Bạo lực gia đình còn nhiều phức tạp
(PNTĐ) - Xã hội phát triển, nhận thức về bình đẳng giới được nâng cao, nhưng bạo lực gia đình vẫn dai dẳng như một “vết cắt dài” trong đời sống. Những biến động kinh tế, tâm lý xã hội, sự xung đột giữa giá trị truyền thống và đời sống hiện đại khiến bức tranh bạo lực gia đình ngày nay có nhiều diễn biến phức tạp hơn. Trong tình hình mới, việc nhận diện đầy đủ thực trạng và nguyên nhân trở nên cấp thiết để bảo vệ phụ nữ, trẻ em và những người yếu thế bằng những giải pháp phù hợp.
Bạo lực tình dục còn bị che đậy
Báo cáo Kết quả thực hiện Quy chế phối hợp liên ngành về phòng, chống bạo lực gia đình và Chương trình phòng, chống bạo lực gia đình trong tình hình mới đến năm 2025 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho thấy: Giai đoạn 2018-2024 ghi nhận xu hướng giảm mạnh và liên tục đối với tình trạng bạo lực gia đình (BLGĐ). Tổng số hộ có bạo lực giảm hơn 76% (từ 9.448 hộ năm 2018 xuống còn 2.223 hộ năm 2024).
Tổng số vụ BLGĐ giảm tương đương 77,5% (từ 10.366 vụ năm 2018 xuống còn 2.329 vụ năm 2024). Số vụ BLGĐ giảm mạnh qua các năm là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả toàn diện của công tác truyền thông, phòng ngừa và can thiệp sớm của Chương trình và việc triển khai Quy chế tại các cấp địa phương. Hiệu quả này đạt được thông qua việc tổ chức các chiến dịch truyền thông thay đổi hành vi diện rộng, lồng ghép nội dung phòng, chống bạo lực gia đình vào các phong trào văn hóa, và đặc biệt là sự phát huy vai trò của các mô hình phòng, chống bạo lực gia đình và địa chỉ tin cậy tại cộng đồng. Các mô hình này đã giúp tăng cường khả năng nhận diện, tố giác và can thiệp kịp thời ngay từ cơ sở, tạo ra một mạng lưới bảo vệ và hỗ trợ bền vững hơn cho người bị bạo lực.
Các hình thức bạo lực đều giảm, trong đó bạo lực tinh thần và bạo lực thân thể vẫn là hai hình thức phổ biến nhất, chiếm tỷ lệ cao trong tổng số vụ bạo lực gia đình năm 2024. Tuy nhiên, báo cáo nhấn mạnh rằng, bạo lực kinh tế tuy có giảm nhưng cần đặc biệt quan tâm hơn do tính chất khó phát hiện, thường bị che giấu và ít được báo cáo. Bởi trong nhiều trường hợp, bạo lực kinh tế gắn liền với sự phụ thuộc tài chính của người bị bạo lực, khiến họ không dám tố cáo vì lo sợ mất nguồn thu nhập. Tương tự, bạo lực tình dục trong hôn nhân cũng dễ bị che đậy do định kiến xã hội và văn hóa im lặng, dẫn đến số liệu thống kê không phản ánh đúng thực tế nghiêm trọng của vấn nạn này.
Nam giới vẫn là nhóm chủ yếu thực hiện hành vi BLGĐ, chiếm 88,6% tổng số người gây bạo lực năm 2024). Đặc biệt, một con số gây lưu ý là số người dưới 16 tuổi có hành vi BLGĐ được ghi nhận là 61người trong năm 2024 (tăng nhẹ so với năm 2023), cho thấy có dấu hiệu trẻ hóa trong một số hành vi bạo lực. Sự gia tăng này là một hồi chuông cảnh báo về việc ảnh hưởng của bạo lực ngoài xã hội hoặc từ truyền thông tiêu cực lên hành vi ứng xử của trẻ vị thành niên.
Các hình thức hỗ trợ cho người bị BLGĐ như tư vấn, hỗ trợ đào tạo nghề… cũng bị sụt giảm cho thấy mối lo ngại lớn, nếu người bị BLGĐ không được hỗ trợ để tự chủ về tài chính (đào tạo nghề, giới thiệu việc làm), họ có nguy cơ cao phải quay trở lại môi trường bạo lực do sự phụ thuộc vào người có hành vi BLGĐ, không thể phục hồi toàn diện và tái hòa nhập bền vững vào cộng đồng.
Ngoài ra, tỷ lệ ly hôn do BLGĐ đặc biệt cao (341.692 vụ/368.702 vụ giải quyết trong giai đoạn gần đây) chứng tỏ BLGĐ là nguyên nhân cốt lõi phá vỡ hôn nhân, vượt xa các nguyên nhân khác như ngoại tình hay mâu thuẫn thông thường. Các hành vi bạo lực dẫn đến ly hôn bao gồm đánh đập, ngược đãi, nghiện chất kích thích (ma túy, rượu chè) và cờ bạc.
Tại hội thảo “Nâng cao năng lực phòng ngừa và ứng phó với bạo lực gia đình giai đoạn 2025-2026” do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp Quỹ Dân số Liên hợp quốc tổ chức mới đây, các chuyên gia cho rằng, tình hình mới cho thấy BLGĐ chịu tác động của nhiều yếu tố: Áp lực kinh tế sau dịch bệnh, thất nghiệp, gánh nặng nuôi dạy con cái khiến nhiều gia đình rơi vào căng thẳng kéo dài. Biến chuyển vai trò trong gia đình, khi phụ nữ tham gia kinh tế nhiều hơn, đôi khi lại dẫn đến mâu thuẫn do định kiến giới chưa thay đổi kịp. Di cư lao động, làm việc xa nhà khiến nhiều cặp vợ chồng thiếu chia sẻ, thiếu gắn kết, tạo khoảng trống cho xung đột. Vấn đề sức khỏe tâm thần, vốn trước đây ít được chú ý, nay đã trở thành một nguyên nhân quan trọng của hành vi bạo lực. Một điểm đáng lưu ý là bạo lực gia đình không chỉ xảy ra ở các gia đình khó khăn. Nó hiện diện trong nhiều tầng lớp xã hội, ở nông thôn và thành thị, trong những ngôi nhà tưởng như đầy đủ và yên bình nhất.
bạo lực trên cơ sở giới.
Cần cách tiếp cận mới trong phòng, chống BLGĐ
Những năm qua, công tác phòng, chống BLGĐ luôn được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương khẩn trương triển khai, ban hành văn bản hướng dẫn thi hành. Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2022 được Quốc hội thông qua đã tạo hành lang pháp lý vững chắc, kịp thời khắc phục những bất cập của Luật năm 2007. Luật đã bổ sung nhiều quy định mang tính nhân văn, lấy người bị bạolực gia đình làm trung tâm, đảm bảo mọi biện pháp can thiệp đều hướng tới lợi ích, sự an toàn và phục hồi của người bị bạo lực. Các Chương trình, Đề án về công tác gia đình như Chiến lược phát triển gia đình Việt Nam đến năm 2030, Chương trình giáo dục đời sống gia đình đến năm 2030, Chương trình phòng, chống bạo lực gia đình đến năm 2025 được triển khai đồng bộ, tạo sức mạnh tổng hợp và sự cộng hưởng về nguồn lực. Nhận thức xã hội về vai trò của gia đình và trách nhiệm phòng, chống bạo lực gia đình ngày càng được nâng cao; truyền thông được đẩy mạnh, mở rộng tới cộng đồng dân cư, trường học, khu công nghiệp, tạo chuyển biến tích cực trong hành vi và thái độ của người dân.
Trong bối cảnh BLGĐ có nhiều biến chuyển phức tạp, yêu cầu đặt ra không chỉ là “xử lý khi đã xảy ra”, mà phải xây dựng một hệ thống phòng ngừa chủ động, đa tầng và sát với nhu cầu thực tế của người bị bạo lực. Nhiều địa phương hiện vẫn thiếu các cơ sở tạm lánh, thiếu chuyên gia tâm lý, thiếu lực lượng hỗ trợ có kỹ năng chuyên sâu để xử lý những vụ việc nghiêm trọng. Trong khi đó, ở nhiều vùng, định kiến giới và quan niệm “chuyện nhà đóng cửa bảo nhau” vẫn là rào cản khiến nạn nhân ngần ngại chia sẻ, hoặc không biết tìm đến đâu để được hỗ trợ an toàn.
Các chuyên gia cũng nhấn mạnh, sự vào cuộc của hệ thống chính quyền cơ sở có vai trò then chốt. Việc phát hiện sớm dấu hiệu bạo lực, can thiệp kịp thời, lập hồ sơ và phối hợp với lực lượng công an, đoàn thể… chính là “lá chắn” bảo vệ đầu tiên cho nạn nhân. Bên cạnh đó, các dịch vụ hỗ trợ như tư vấn tâm lý, trợ giúp pháp lý, hỗ trợ sinh kế, đào tạo nghề cần được triển khai đồng bộ và duy trì bền vững hơn. Song song với đó, truyền thông cộng đồng, đặc biệt ở khu dân cư, cần được làm mạnh, làm đều. Không chỉ tuyên truyền cảnh báo, mà phải tập trung thay đổi hành vi, thúc đẩy nam giới tham gia tích cực vào quá trình phòng ngừa bạo lực, khuyến khích sự chia sẻ trách nhiệm trong gia đình và xây dựng môi trường sống an toàn, nhân văn. Điều quan trọng hơn cả là khơi dậy sự lên tiếng, khi sự im lặng được phá vỡ thì bạo lực mới không còn “đất sống”.
BLGĐ trong tình hình mới không chỉ là câu chuyện của từng mái nhà, mà là thước đo văn minh và sự an toàn của cả cộng đồng. Dù số vụ việc đã giảm, những thách thức phía trước vẫn còn lớn, đòi hỏi sự nỗ lực bền bỉ của các cơ quan chức năng, tổ chức xã hội và mỗi cá nhân.
