Công ước Hà Nội nhấn mạnh phòng, chống tội phạm mạng xâm hại trẻ em
(PNTĐ) - Công ước gồm 9 chương, 71 điều, được soạn thảo trong 4 năm, với nhiều nội dung quan trọng như: hình sự hóa các hành vi phạm tội qua mạng; hợp tác quốc tế trong điều tra, dẫn độ, chia sẻ chứng cứ điện tử; tịch thu, xử lý tài sản phạm tội; bảo vệ nhân chứng và hỗ trợ nạn nhân.
Trong Chương II, Công ước yêu cầu các quốc gia thành viên hình sự hóa theo luật quốc gia các hành vi như truy cập, can thiệp, xóa bỏ, thay đổi, cản trở trái phép hệ thống công nghệ thông tin; sử dụng trái phép dữ liệu, thiết bị điện tử; làm giả, trộm cắp hoặc gian lận công nghệ thông tin.
Đặc biệt, đối với tội phạm mạng nhắm vào trẻ em (người dưới 18 tuổi), Công ước dành hai điều riêng quy định rõ các hành vi cần bị hình sự hóa, gồm sản xuất, phân phối, truyền tải, phát sóng, mua bán, sở hữu hoặc truy cập tài liệu lạm dụng tình dục trẻ em thông qua mạng internet hoặc các thiết bị lưu trữ như thẻ nhớ, ổ cứng, đĩa CD, hình ảnh hoặc video.
Ngoài ra, hành vi tài trợ, rửa tiền thu được từ tội phạm này hoặc dụ dỗ trẻ em tham gia cũng sẽ bị hình sự hóa. Trường hợp tài liệu do chính trẻ em tự tạo, các quốc gia có thể xem xét loại trừ trách nhiệm hình sự.
Đối với người trưởng thành (từ 18 tuổi trở lên), Điều 16 yêu cầu các quốc gia hình sự hóa việc phát tán hình ảnh riêng tư khi không được chủ thể cho phép.
Công ước định nghĩa “hình ảnh riêng tư” là bản ghi hình của một người trên 18 tuổi “được thực hiện bằng bất kỳ phương tiện nào, bao gồm ảnh chụp hoặc video, có tính chất khiêu dâm, trong đó bộ phận sinh dục bị lộ hoặc người đó đang tham gia hoạt động tình dục riêng tư tại thời điểm ghi hình”.
Công ước cũng khuyến nghị các nước cân nhắc hình sự hóa cả những hành vi mới chỉ ở mức chuẩn bị hoặc có ý định phạm tội. Trong trường hợp pháp nhân là chủ thể vi phạm, mức xử phạt cần tương xứng và đủ sức răn đe.
Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các tội danh trong Công ước phải đủ dài, và có thể kéo dài hơn nếu nghi can cố tình trốn tránh pháp luật.
Thiết lập mạng lưới 24/7 để hỗ trợ điều tra toàn cầu
Theo Điều 41, mỗi quốc gia thành viên cần chỉ định một mạng lưới liên lạc trực 24 giờ mỗi ngày, 7 ngày mỗi tuần, nhằm bảo đảm hỗ trợ kịp thời cho công tác điều tra, tố tụng và thu thập bằng chứng điện tử liên quan đến các hành vi phạm tội mạng.
Mạng lưới này có nhiệm vụ xác định vị trí nghi phạm, tư vấn kỹ thuật, cung cấp thông tin pháp lý và hỗ trợ thu thập chứng cứ điện tử trong các trường hợp khẩn cấp. Các quốc gia phải đảm bảo nhân sự được đào tạo chuyên môn, trang bị đầy đủ và có thể kết nối nhanh chóng với mạng lưới tương ứng ở các nước thành viên khác.
Thông qua việc ký Công ước Hà Nội, các quốc gia cam kết hợp tác chặt chẽ trong điều tra tội phạm mạng, bao gồm xác định danh tính, nơi ở, hoạt động và dòng tiền của nghi phạm. Các nước cũng có thể ký các thỏa thuận song phương hoặc đa phương để thu hồi tài sản phạm tội và xử lý các vụ án xuyên biên giới.
Cơ chế mới trong cuộc chiến toàn cầu chống tội phạm mạng
Theo Cơ quan Phòng chống Ma túy và Tội phạm của Liên Hợp Quốc (UNODC), tội phạm mạng không có biên giới, trong khi cơ quan thực thi pháp luật vẫn bị giới hạn bởi quyền tài phán quốc gia, tạo ra những trở ngại đáng kể trong điều tra và truy tố.
Bằng chứng điện tử thường bị phân tán ở nhiều quốc gia và dễ biến mất trước khi hoàn tất thủ tục hỗ trợ pháp lý. Sự khác biệt về pháp luật giữa các quốc gia cũng làm phức tạp quá trình điều tra.
Hiện nay, khi một cơ quan điều tra quốc gia yêu cầu chứng cứ điện tử từ công ty nước ngoài, thủ tục ủy thác tư pháp có thể kéo dài nhiều ngày, thậm chí nhiều tháng.
Chính vì vậy, tội phạm mạng được coi là một trong những thách thức toàn cầu lớn nhất của thời đại số. Công ước Hà Nội ra đời nhằm thiết lập cơ chế hợp tác quốc tế mới, kỳ vọng tháo gỡ những vướng mắc này.
Theo thống kê, năm 2023, tội phạm mạng gây thiệt hại kinh tế toàn cầu khoảng 8.000 tỷ USD, và con số này dự kiến tăng lên 10,5 nghìn tỷ USD trong năm nay, vượt quá GDP của nhiều nền kinh tế lớn trên thế giới.
