Bảo vệ người tiêu dùng là bảo vệ sức khỏe, niềm tin và uy tín quốc gia trong hội nhập quốc tế
(PNTĐ) - Sau 5 năm thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TƯ của Ban Bí thư (ban hành năm 2019) đã có hàng trăm kế hoạch hành động của các bộ, ngành, địa phương; trở thành kim chỉ nam cho hoạt động thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm, đồng thời mở ra một cách tiếp cận mới: Bảo vệ người tiêu dùng không chỉ bằng pháp luật, mà bằng cả sự tham gia của xã hội.
Tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm
Chỉ thị số này được ví như một “tuyên ngôn chính trị” về trách nhiệm của Nhà nước trong bảo vệ người tiêu dùng - nhóm đối tượng chiếm 100% dân số, nhưng trước đó lại ít được luật pháp và chính sách bao phủ một cách hệ thống.
Bộ Công thương là cơ quan được giao trọng trách đầu mối đã huy động toàn bộ hệ thống từ trung ương đến địa phương tham gia. Trong giai đoạn 2020 - 2024, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia thành lập 75 đoàn thanh tra, kiểm tra, xử phạt 7,6 tỷ đồng đối với các hành vi vi phạm quyền lợi người tiêu dùng.
Tổng cục Quản lý thị trường (nay là Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước) xử lý gần 322.000 vụ vi phạm, thu nộp ngân sách 3.276 tỷ đồng.
Các chiến dịch nổi bật trong 5 năm qua như: Từ các chiến dịch như “Truy quét hàng giả, hàng nhái tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh” hay “Phòng chống gian lận thương mại trong thương mại điện tử”, đến các vụ án cụ thể - gạo ST25 giả mạo nhãn hiệu “Gạo Ông Cua” ở Bắc Ninh, hàng chục nghìn sản phẩm giả bán qua livestream tại Thanh Hóa, kho buôn lậu tại Lào Cai, Quảng Ninh, Hưng Yên… công tác kiểm tra, giám sát đã khẳng định vai trò “thanh gươm bảo vệ niềm tin” của người tiêu dùng.
Cùng với Bộ Công thương còn có các bộ ngành khác cũng đồng loạt hành động. Bộ Khoa học và Công nghệ kiểm tra gần 1.000 cơ sở, xử phạt 11 tỷ đồng; Bộ Y tế tiến hành 8 đoàn thanh tra, 68 đoàn kiểm tra, xử lý 274 hành vi vi phạm với 23 tỷ đồng tiền phạt; Bộ Nông nghiệp và Môi trường mỗi năm thanh tra tới 30.000 cơ sở, lấy 65.000 mẫu giám sát an toàn thực phẩm, xử lý hơn 2.400 vụ.
Đặc biệt, ở khu vực biên giới, Bộ Quốc phòng phối hợp các lực lượng chức năng thực hiện hơn 6.500 lượt kiểm tra, khởi tố 22 đối tượng liên quan buôn bán hàng cấm, hàng giả, hàng nhái.
Các địa phương cũng rất tích cực tổ chức cao điểm kiểm tra thị trường dịp lễ, Tết, như: Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ, Lào Cai, Quảng Ninh… Chỉ riêng năm 2024 cótổng số hơn 353.000 cuộc thanh, kiểm tra, xử lý 277.000 vụ việc, phạt tiền 5.540 tỷ đồng.
Sự trưởng thành của người tiêu dùng
Kết quả cao nhất mà 5 năm qua đạt được đó chính là sự trưởng thành của người tiêu dùng Việt Nam. Có thể nói, trước đây, người tiêu dùng thường chấp nhận chịu thiệt khi gặp tranh chấp, còn nay nhờ các kênh hỗ trợ và pháp luật ngày càng hoàn thiện, người tiêu dùng đã tự bảo vệ mình và lên tiếng mạnh mẽ.
Bộ Công Thương vận hành tổng đài 1800.6838 nhằm kết nối bảo vệ người tiêu dùng. Giai đoạn 2021 - 2025, tổng đài đã tiếp nhận trên 50.000 cuộc gọi, 80% cuộc gọi được xử lý trực tiếp. Tiếp nhận gần 1.000 đơn thư khiếu nại đã được giải quyết với 85% vụ việc thành công, khôi phục quyền lợi chính đáng cho người tiêu dùng.
Bên cạnh đó, Cơ sở dữ liệu quốc gia về bảo vệ người tiêu dùng được hình thành, tích hợp dữ liệu từ tổng đài, cổng thông tin điện tử, website doanh nghiệp và phản ánh trên mạng xã hội.
Đây không chỉ là hệ thống ghi nhận, mà còn là công cụ để cơ quan quản lý phân tích xu hướng, phát hiện vi phạm, đưa ra cảnh báo sớm - điều mà trước đây chưa từng có.
Trên các phương tiện thông tin đại chúng, các cơ quan báo chí cũng tăng cường thời lượng tuyên truyền các hoạt động , cảnh báo được đẩy mạnh. Báo Công thương, VTV, VOV, Báo Nhân Dân, các cơ quan báo chí địa phương cũng mở các chuyên mục như “Cảnh báo tiêu dùng”, “Hàng giả - hiểm họa thật”,… nhằm thông tin phản ánh kịp thời những chiêu trò mới của tội phạm thương mại điện tử.
Các tỉnh, thành phố như TP Hồ Chí Minh, Bắc Ninh, Nghệ An, Bình Dương… đã thiết lập tổ phản ứng nhanh tiếp nhận thông tin người dân; sử dụng mạng xã hội để lan tỏa các cảnh báo về sản phẩm vi phạm.
Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 được Quốc hội thông qua là “bước ngoặt” cho sự chuyển đổi này. Luật cho phép người tiêu dùng được yêu cầu thương lượng, hòa giải, trọng tài hoặc khởi kiện theo thủ tục rút gọn, tạo cơ chế linh hoạt, tiết kiệm chi phí và thời gian.
Lần đầu tiên, khái niệm “người tiêu dùng yếu thế” (phụ nữ, người cao tuổi, trẻ em, người ở vùng sâu, vùng xa) được ghi nhận – khẳng định tính nhân văn trong chính sách. Dù đạt được nhiều kết quả nổi bật, báo cáo của Bộ Công thương cũng thẳng thắn chỉ ra: thương mại điện tử và kinh doanh xuyên biên giới đang tạo ra những “vùng xám” pháp lý.
Việc kiểm soát chất lượng hàng hóa online, xử lý quảng cáo sai sự thật, hàng hóa nhập lậu ẩn danh vẫn gặp khó khăn. Nhiều doanh nghiệp nhỏ chưa ý thức được trách nhiệm pháp lý trong bảo vệ người tiêu dùng, thậm chí lợi dụng chính sách thông thoáng để trục lợi.
Công tác hậu kiểm vẫn còn hạn chế, ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc sản phẩm chưa phổ cập, cơ sở dữ liệu giữa các ngành chưa liên thông. Đặc biệt, các sản phẩm ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng – như thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, thuốc đông y - vẫn tiềm ẩn rủi ro lớn.
Trước thực trạng đó, các bộ ngành đang triển khai hướng đi mới: Ứng dụng trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn (Big Data) trong theo dõi giao dịch điện tử, cảnh báo hành vi bất thường; kết nối dữ liệu giữa Bộ Công thương, Bộ Công an, Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và địa phương nhằm giám sát xuyên suốt chuỗi cung ứng; xây dựng hệ thống hậu kiểm tự động cho các sàn thương mại điện tử lớn như Shopee, Lazada, Tiki, nhằm chặn hàng vi phạm ngay từ khâu đăng bán.
Không chỉ siết chặt quản lý, Chính phủ còn hướng tới việc “trao quyền tiêu dùng an toàn” - tức là xây dựng năng lực nhận biết, lựa chọn thông minh cho người dân. Các chiến dịch truyền thông với khẩu hiệu “Người tiêu dùng thông minh - thị trường lành mạnh” được đẩy mạnh trên khắp 63 tỉnh, thành phố.
Tại Hà Nội, UBND thành phố đã ban hành Kế hoạch số 288/KH-UBND triển khai Chương trình “Hành động vì quyền lợi người tiêu dùng” năm 2025, với thông điệp “Thông tin minh bạch - Tiêu dùng trách nhiệm”. Chương trình nhằm nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về quyền lợi và nghĩa vụ của mình, đồng thời tăng cường công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Trong năm 2024, Sở Công Thương Hà Nội đã tổ chức tư vấn, hỗ trợ người tiêu dùng thông qua Tổng đài tư vấn 024.1081, tiếp nhận và giải đáp 16.425 cuộc gọi của người tiêu dùng, từ đó bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và nghĩa vụ của doanh nghiệp, hạn chế khiếu kiện kéo dài.
Sở Công Thương Hà Nội và các doanh nghiệp bán lẻ đã ký kết cam kết bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, thể hiện trách nhiệm và cam kết của doanh nghiệp trong việc cung cấp sản phẩm, dịch vụ chất lượng, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và tuân thủ các quy định của pháp luật.
Chương trình “Hành động vì quyền lợi người tiêu dùng” năm 2025 tại Hà Nội là bước tiến quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của người tiêu dùng, tăng cường công tác quản lý nhà nước và xây dựng môi trường tiêu dùng lành mạnh, bền vững. Việc triển khai đồng bộ các hoạt động tuyên truyền, thanh tra, kiểm tra và hỗ trợ người tiêu dùng sẽ góp phần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, thúc đẩy phát triển kinh tế và xây dựng Thủ đô ngày càng văn minh, hiện đại.
Qua 5 năm triển khai Chỉ thị 30 đã cho thấy công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm và hỗ trợ người tiêu dùng đã trở thành thước đo năng lực quản trị hiện đại của Nhà nước. Hệ thống pháp luật đã hoàn thiện hơn; các lực lượng chức năng hoạt động chủ động, nhịp nhàng hơn; và quan trọng nhất - người tiêu dùng đã thay đổi vị thế, từ bị động sang chủ động, từ yếu thế sang đồng hành cùng Nhà nước.
Còn về phía người tiêu dùng cũng dần tăng sự hiểu biết, ứng xử văn minh, trách nhiệm với chính mình; doanh nghiệp sản xuất kinh doanh cũng nâng cao trách nhiệm xã hội, tôn trọng người tiêu dùng, các cơ quan quản lý thực thi nhiệm vụ tạo niềm tin cho thị trường Việt Nam trong thời hội nhập và liên tục “chuyển mình” cùng công nghệ số.
