Những thay đổi bắt đầu từ lớp học

So với Luật Giáo dục 2019, lần sửa đổi này không đặt nặng việc mở rộng thêm quy định, mà tập trung điều chỉnh những điểm đã bộc lộ bất cập sau quá trình triển khai thực tiễn. Luật có cách tiếp cận mới: Từ quản lý chặt bằng thủ tục sang quản lý bằng chất lượng; từ áp đặt hành chính sang trao quyền nhiều hơn cho nhà trường; từ đánh giá nặng hình thức sang chú trọng quá trình học tập thực chất của người học.

Một tiết học ứng dụng công nghệ của Trường Tiểu học Thanh Liệt, TP Hà Nội. ảnh minh họa

Giảm áp lực học đường, mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục
Trước đây, việc học hết bậc trung học cơ sở (THCS) thường gắn với kỳ thi và lấy bằng tốt nghiệp. Dù không phải là bậc học cuối cùng, nhưng bằng tốt nghiệp THCS vẫn tạo ra áp lực nhất định đối với học sinh và gia đình, đặc biệt ở những địa phương còn nặng về thành tích. Với quy định mới, học sinh hoàn thành chương trình THCS sẽ được xác nhận trong học bạ, thay vì tổ chức thi và cấp bằng như trước. Cách làm này giúp giảm áp lực không cần thiết, đồng thời đưa bậc học này về đúng bản chất là giai đoạn giáo dục bắt buộc, tạo nền tảng kiến thức và kỹ năng cơ bản cho học sinh.

Tương tự, ở bậc mầm non, việc mở rộng phổ cập cho trẻ từ 3-6 tuổi thể hiện rõ hơn vai trò của Nhà nước trong việc bảo đảm quyền được học tập sớm của trẻ em. Trước đây, không ít gia đình, nhất là ở vùng khó khăn, vẫn coi việc cho trẻ đi học sớm là “tùy điều kiện”. Khi phổ cập được mở rộng, trẻ em có thêm cơ hội tiếp cận môi trường giáo dục bài bản ngay từ những năm đầu đời.

Một thay đổi khác được dư luận quan tâm là chủ trương bảo đảm một bộ sách giáo khoa (SGK) thống nhất toàn quốc. Những năm qua, việc triển khai nhiều bộ SGK giúp đa dạng lựa chọn, nhưng cũng kéo theo không ít băn khoăn: Mỗi địa phương chọn một bộ, giáo viên phải làm quen liên tục, phụ huynh lo lắng khi con chuyển trường. Với cách tiếp cận mới, bộ SGK thống nhất được kỳ vọng sẽ tạo ra một “mặt bằng chung” về nội dung cốt lõi, giúp việc dạy và học ổn định hơn. Đáng chú ý, lộ trì nh triển khai được tính toán để kế thừa những ưu điểm của các bộ sách hiện hành, hạn chế xáo trộn cho giáo viên và học sinh.

Khi nhà trường được trao quyền, người học được hưởng lợi
Một trong những “điểm nghẽn” lâu nay của giáo dục là sự chồng chéo về thủ tục và thẩm quyền. Nhiều mô hình đào tạo linh hoạt, tích hợp giữa các bậc học hoặc giữa giáo dục phổ thông và nghề nghiệp từng gặp khó vì phải xin phép qua nhiều cấp. Luật sửa đổi lần này cho thấy sự thay đổi rõ rệt trong tư duy quản lý, khi chuyển một số khâu từ tiền kiểm sang hậu kiểm, đồng thời phân cấp mạnh hơn cho địa phương và cơ sở giáo dục. Điều này giúp nhà trường chủ động hơn trong tổ chức dạy học, còn cơ quan quản lý tập trung vào kiểm soát chất lượng và chuẩn đầu ra.

Việc bổ sung cấp trung học nghề ngang với trung học phổ thông cũng được xem là một bước điều chỉnh quan trọng. Trước đây, phân luồng sau trung học cơ sở vẫn gặp nhiều rào cản tâm lý, khi con đường học nghề chưa thực sự được nhìn nhận bình đẳng. Với cách thiết kế mới của hệ thống giáo dục, học sinh có thêm lựa chọn phù hợp với năng lực, sở trường, thay vì buộc phải đi theo một lối duy nhất.

Luật cũng bắt nhịp với tiến trình chuyển đổi số khi thừa nhận văn bằng, chứng chỉ dưới dạng số. Trước đây, việc xác minh văn bằng còn phụ thuộc nhiều vào giấy tờ bản cứng, vừa mất thời gian vừa tiềm ẩn rủi ro làm giả. Với cách làm mới, người học thuận lợi hơn trong sử dụng và xác thực văn bằng, còn cơ quan quản lý nâng cao tính minh bạch. Bên cạnh đó, việc đưa các khái niệm như đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào khuôn khổ pháp lý giúp các cơ sở giáo dục có thêm “hành lang” để triển khai những mô hình đào tạo, nghiên cứu hiện đại - điều mà trước đây còn khá dè dặt do thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng.

Bộ Giáo dục và Đào tạo đánh giá, đây là lần sửa đổi có quy mô lớn, mang tính chiến lược, nhằm thể chế hóa đầy đủ các chủ trương của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 71-NQ/TƯ về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, đồng thời tháo gỡ những vướng mắc trong thực tiễn và đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4. So với trước, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục cho thấy rõ hơn sự chuyển dịch từ quản lý nặng thủ tục sang quản lý vì chất lượng và hiệu quả.