa nhỏ” lan tỏa tinh thần vì Thủ đô xanh - sạch - đẹp - sáng tạo.
Văn học là mảnh đất màu mỡ nuôi dưỡng tâm hồn và tình cảm con người. Qua các tác phẩm trong chương trình phổ thông, học sinh có thể hình thành tình yêu sâu sắc với thủ đô Hà Nội - một tình yêu bắt nguồn từ tri thức, cảm xúc và lý tưởng. Từ đó, các em sẽ có thêm động lực để sống đẹp, sống có trách nhiệm, sáng tạo và góp phần xây dựng Hà Nội thành thành phố hòa bình, văn minh và đầy bản sắc trong thời đại mới.
