“Khuyến sinh” để nâng cao chất lượng dân số

Kỳ 3: Thúc đẩy khuyến sinh để kiềm chế già hóa dân số

Mô hình Trường Mầm non May 10 dành cho con em công nhân giúp nhiều chị em an tâm hơn khi lựa chọn sinh con, nuôi con.

Giúp người trẻ an tâm sinh con, nuôi con
Được thành lập từ năm 1961, Công ty Cổ phần Bóng đèn phích nước Rạng Đông là một trong những công ty đang tích cực làm tốt công tác bình đẳng giới. Đối với lao động nữ, công ty tuân thủ thời gian nghỉ chế độ thai sản, thời gian nuôi con nhỏ dưới 12 tháng tuổi và thời gian nghỉ kinh nguyệt đúng luật định. Công ty không huy động làm thêm giờ, làm ban đêm, làm những công việc nặng nhọc đối với lao động nữ mang thai; đảm bảo việc làm cho lao động nữ sau nghỉ thai sản. Đặc biệt, tại công ty bố trí đủ buồng tắm, buồng vệ sinh, thay quần áo phù hợp tại nơi làm việc theo quy định của bộ Y tế. Đây cũng là một trong số các công ty đã bố trí buồng vắt sữa cho nữ lao động đang cho con bú ngay từ thời điểm quy mô lao động nữ chưa tới mức theo quy định (lắp đặt phòng vắt sữa ngay từ thời điểm quy mô lao động nữ ở mức hơn 600 người). Ngoài ra, công ty còn hỗ trợ một phần chi phí gửi trẻ mẫu giáo cho người lao động (tính trực tiếp trong bảng thanh toán lương) cho đến khi con em CBCNVLĐ đủ 6 tuổi. Nhờ đó, nữ lao động hết thời gian nghỉ thai sản đi làm trở lại rất yên tâm vì vẫn có thể vắt sữa, trữ sữa, đảm bảo việc nuôi con bằng sữa mẹ và được san sẻ khó khăn trong thời gian đầu gửi con tới trường.

Tổng Công ty May 10 cũng là một điểm sáng đã xây dựng được trường mầm non dành cho con em công nhân. Điều đặc biệt là Trường Mầm non May 10 nằm trong Tổng Công ty, thuận tiện cho phụ huynh đưa đón con, yên tâm công tác. Trường nhận trẻ ngay khi người mẹ hết thời gian nghỉ thai sản, dạy trẻ 6 ngày/tuần và có các chế độ hỗ trợ cha mẹ trẻ đón con linh hoạt theo giờ làm việc như đón trẻ trước 7 giờ và trả muộn sau 18 giờ, học cả thứ Bảy và học hè mà không thu thêm tiền học phí của phụ huynh. Ngoài ra, các cháu là con cán bộ, công nhân lao động của Công ty còn được hỗ trợ một phần học phí cho mỗi trẻ hàng tháng.

Năm 2023, Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo Phát triển Cộng đồng đã phối hợp với Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam thực hiện khảo sát về thực trạng an toàn nơi gửi trẻ của con em công nhân với 690 công nhân tại 10 nhà máy thuộc KCN ở thành phố Hà Nội và tỉnh Hà Nam. Kết quả cho thấy, vấn  đề  lớn  nhất  cha mẹ  gặp  phải  khi  chọn  nơi  gửi  trẻ  là  chi  phí  quá  cao  so  với  khả  năng tài chính của gia đình; tiếp đến địa điểm thiếu thuận tiện và một số khó khăn khác như giờ đón và trả trẻ, cơ  sở  vật  chất  chật  hẹp,  ít  đồ  chơi,  ít  không  gian  ngoài  trời . Chỉ  có  3  công  nhân  (0,4%)  trên tổng số người trả lời khảo sát không gặp khó khăn gì khi tìm kiếm nơi gửi trẻ.

Đến thời điểm hiện tại, giáo dục mầm non ở các KCN có nhiều lao động đã được đưa vào diện ưu tiên phát triển như đối với GDMN ở các vùng sâu, vùng xa... Sau khi Bộ luật Lao động 2019 được ban hành, một số chính sách đặc thù liên quan đến cải thiện điều kiện chăm lo, hỗ trợ, giáo dục con công nhân lao động (CNLĐ) đã được Chính phủ cụ thể hóa và triển khai trên thực tế. Ghi nhận cho thấy, nhờ nhiều biện pháp hỗ trợ, việc sinh con, nuôi con đã không bị coi là gánh nặng với nhiều lao động.

Ảnh minh họa

Theo Giáo sư Nguyễn Đình Cử - nguyên viện trưởng Viện Dân số và các vấn đề xã hội, để bố mẹ an tâm sinh con và nuôi lớn một đứa con cần tới hệ thống chính sách khuyến sinh đa dạng. Chẳng hạn, trẻ được miễn học phí, xây dựng được môi trường làm việc thân thiện với gia đình như linh hoạt thời gian làm việc, hỗ trợ dịch vụ chăm sóc trẻ em tại nơi làm việc để phụ nữ có thể cân bằng giữa công việc và trách nhiệm gia đình...

PGS.TS Hoàng Thị Nga - Đại học Công đoàn cũng cho rằng, để ứng phó hiệu quả với thực trạng giảm tỷ lệ sinh hiện nay, cần triển khai các giải pháp đồng bộ và toàn diện như khuyến khích doanh nghiệp xây dựng mô hình làm việc linh hoạt và hỗ trợ cân bằng công việc - cuộc sống để nữ công nhân không phải hy sinh sự nghiệp khi quyết định sinh con; mở rộng các chương trình tuyên truyền về hệ lụy của mức sinh thấp, phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp để trang bị cơ sở vật chất hỗ trợ nuôi con tại nơi làm việc và tham gia xây dựng chính sách giảm bất bình đẳng giới trong lao động. Ngoài ra, trong bối cảnh chuyển đổi số, nên tích hợp các biện pháp giảm khoảng cách số như đào tạo kỹ năng số miễn phí cho công nhân phi chính thức và lao động nông thôn, nhằm tăng cơ hội việc làm linh hoạt mà không làm tăng áp lực sinh sản. 
Khởi động các chính sách thúc đẩy khuyến sinh
Hà Nội hiện là địa phương đang bước vào giai đoạn cơ cấu “dân số vàng”. Song trên thực tế, mức sinh thay thế của Hà Nội hiện nay chưa bền vững, chưa đạt mốc 2,10 con/phụ nữ và hiện đang có xu hướng giảm. Ông Vũ Duy Hưng - Chi cục trưởng Chi cục Dân số, Trẻ em và Phòng chống tệ nạn xã hội Hà Nội cho biết, Thành phố sẽ đẩy mạnh giải pháp tuyên truyền tới người dân nắm được sự thay đổi về chính sách dân số hiện nay, đồng thuận sinh đủ 2 con và hiểu được các hệ lụy của mức sinh thấp. Bên cạnh đó, Thành phố cũng sẽ đẩy mạnh vận động nam, nữ thanh niên “không kết hôn muộn, kết hôn trước tuổi 30, không sinh con muộn và sinh đủ 2 con trước 35 tuổi”. Đây là thông điệp rất quan trọng để đảm bảo sức khỏe sinh sản của phụ nữ và đảm bảo chất lượng dân số.

Tại một số tỉnh thành có mức sinh thấp cũng đã sớm áp dụng chính sách khuyến khích phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi được hưởng mức hỗ trợ bằng tiền. Theo đó, tại tỉnh Đồng Nai, với mức sinh thay thế chỉ đạt 1,78 con/phụ nữ và năm 2025, toàn tỉnh có 43,1 nghìn trẻ em được sinh ra, giảm hơn 5,6 nghìn trẻ so với năm 2024, cho thấy mức sinh tiếp tục giảm thấp. Để khuyến sinh, HĐND tỉnh Đồng Nai đã ban hành nghị quyết quy định chính sách khuyến khích, hỗ trợ với các tập thể, cá nhân thực hiện tốt công tác dân số trên địa bàn tỉnh. Những phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi sẽ được hỗ trợ một lần số tiền là 1 triệu đồng/người. Các xã phường làm tốt công tác dân số cũng được hỗ trợ. Phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo theo chuẩn nghèo của tỉnh, đối tượng bảo trợ xã hội, người sống tại khu vực đồng bào dân tộc thiểu số được miễn phí thực hiện tầm soát trước sinh, tầm soát sơ sinh tại các cơ sở y tế công lập trên địa bàn tỉnh. Nguồn kinh phí được bố trí từ nguồn ngân sách địa phương theo phân cấp ngân sách hiện hành. 

Tại TP Hồ Chí Minh, với mức sinh thấp nhất cả nước (1,43 con/phụ nữ), tuổi kết hôn trung bình lần đầu của người dân thành phố cũng chênh 2 tuổi so với mặt bằng chung. Tính đến cuối năm 2024, tuổi kết hôn trung bình của người dân tại thành phố là 29,3 tuổi (tăng 2,5 tuổi so với 10 năm trước). Để giải quyết thực trạng trên, từ ngày 1/9/2025, TP Hồ Chí Minh triển khai chính sách dân số mới, đặt mục tiêu nâng tổng tỷ suất sinh lên 1,6 con/phụ nữ vào năm 2030. Công tác khuyến sinh được triển khai mạnh mẽ. Theo đó, phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi sẽ được hỗ trợ một lần với số tiền là 5 triệu đồng, tăng 2 triệu đồng so với quy định trước kia. Phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo, người thuộc diện bảo trợ xã hội hoặc sống tại xã đảo, đặc khu được hỗ trợ thực hiện tầm soát trước sinh và tầm soát sơ sinh với tổng số tiền là 2 triệu đồng. Những tập thể, xã phường đạt tỷ lệ từ 60% cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ sinh đủ hai con liên tục trong thời gian 3 đến 5 năm sẽ được hỗ trợ từ 30 đến 60 triệu đồng. 

TP Hồ Chí Minh cũng phê duyệt đề án chăm sóc sức khỏe toàn diện cho người dân và một số giải pháp góp phần làm tăng tổng tỷ suất sinh giai đoạn 2025-2030”. Trong đó, tập trung các giải pháp giải quyết vấn đề mức sinh thấp, già hóa, từ đó nâng cao chất lượng dân số. Cùng với chính sách hỗ trợ, khuyến khích, thành phố còn đầu tư cho hoạt động truyền thông, giáo dục phù hợp với thời đại mới nhằm kết nối hiệu quả, tác động lâu dài đến giới trẻ…

(Còn nữa)