Tháo “nút thắt” trong Luật Đất đai

Trong quá trình thực thi chính sách pháp luật về đất đai đến nay đã bộc lộ nhiều “kẽ hở” trong một số quy định, tạo “môi trường” cho nhóm lợi ích trục lợi, tham nhũng. 

(Ảnh: minh họa)

Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước làm chủ sở hữu và thống nhất quản lý thông qua việc quyết định quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; cho phép chuyển mục đích sử dụng và quy định thời hạn sử dụng đất; quyết định giá đất; trao quyền sử dụng đất và thu hồi đất phục vụ lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng... Chính sách, pháp luật về đất đai với tầm ảnh hưởng sâu rộng tới mọi mặt của đời sống xã hội đã đóng góp tích cực vào việc phát triển kinh tế - xã hội và môi trường. Hơn 10 năm qua, thông qua việc phân bổ, sử dụng đất đã tạo được nhiều việc làm, ổn định đời sống cho người dân thông qua chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp sang công nghiệp, dịch vụ, chuyển quỹ đất nông nghiệp sang phi nông nghiệp. Chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư do Nhà nước thu hồi đất đã góp phần ổn định đời sống hàng trăm nghìn lượt hộ nông dân, thông qua chính sách hỗ trợ đào tạo chuyển đổi ngành nghề, giải quyết mối quan hệ lợi ích giữa Nhà nước, người có đất bị thu hồi và nhà đầu tư.

Tuy nhiên, trên thực tế, công tác quản lý nhà nước về đất đai còn nhiều hạn chế, nhất là trong quy hoạch sử dụng đất, định giá đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng, hỗ trợ tái định cư và các thủ tục hành chính về đất đai. Lợi ích của nhà nước và người dân có đất bị thu hồi chưa đảm bảo tương xứng; việc sử dụng đất nhiều nơi còn lãng phí, hiệu quả thấp, tham nhũng, tiêu cực trong lĩnh vực đất đai còn lớn dẫn đến nhiều khiếu kiện, tố cáo, tranh chấp về đất đai diễn biến phức tạp, kéo dài...

Trong quản lý thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, việc áp dụng thực hiện quy định về thu hồi đất, điều kiện để được giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất theo quy định của Luật Đất đai năm 2013 còn lúng túng. Còn nhiều trường hợp giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất không phù hợp với kế hoạch sử dụng đất hàng năm được duyệt. Việc giao đất, cho thuê đất tại các khu, cụm công nghiệp ở nhiều địa phương vẫn chưa thực hiện theo quy định (UBND tỉnh không giao đất, cho thuê đất cho nhà đầu tư xây dựng hạ tầng để cho thuê, cho thuê lại đất mà vẫn trực tiếp cho thuê đất đối với từng tổ chức sử dụng đất sản xuất, kinh doanh trong khu công nghiệp, cụm công nghiệp); nhiều khu, cụm công nghiệp thực hiện giao đất sản xuất khi chưa xây dựng xong các công trình hạ tầng, tiềm ẩn nhiều nguy cơ về môi trường.

Việc đấu giá quyền sử dụng đất từ lâu được biết đến là cách thức hiệu quả trong việc huy động nguồn lực kinh tế cho phát triển tại địa phương. Tuy nhiên vi phạm pháp luật trong hoạt động đấu giá quyền sử dụng đất còn phổ biến như một số tỉnh thực hiện đấu giá đất nhưng chưa lập phương án đấu giá để trình cấp có thẩm quyền phê duyệt; việc lập hồ sơ đấu giá đất vẫn do cơ quan tài chính thực hiện, mà chưa chuyển giao sang cơ quan Tài nguyên và Môi trường thực hiện theo quy định; đấu giá đất khi chưa giải phóng mặt bằng; thủ tục đấu giá đất sai quy định...

Trên thực tế, dù quy định pháp luật khá rõ ràng nhưng việc thu hồi đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng tại một số địa phương vẫn còn chậm, nhất là các dự án thực hiện thu hồi đất, bồi thường trong giai đoạn thay đổi cơ chế chính sách về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; còn một số dự án lớn thực hiện kéo dài đã nhiều năm chưa hoàn thành, vừa ảnh hưởng đến tiến độ của dự án đầu tư, ảnh hưởng đến đời sống của người dân, vừa tác động không tốt đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;

Nguyên nhân chủ yếu do một số quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, nhất là quy định xử lý giai đoạn chuyển tiếp của Luật Đất đai còn chưa đầy đủ; việc chuẩn bị phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư chưa được các cấp chính quyền quan tâm đúng mức, nhất là phương án giải quyết tạo việc làm mới, chuyển đổi nghề cho người có đất nông nghiệp bị thu hồi. Một số địa phương chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành; chưa làm tốt công tác tuyên truyền, vận động, giải thích cho nhân dân hiểu rõ quy định của pháp luật hoặc né tránh, thiếu cương quyết, không giải quyết dứt điểm, làm cho việc giải phóng mặt bằng bị kéo dài nhiều năm; Năng lực của một bộ phận cán bộ làm công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng còn hạn chế và thiếu chuyên nghiệp; việc thực hiện thủ tục thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư vẫn còn một số trường hợp chưa thực hiện đúng quy định.

Hiện Luật Đất đai 2013 còn không ít kẽ hở, làm nảy sinh tham nhũng, tiêu cực. Không ít những vụ án kinh tế tham nhũng lớn khiến nhiều quan chức bị khởi tố, xét xử liên quan tới đất đai cho thấy những kẽ hở trong địa hạt này rất lớn. Thời gian tới, để đáp ứng yêu cầu kiện toàn pháp luật nhà nước về đất đai, Ban Chấp hành Trung ương đã thành lập Ban Chỉ đạo tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết 19/NQ-TW về định hướng chính sách pháp luật đất đai trong thời kỳ mới. Hy vọng những định hướng đổi mới và hoàn thiện chính sách, pháp luật về đất đai sẽ đi vào cuộc sống, khắc phục được những hạn chế trong Luật hiện hành.

 HỒNG QUÂN