Tết trong gia đình các đại tướng, trí thức Hà Nội xưa
(PNTĐ) - Đại tướng Văn Tiến Dũng (1917-2002) là Tổng Tham mưu trưởng lâu năm nhất của Quân đội nhân dân Việt Nam, người chỉ huy nhiều chiến dịch lớn trong suốt hai cuộc kháng chiến của dân tộc, đặc biệt là chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử… GS.TS Nguyễn Văn Huyên, là Bộ trưởng Bộ Giáo dục Việt Nam giai đoạn (1946-1975). Một người là đại tướng, một người là đại trí thức đều xuất thân từ mảnh đất Thăng Long-Hà Nội. Không chỉ có nhiều đóng góp cho đất nước, về với gia đình, họ còn là những người chồng, người cha ưu tú, luôn nêu gương cho các con và có ý thức gìn giữ những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc, đặc biệt là trong những ngày Tết.
Nhớ Tết truyền thống, nhớ nếp nhà của bố mẹ
Bà Văn Việt Hoa, con gái út trong 4 người con của Đại tướng Văn Tiến Dũng kể: “Cha mẹ tôi đều là người gốc Hà Nội. Cha tôi sinh ra tại Cổ Nhuế, Từ Liêm còn mẹ tôi sinh ra tại Đồng Nhân (cuối phố Lò Đúc). Do vậy gốc gác, cốt cách người Hà Nội đã có trong máu của gia đình”.
Đại tướng Văn Tiến Dũng sinh ra trong gia đình làm nghề may nên rất kỹ càng, tinh tế trong cách ăn mặc. Quân phục của Đại tướng không bao giờ nhầu nát, không bao giờ có vết gầu rơi trên áo, lúc nào cũng là phẳng phiu dù cổ áo sơ mi đã phải lộn vài lần. Giầy bao giờ cũng phải được đánh bóng. Còn phu nhân của Đại tướng thì quả đúng phụ nữ Hà Nội. Mặc dù không có nhiều quần áo, phong cách ăn mặc rất giản dị song cụ vẫn toát ra nét cao sang.
Gia đình có đông con, cộng thêm mấy người con nuôi sống cùng, thực phẩm theo tiêu chuẩn chung, song cụ thường nhắc: “Nhà đông con, có được con cá cũng phải kho cho ngon”. Bởi vậy, bữa cơm của đại gia đình có thể thanh đạm song luôn được nấu cẩn thận, kỹ càng và ngon miệng.
Sống trong gia đình quân nhân, 4 anh chị em bà Hoa cũng được cha mẹ giáo dục, dạy bảo theo phong cách kỷ luật quân đội. “Chúng tôi ăn các bữa ăn đúng giờ, không kể ngày nghỉ. Sáng, cả nhà ăn vào lúc 6 giờ. Sau 9 giờ tối tất cả phải ở nhà, nhất là các con gái”, bà Hoa kể. Đại tướng Văn Tiến Dũng luôn dạy các con không bao giờ được sử dụng cái danh con cán bộ cao cấp để đạt được mong muốn. Vì vậy, 4 anh chị em bà đều tự mình vươn lên từ người lính binh nhì hoặc cán bộ cấp thấp nhất.
Năm 1969, bà Văn Tuyết Mai, con gái thứ của Đại tướng Văn Tiến Dũng vào bộ đội, rồi được cử đi học lớp chuyên ngành thông tin tại Hà Bắc. Ngoài công tác học tập, huấn luyện, bà còn tham gia lao động sản xuất. Một lần, ra đồng cấy lúa cùng bà con, đứng trên bờ, nhìn thấy dưới ruộng có nhiều đỉa, bà rất sợ. Song, không muốn cha mang tiếng có con ủy mị, bà Mai đã xắn quần xuống đồng. Nhiều lần, bà bị ốm, mệt nhưng tuyệt đối không phàn nàn, kêu ca mà đều tự khắc phục.
Cũng như nhiều gia đình Việt Nam khác, Tết truyền thống luôn là quãng thời gian được cả gia đình Đại tướng Văn Tiến Dũng mong đợi nhất. “Gia đình tôi có 3 ngày lễ lớn mà các con cháu đều nhớ để về sum họp bên bố mẹ. Đó là bữa cơm Tất niên trưa ngày 30/12 âm lịch, ngày 1/5 là ngày sinh của bố tôi và ngày Quốc khánh 2/9”, bà Văn Việt Hoa kể: “Trước Tết mẹ tôi sẽ đi chợ hoa, mua hoa đào. Ngoài cành đào nhất thiết phải có 1 lọ lớn với 3 loại hoa lay ơn, chân chim tím và thược dược. Ngày Tết, trong nhà tôi cũng không bao giờ thiếu bánh chưng tự gói và mứt Tết…
Mặc dù là gia đình của một cán bộ cao cấp, song thực phẩm Tết luôn được bố mẹ đặt mua đúng quy định theo sổ cung cấp. Mẹ tôi còn tự nuôi heo để lấy thịt gói bánh chưng và gom góp gạo, đỗ từ nhiều tháng trước. Vào ngày 29 tháng Chạp, mẹ tôi bắt đầu gói bánh chưng để sáng 30 là có bánh cho bữa Tất niên. Đây là ngày vui nhất trong gia đình chúng tôi. Chiều tối 30, bố mẹ sẽ đi chùa Trấn Quốc hái lộc. Sáng mùng 1, bố mẹ đi một vòng chúc Tết các gia đình cán bộ lãnh đạo trong Chính phủ và quân đội, cũng là những người bạn chiến đấu, bạn tù, những người đồng chí cùng hoạt động cách mạng với bố mẹ tôi. Mùng 2 Tết, bố mẹ tôi về Cổ Nhuế thắp hương cho ông bà, thăm nhà thờ Tổ họ Văn và thắp hương cho Cụ Tổ”.
Bà Nguyễn Nữ Kim Hiếu
“Thời đó chúng tôi không có khái niệm phải có quần áo mới để diện đi chơi. Chúng tôi cũng chưa bao giờ đòi hỏi sắm đồ cho ngày Tết. Đối với chúng tôi, Tết là giây phút đoàn tụ anh em con cháu trong gia đình để đón năm mới, tiễn biệt năm cũ chứ không có tiêu phí, ăn uống liên miên. Cả gia đình tôi chỉ có 1 bữa Tất niên tươm tất trong dịp Tết”- bà Văn Việt Hoa kể.
Nếp đón Tết ấy sau này vẫn được trao truyền lại cho các thế hệ con cháu trong gia đình Đại tướng Văn Tiến Dũng. Mỗi dịp Tết đến, những người con đều được trở lại với không khí cả nhà nhộn nhịp rửa lá dong, đãi đỗ trong sân hay quây quần ngồi quanh nồi bánh chưng, nhớ ánh mắt vui vẻ, ấm áp của người bố Văn Tiến Dũng khi chúc mừng năm mới con cháu vây xung quanh bàn ăn lớn.
Phát huy nền nếp và truyền thống gia đình
Giáo sư, Tiến sĩ, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Việt Nam Nguyễn Văn Huyên sinh năm 1905, nguyên quán tại xã Kim Chung, huyện Đan Phượng (cũ), phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Đông (nay thuộc huyện Hoài Đức, Hà Nội).
Bà Nguyễn Kim Bích Hà, con gái thứ (sau này là PGS.TS Hóa học, Hiệu trưởng Trường dân lập Nguyễn Văn Huyên) kể: Cha tôi mồ côi cha từ nhỏ, sống với mẹ là một người làm thợ may ở phố Thuốc Bắc, Hà Nội. Gia đình đông con, chị em ông ngay từ nhỏ đã phụ giúp việc cho mẹ nên lao động, tự lực đã thấm vào máu thịt. Ông đã truyền tinh thần ấy cho các con. “Có giai đoạn khó khăn, lương không đủ sống, cha mẹ tôi còn tự tăng gia sản xuất để có thêm đồ nuôi các con. Mẹ tôi là phu nhân Bộ trưởng mà tự quây chuồng nuôi gà, băm chuối cho lợn ăn, tự may quần áo cho con tận dụng từ quần áo cũ, mặc đã chật của người lớn...”, bà Nguyễn Nữ Kim Hiếu nhớ lại. Cha bà Hiếu cũng thường nói: Người Hà Nội ở đâu cũng có thể sống tốt. Hồi gia đình tản cư lên Chiêm Hóa, Tuyên Quang, cuộc sống thiếu thốn là thế nhưng cả nhà vẫn duy trì nếp sống kỷ luật, tự lực cánh sinh. Hàng ngày, cứ tối đến là mỗi con tự kiểm điểm bản thân xem có gì chưa đúng để kịp thời khắc phục, sửa chữa. Cha bà cũng dạy các con phải yêu quý từng người bạn dân tộc, kính trọng người lớn.
Bà Văn Việt Hoa
Cũng theo bà Nguyễn Kim Bích Hà, ở cha bà luôn toát lên cốt cách của người Hà Nội. Cha bà thích nghe nhạc, nhất là nhạc giao hưởng. Mỗi lần có dịp đi Liên Xô, Đức, Tiệp Khắc cha bà đều tìm mua những đĩa nhạc của các nhạc sĩ. Giờ các đĩa nhạc ấy vẫn còn được trân trọng lưu giữ ở Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên.
Ngày nghỉ, GS Nguyễn Văn Huyên lại dành thời gian nghe nhạc, truyền cảm hứng âm nhạc vào gia đình. Cha bà cũng là người thích sách. Sáng hay chiều Chủ nhật, ông thường rủ các con đi bộ đến hiệu sách Nhân Dân ở Tràng Tiền để tìm mua sách mới.
Nói về cái Tết truyền thống của gia đình, bà Nguyễn Kim Nữ Hiếu, Đại tá, Phó giáo sư, Tiến sĩ y khoa, Thầy thuốc Nhân dân, nguyên Phó Giám đốc Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, con gái của GS Nguyễn Văn Huyên kể: Tết trong gia đình của Bộ trưởng cũng như bao gia đình ở Hà Nội khác, giản dị, vui vẻ và ấm áp chứ không xa hoa, cầu kỳ, tốn kém vì cuộc sống hoàn toàn dựa vào đồng lương, không có bổng lộc gì khác ngoài tiêu chuẩn theo cấp bậc mà Nhà nước đãi ngộ cho cha tôi.
Một tuần cha bà chỉ được nghỉ vào ngày Chủ nhật và có 10 ngày nghỉ phép trong năm để làm nhiều việc khác. Do vậy, trừ những ngày cơ quan phân công công việc, dịp Tết cha bà sẽ hoàn toàn dành cho gia đình. Bà Hiếu nhớ nhất là không khí cả nhà náo nức chuẩn bị trước Tết.
Cha mẹ và các con sẽ sửa soạn những bộ quần áo đẹp, đặc biệt là phải sạch sẽ để mặc Tết vì không phải lúc nào cũng có quần áo mới. Sau đó, cả nhà cùng nhau đi mua hoa Tết cắm trong nhà gồm 1 lọ hoa đào, 1 lọ hoa lay ơn, thêm một lọ hoa thược dược cắm chung với hoa violet hay hoa bướm. Nếu có điều kiện, cha bà sẽ mua thêm cây quất.
“Ngày đó còn khó khăn và để dạy các con gái về nữ công gia chánh, dịp Tết mẹ tôi thường tự làm bánh, nấu mứt từ vỏ quả cam sành, mứt quất, mứt chuối hay mứt từ các loại quả trong vườn nhà như khế, sấu nên không phải tốn tiền mua. Vui nhất là lúc được cùng mẹ chuẩn bị các công đoạn gói bánh chưng và củi đủ để nấu trong 12 giờ, không để tắt lửa làm bánh sượng.
Tối 30 Tết, cả nhà tôi sẽ cùng nhau ăn bữa cơm đoàn viên, sau đó dọn dẹp nhà cửa, tắm nước lá mùi và khoảng sau 23 giờ là cùng ra Bờ Hồ đón năm mới rồi về nhà thắp hương. Sáng ngày mùng 1 Tết, cả nhà lại tập trung, chúc Tết cha mẹ và từng thành viên trong nhà sẽ tự báo cáo kết quả đã đạt được trong năm qua, để từ đó mọi người thêm gắn kết với nhau và thấy được trách nhiệm trong việc tiếp tục phát huy nền nếp và truyền thống gia đình”, bà Hiếu xúc động nhớ lại.
