Cho, tặng hay lập di chúc?

Ảnh minh hoạ

Trở thành người vô sản ở tuổi 84
Từng sỡ hữu 1 ngôi nhà 4 tầng và 1 mảnh đất rộng gần 400m2, vợ chồng ông bà Lê-Hậu cứ ngỡ mình sẽ có chỗ dựa tuổi già. Dạo gần đây, con trai, con gái của ông bà đều hàm ý bố mẹ nên hoàn tất thủ tục chuyển giao tài sản cho các con khi còn minh mẫn. Nghĩ lời con nói cũng đúng, ông bà đã đồng thuận làm thủ tục cho, tặng tài sản cho con. Trong đó, ngôi nhà ở thành phố, ông bà chia cho con gái, mảnh đất ở quê chia cho con trai. 

Tuy nhiên, từ khi trở thành chủ nhân mảnh đất, con trai ông Lê bỗng thấy việc phải ở cùng bố mẹ thật bí bách. Ông Lê muốn được sửa sang lại gian phòng đang ở nhưng không còn được tự quyết mà phải xin ý kiến các con. Con trai ông, không những không tạo điều kiện còn đánh tiếng “mời” bố mẹ lên thành phố ở cùng con gái. Tuy nhiên, con gái ông lại nói nhà ở phố chật nên không tiện sống chung cùng bố mẹ. Cuối cùng, ông bà hóa người đi ở nhờ bị 2 con đùn đẩy qua lại dù trước đó, 2 khối tài sản đều do ông bà dày công gây dựng. 

Khác với ông bà Lê-Hậu, khi bước vào tuổi xưa nay hiếm, ông bà Ngọc cũng sớm quyết định chuyển giao tài sản cho con. Nhưng, thay vì lựa chọn hình thức cho, tặng con tài sản, ông bà thực hiện lập di chúc thừa kế cho con trai duy nhất mảnh đất hơn 500m2. Trong di chúc được lập tại phòng công chứng có thêm điều khoản: Nếu các con không thực hiện tốt nghĩa vụ chăm sóc bố mẹ cho tới khi qua đời thì sẽ không được nhận khối tài sản nói trên.

Ông bà Ngọc cho rằng, di chúc là “phiếu bảo hành” tuổi già của họ. Khi chuyển giao tài sản, ông bà muốn thể hiện “thiện chí” với con, nhưng đồng thời cũng nhắc các con ghi nhớ về trách nhiệm của mình với bố mẹ.
Phân biệt hình thức  lập di chúc và cho tặng tài sản
Có thể thấy, hình thức lập di chúc và hợp đồng cho tặng tài sản cho con đều là giao dịch dân sự và đều có sự chuyển giao quyền sở hữu tài sản cho con cái mà không có yếu tố trao đổi giá. Tuy nhiên, hai giao dịch dân sự này có những đặc điểm khác nhau cơ bản như sau:

Thứ nhất, việc lập di chúc là một dạng hành vi pháp lý đơn phương được hình thành thông qua sự bày tỏ ý chí của người để lại di sản. Ngược lại, việc cho, tặng tài sản lại là một hợp đồng dân sự, khi mà bên cho, tặng giao tài sản và chuyển quyền sở hữu cho bên nhận tài sản mà không yêu cầu nhận lại lợi ích vật chất gì, bên được cho, tặng đồng ý nhận tài sản đó. 

Thứ hai, di chúc sẽ chỉ có hiệu lực pháp luật khi người để lại di sản chết, việc chuyển giao quyền sở hữu sẽ chỉ được thực hiện sau thời điểm trên. Tuy nhiên, Hợp đồng cho, tặng có thể phát sinh hiệu lực pháp luật ngay sau khi giao kết hợp đồng hoặc theo thỏa thuận của các bên, việc chuyển giao quyền sở hữu cũng thường sẽ được thực hiện ngay sau giao kết hợp đồng hoặc theo thỏa thuận. 

Ưu điểm của việc lập di chúc là khi người lập di chúc còn sống thì vẫn có quyền sở hữu tài sản, khi gặp vấn đề bất khả kháng, chủ sở hữu vẫn có tài sản phòng thân, vẫn được quyền định đoạt tài sản; nếu người được hưởng thừa kế trong di chúc có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm của người lập di chúc,… thì người lập di chúc vẫn có thể thay đổi nội dung di chúc theo ý chí bản thân, tước quyền thừa kế của người kia. Tuy nhiên, nhược điểm của hình thức này là thủ tục nhận di sản thừa kế phức tạp, phải có đầy đủ sự có mặt của những người cùng được hưởng di sản thừa kế để thực hiện thủ tục khai nhận di sản thừa kế. Hình thức này cũng có thể gây ra tranh chấp, kiện tụng trong gia đình.

Những nhược điểm của hình thức lập di chúc lại được hình thức tặng, cho tài sản biến thành ưu điểm, bởi phương pháp này đã giải quyết dứt điểm việc phân chia tài sản, ngay khi chủ tài sản trao quyền cho người khác thì giao dịch đã xác lập, tránh cảnh người thân trong gia đình tranh giành, kiện tụng sau khi chủ tài sản qua đời, đồng thời bố mẹ cũng có thể cho con cái tài sản ngay khi họ cần, thủ tục chuyển quyền sở hữu cũng đơn giản hơn so với việc nhận di sản thừa kế. Tuy nhiên, việc cho, tặng tài sản có thể làm cho người cho, tặng tài sản không còn tài sản phòng thân, mất hoàn toàn quyền sở hữu, định đoạt tài sản, quyền này sẽ được trao cho bên nhận cho, tặng tài sản, nếu người được tặng cho tài sản là con cái mà hư hỏng, đuổi bố mẹ ra khỏi nhà như trong tình huống nêu trên thì người để lại di sản không còn nơi sinh sống.
Cha mẹ già nên lựa chọn phương thức nào?
Thực tế cho thấy, việc lựa chọn giữa lập di chúc hay làm hợp đồng cho, tặng tài sản chưa bao giờ là một bài toán có đáp án chung tuyệt đối cho mọi gia đình. Quyết định này không chỉ đơn thuần là việc lựa chọn xác lập những giao dịch dân sự, mà còn là sự cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên hoàn cảnh riêng biệt, tính cách của các con và sự an toàn của chính cha mẹ trong những năm tháng tuổi già. Căn cứ quan trọng nhất để đưa ra lựa chọn chính là sự nhìn nhận thấu đáo của cha mẹ về lòng hiếu thảo và đạo đức của con cái mình.

Nếu các con đều hiếu thuận, kinh tế vững vàng và biết trân trọng tình thân, thì hình thức chuyển giao tài sản nào cũng chỉ là thủ tục về mặt pháp lý; cha mẹ dù sang tên ngay hay để lại di chúc thì vẫn sẽ được phụng dưỡng chu đáo. Tuy nhiên, cuộc sống vốn dĩ khó lường, không hiếm những trường hợp con cái chưa thấu hiểu đạo lý, hoặc khi đứng trước lợi ích vật chất quá lớn lại coi trọng tài sản hơn tình cảm ruột thịt. Do đó, dù tình thương dành cho con là vô bờ bến, cha mẹ cũng cần đặt sự an toàn của bản thân lên hàng đầu.

Nếu chủ tài sản cảm thấy chưa thực sự an tâm về sự ổn định hay thái độ của các con, cha mẹ nên ưu tiên giải pháp an toàn như lập di chúc để giữ lại quyền kiểm soát tài sản đến cuối đời. Đây là biện pháp phòng tránh cần thiết để đảm bảo cha mẹ luôn có nơi nương tựa, tránh rơi vào cảnh tay trắng hoặc phụ thuộc hoàn toàn khi sức yếu, tuổi cao như tình huống đã nêu trên. 

Bên cạnh đó, mục đích cuối cùng của việc định đoạt tài sản không chỉ là cho đi, mà còn là để gìn giữ hòa khí gia đình. Một sự sắp xếp thấu tình đạt lý ngay từ khi cha mẹ còn minh mẫn sẽ giúp giảm thiểu tối đa nguy cơ tranh giành, để tài sản để lại thực sự trở thành món quà hỗ trợ các con, chứ không phải là nguyên nhân chia rẽ tình thân.