Hoàn thiện thể chế pháp luật phát triển thị trường lao động tăng cường năng lực cạnh tranh quốc gia
(PNTĐ) - Ngày 31/10, Viện Nhà nước và Pháp luật (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) phối hợp với Tổ chức Friedrich Naumann for Freedom (FNF) của Cộng hòa Liên bang Đức tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế với chủ đề “Thể chế pháp luật phát triển thị trường lao động tăng cường năng lực cạnh tranh quốc gia: Kinh nghiệm Cộng hòa liên bang Đức và gợi mở cho Việt Nam”.
Hội thảo nhằm hướng tới việc xây dựng các khuyến nghị chính sách có tính khả thi, góp phần hoàn thiện thể chế pháp luật về thị trường lao động ở Việt Nam; tăng cường kết nối giữa các chuyên gia, nhà nghiên cứu và nhà hoạch định chính sách, trao đổi học thuật và chính sách hiệu quả; nâng cao nhận thức xã hội về vai trò của pháp luật và thị trường lao động trong thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS Tạ Minh Tuấn, Phó chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho biết, thị trường lao động được Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) xác định là một trong mười hai trụ cột cấu thành năng lực cạnh tranh quốc gia. Một thể chế lao động năng động, linh hoạt và công bằng không chỉ bảo đảm quyền và lợi ích của người lao động, mà còn là điều kiện tiên quyết để nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, chuyển đổi số và toàn cầu hóa. Thể chế thị trường lao động hiện đại cũng chính là cơ chế trung tâm để bảo đảm tăng trưởng bao trùm, bền vững và nhân văn.
Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam Tạ Minh Tuấn nêu rõ, Việt Nam hiện đang trong giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ khi thế giới đang trải qua cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo, sự phát triển của các mô hình kinh tế mới như kinh tế nền tảng, kinh tế số, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn; đồng thời cũng phải đối diện với nhiều vấn đề xã hội như già hóa dân số, giảm tỷ lệ sinh. Trong khi đó, Việt Nam đang đẩy mạnh triển khai Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2021-2030, Chiến lược phát triển nhân lực 2021-2030 và đặc biệt là Nghị quyết số 57-NQ/TW (22/12/2024) của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
“Để thực hiện thành công các Chiến lược, Nghị quyết quan trọng nêu trên đặt ra yêu cầu cấp bách phải hoàn thiện thể chế pháp luật về thị trường lao động, nhằm chuyển từ mô hình thụ động sang mô hình thị trường lao động chủ động - linh hoạt - hội nhập quốc tế, đáp ứng yêu cầu nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh quốc gia.” – Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam Tạ Minh Tuấn cho biết.
Năm 2025 đánh dấu 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam Cộng hòa Liên bang Đức, PGS.TS Tạ Minh Tuấn bày tỏ tin tưởng Hội thảo sẽ đóng góp thiết thực cho việc tăng cường hợp tác chiến lược giữa hai nước trong lĩnh vực pháp luật, lao động và quản trị phát triển, đồng thời cung cấp các luận cứ khoa học đáng tin cậy phục vụ hoạch định chính sách và thực thi cải cách thị trường lao động ở Việt Nam.
Theo bà Vanessa Kristina Steinmetz, Giám đốc Quốc gia FNF, việc phát triển thị trường lao động đóng vai trò quyết định trong quá trình cải cách và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Một lực lượng lao động năng động, có kỹ năng và được bảo đảm trong khuôn khổ pháp lý minh bạch, ổn định chính là nền tảng của mọi nền kinh tế thành công.
Bà Vanessa Kristina Steinmetz nhấn mạnh: Chất lượng thể chế lao động, bao gồm cách thức điều chỉnh việc làm, đào tạo nghề và an sinh xã hội, tác động trực tiếp đến năng suất, thu hút đầu tư và phát triển bền vững. Do đó, hội thảo lần này tập trung vào câu hỏi cốt lõi: "Làm thế nào để Việt Nam hoàn thiện khung pháp lý phát triển thị trường lao động, vừa bảo đảm tăng trưởng kinh tế năng động, vừa duy trì an sinh xã hội bền vững?".
Tại hội thảo, chia sẻ về nội dung bảo đảm việc làm bền vững và an sinh xã hội trong bối cảnh hiện nay: Động lực và thách thức cho năng lực cạnh tranh quốc gia, PGS.TS. Nguyễn Thị Lan Hương - Nguyên Viện trưởng Viện Khoa học - Xã hội, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Nội vụ) nhấn mạnh, trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế, việc làm bền vững và an sinh xã hội không chỉ là mục tiêu xã hội mà còn là yếu tố chiến lược để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
Các cản trở chính của thị trường lao động Việt Nam trong việc đáp ứng các mục tiêu của phát triển kinh tế mới và các mục tiêu an sinh xã hội gồm: Lao động không sử dụng hết tiềm năng; việc làm phi chính thức và khu vực phi chính thức giảm chậm; nhân lực phân bố không đồng đều giữa các khu vực, ngành kinh tế, làm mất cân đối nhu cầu nhân lực và nhu cầu việc làm; kết nối cung-cầu lao động vẫn còn nhiều vấn đề…
Do đó, PGS.TS. Nguyễn Thị Lan Hương cho rằng để bảo đảm việc làm bền vững cần phát triển thị trường lao động linh hoạt, hiện đại, hiệu quả; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đổi mới hệ thống giáo dục đào tạo và giáo dục nghề nghiệp, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh tế tư nhân; thúc đẩy việc làm bền vững, chất lượng cao và bao trùm; tăng cường cải cách chính sách lao động, việc làm; cải cách quan hệ lao động và bảo vệ quyền lợi người lao động: Hài hòa, ổn định và tiến bộ.
Còn TS. Hà Thị Hoa Phượng, Trường Đại học Luật Hà Nội phân tích mối quan hệ giữa chuyển đổi số và phát triển kỹ năng, chuyển đổi nghề của người lao động trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng. Trên cơ sở hệ thống hóa khung pháp lý hiện hành, nghiên cứu chỉ ra khoảng trống chính sách về lao động phi chính thức, cơ chế tài chính - an sinh gắn đào tạo lại, và thiếu chuẩn dữ liệu kỹ năng quốc gia.
TS. Hà Thị Hoa Phượng đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật, gồm: ban hành Nghị định về lao động phi chính thức; cải cách bảo hiểm linh hoạt gắn đào tạo lại; ưu đãi thuế - tín dụng kỹ năng; chuẩn hóa dữ liệu kỹ năng; phát triển nền tảng đào tạo số; liên kết doanh nghiệp – nhà trường; chính sách bao trùm nhóm yếu thế; thí điểm theo ngành - địa phương; và nâng cao năng lực thích ứng của người lao động.
Tại Hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học trao đổi về các nội dung đánh giá thực trạng thể chế pháp luật về thị trường lao động tại Việt Nam, làm rõ những điểm mạnh, hạn chế và yêu cầu đổi mới trong giai đoạn hiện nay; chia sẻ kinh nghiệm của Cộng hòa Liên bang Đức về xây dựng và vận hành thể chế thị trường lao động chủ động, đặc biệt là các cơ chế pháp lý, thiết chế trung gian và chính sách hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề nghiệp; đề xuất định hướng và giải pháp chính sách nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp luật về thị trường lao động Việt Nam theo hướng linh hoạt, hiện đại và hội nhập, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và bảo đảm an sinh xã hội bền vững.
Trong các Báo cáo Năng lực cạnh tranh toàn cầu của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), thị trường lao động được xác định là một trong những trụ cột cấu thành năng lực cạnh tranh quốc gia, với các chỉ số then chốt như tính linh hoạt và hiệu quả của thị trường. Một thể chế pháp luật lao động hiện đại, năng động sẽ giúp phân bổ hiệu quả nguồn nhân lực, tạo điều kiện cho doanh nghiệp thích ứng nhanh với biến động kinh tế, qua đó nâng cao năng suất lao động và năng lực cạnh tranh quốc gia trong dài hạn.
Đối với Việt Nam, yêu cầu cải cách thể chế pháp luật về thị trường lao động theo hướng chủ động, linh hoạt và hội nhập đã trở nên cấp thiết trong bối cảnh nền kinh tế chuyển đổi số, toàn cầu hóa sâu rộng và tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Những biến đổi về cơ cấu việc làm, mô hình làm việc mới (như làm việc từ xa, kinh tế nền tảng gig economy) cùng thách thức từ tự động hóa và già hóa dân số đang đặt ra yêu cầu phải xây dựng một thị trường lao động thích ứng, linh hoạt và bao trùm hơn. Kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là của CHLB Đức cho thấy việc phát triển mô hình thể chế pháp luật thị trường lao động chủ động đã góp phần hình thành một thị trường lao động vừa linh hoạt vừa ổn định, kết hợp hài hòa giữa hiệu quả kinh tế và công bằng xã hội.
