Phòng chống bạo lực bằng “công nghệ số”
(PNTĐ) - Trong thời đại công nghệ số, bạo lực gia đình (BLGĐ) không chỉ diễn ra trong những mâu thuẫn sau cánh cửa đóng kín. Công nghệ phát triển mở ra nhiều tiện ích nhưng đồng thời cũng vô tình tạo thêm những hình thức kiểm soát, xâm phạm và tổn thương tinh thần đối với phụ nữ và trẻ em. Tuy nhiên, nếu biết khai thác, công nghệ cũng có thể trở thành công cụ giúp giảm thiểu bạo lực.
Bạo lực “ẩn sau” nền tảng trực tuyến
Nếu như trước đây, BLGĐ chủ yếu xuất hiện dưới dạng thể chất, kinh tế hay tinh thần trực tiếp, thì nay, trong thời đại công nghệ số, các hành vi ấy được “số hóa”, ẩn mình sau những thiết bị và nền tảng trực tuyến. Nhiều phụ nữ chia sẻ rằng họ bị kiểm soát điện thoại, tài khoản mạng xã hội, thậm chí bị buộc phải chia sẻ mật khẩu email hay định vị. Có những người phải sống trong nỗi lo lắng thường trực vì chồng lắp camera khắp nhà hoặc theo dõi từ xa qua ứng dụng mà họ không hề hay biết.
Bạo lực tinh thần qua mạng ngày càng phổ biến: Xúc phạm, đe dọa, công kích bằng tin nhắn; sử dụng hình ảnh cá nhân để gây sức ép; hoặc phát tán thông tin riêng tư lên mạng xã hội nhằm bôi nhọ, trả thù. Những hành vi này tuy không gây ra vết thương hữu hình nhưng lại tạo nên những tổn thương kéo dài: Cảm giác mất an toàn, hoảng loạn, bị cô lập, thậm chí suy sụp.
Nạn nhân thường khó nhận diện các hành vi này vì chúng diễn ra âm thầm và đôi khi được ngụy trang dưới danh nghĩa “quan tâm”, “lo lắng”. Không ít người phụ nữ chịu áp lực kép: Bị khống chế trong đời sống thực và bị theo dõi trong thế giới số. Khi công nghệ ngày càng gắn chặt với đời sống, những hành vi tưởng vô hại như kiểm tra điện thoại, yêu cầu chia sẻ vị trí lại dễ trở thành công cụ kiểm soát và bạo hành.
Mặc dù hệ thống pháp luật đã có những quy định về bảo vệ người bị BLGĐ, nhưng nhiều hành vi bạo lực số lại khó xác định, khó chứng minh và chưa được hướng dẫn cụ thể. Việc thu thập bằng chứng số không phải ai cũng biết, chưa kể nạn nhân có thể bị mất quyền truy cập vào thiết bị hoặc tài khoản cá nhân. Bên cạnh đó, tâm lý e ngại, sợ bị đánh giá, sợ gia đình tan vỡ khiến nhiều phụ nữ không dám tố giác, đặc biệt khi đối diện với những hành vi tinh vi như giám sát điện tử hay đe dọa phát tán thông tin.
Còn với trẻ em, những nhân chứng hoặc nạn nhân thầm lặng lại đối mặt với rủi ro từ các nền tảng trực tuyến: Lời đe dọa, bình luận khiếm nhã, lạm dụng hình ảnh… Một môi trường gia đình bất ổn kết hợp với môi trường mạng không lành mạnh sẽ để lại những tổn thương rất khó hàn gắn.
Theo ông Matt Jackson, Trưởng Đại diện Quỹ Dân số Liên hợp quốc tại Việt Nam, trong bối cảnh chuyển đổi số nhanh chóng, bạo lực trên cơ sở giới có sử dụng công nghệ (thuật ngữ tiếng Anh viết tắt là TFGBV), như quấy rối trực tuyến, theo dõi qua mạng, đe doạ, và sử dụng hình ảnh thân mật mà không có sự đồng ý, ngày càng gắn chặt với bạo lực do bạn tình gây ra. TFGBV mở rộng sự kiểm soát và lạm dụng vào không gian mạng có thể làm trầm trọng thêm tổn thương trong đời sống thực. Do đó, ứng phó với BLGĐ trong kỷ nguyên số đòi hỏi những hệ sinh thái số an toàn, năng lực số mạnh mẽ và các cơ chế bảo vệ người bị bạo lực hiệu quả cả trên không gian mạng và trong đời sống thực.
Biến công nghệ thành lá chắn mềm bảo vệ bản thân
Trong bối cảnh BLGĐ ngày càng có diễn biến phức tạp, việc tận dụng sức mạnh của công nghệ đang mở ra một con đường mới nhân văn và hiệu quả hơn để giúp nạn nhân thoát khỏi vòng xoáy tổn thương.
Trong nhiều trường hợp, chính công nghệ đã giúp nạn nhân BLGĐ tìm được cơ hội thoát thân. Các ứng dụng báo nguy, nút SOS, định vị khẩn cấp gửi tự động tới người thân hay cơ quan chức năng đã hỗ trợ nhiều phụ nữ trong những tình huống đe dọa. Một số ứng dụng còn được thiết kế rất kín đáo, với giao diện ngụy trang để người gây bạo lực không dễ nhận ra.
Không gian mạng cũng trở thành “kho học liệu” quan trọng giúp phụ nữ nhận diện dấu hiệu bạo lực. Những bài viết, podcast, video chia sẻ kiến thức về sức khỏe tinh thần, kỹ năng ứng xử trong gia đình, hướng dẫn thu thập bằng chứng… đã giúp nhiều người hiểu hơn về quyền an toàn của mình. Công nghệ không chỉ nâng cao nhận thức, mà còn giúp họ biết nơi tìm sự trợ giúp: Các tổ chức bảo vệ phụ nữ, đường dây nóng, trung tâm tư vấn pháp lý.
Bên cạnh đó, trí tuệ nhân tạo đang được ứng dụng trong việc phát hiện nguy cơ bạo lực qua các hành vi bất thường, như việc truy cập quá mức vào thiết bị, sử dụng từ ngữ đe dọa trong tin nhắn hay dấu hiệu căng thẳng trong cuộc gọi. Tuy chưa phổ biến, nhưng đây là hướng đi giàu tiềm năng giúp cảnh báo sớm và ngăn chặn bạo lực.
Thoát khỏi bạo lực mới chỉ là bước đầu; quan trọng hơn là hành trình chữa lành và xây dựng lại cuộc sống. Công nghệ đang mở ra nhiều cánh cửa cho nạn nhân, đặc biệt là phụ nữ, những người thường chịu tổn thương sâu và kéo dài.
Dịch vụ tư vấn tâm lý trực tuyến ngày càng phổ biến, giúp phụ nữ tiếp cận chuyên gia một cách kín đáo, thuận tiện và chi phí hợp lý. Họ có thể chia sẻ câu chuyện của mình mà không sợ bị đánh giá, tìm được lời khuyên kịp thời để vượt qua cảm giác tội lỗi, xấu hổ hoặc sợ hãi - những cảm xúc quen thuộc của nạn nhân bạo lực. Các nền tảng pháp lý trực tuyến cũng giúp họ tra cứu thông tin về quy trình tố giác, quyền lợi, giấy tờ cần chuẩn bị. Việc này giúp phụ nữ chủ động hơn, không bị phụ thuộc hoàn toàn vào người thân hoặc cán bộ pháp lý.
Công nghệ còn mang lại cơ hội học nghề và tạo việc làm, giúp nạn nhân có nguồn thu nhập độc lập, yếu tố rất quan trọng để họ thoát khỏi vòng lặp bạo lực. Các khóa học online, công việc từ xa, kinh doanh qua mạng xã hội… đã giúp nhiều phụ nữ tự tin đứng vững sau biến cố.
Để công nghệ phát huy tối đa tác dụng, điều quan trọng là phải xây dựng môi trường số an toàn, minh bạch và nhân văn. Việc bảo vệ dữ liệu cá nhân, đặc biệt là thông tin của nạn nhân, cần được đặt lên hàng đầu. Doanh nghiệp công nghệ, tổ chức xã hội, cơ quan chức năng và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để tạo nên hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện, giúp phụ nữ không bị bỏ lại phía sau.
Quốc hội cũng đã giao Chính phủ quy định chi tiết việc xây dựng cơ sở dữ liệu về phòng, chống BLGĐ, nhằm thống kê chính xác, đầy đủ và kịp thời nhất về BLGĐ. Từ đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chủ trì, phối hợp tham mưu Chính phủ xây dựng Nghị định số 110/2025/NĐ-CP ngày 21/5/2025 quy định Cơ sở dữ liệu về phòng, chống BLGĐ. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng nhằm khắc phục tình trạng số liệu phân tán, thiếu đồng nhất, tiến tới thiết lập hệ thống thông tin, dữ liệu được kết nối, số hóa để chia sẻ hiệu quả giữa các ngành (Công an, Y tế, Văn hóa) và địa phương, phục vụ cho công tác chỉ đạo, điều hành và đánh giá chính xác hiệu quả can thiệp.
Khi công nghệ được sử dụng đúng cách, nó trở thành “lá chắn mềm” mạnh mẽ giúp phụ nữ tìm lại sự an toàn, phẩm giá và tương lai của chính mình.
