Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) được thông qua: Việt Nam trở thành một trong số ít quốc gia có khung pháp lý toàn diện về AI
(PNTĐ) - Chiều 10/12, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội biểu quyết thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo. Đây là lần đầu tiên Việt Nam xây dựng và ban hành một đạo luật riêng về AI. Luật Trí tuệ nhân tạo có hiệu lực từ ngày 1/3/2026.
Luật gồm 35 điều, được thiết kế theo hướng "quản lý để phát triển", bảo đảm cân bằng giữa kiểm soát rủi ro và thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phù hợp với thông lệ quốc tế và hỗ trợ Việt Nam chủ động hội nhập với các chuẩn mực công nghệ mới.
Luật Trí tuệ nhân tạo xác định con người là trung tâm, quy định AI phục vụ con người, không thay thế con người và phải có sự giám sát của con người trong các quyết định quan trọng.
Luật Trí tuệ nhân tạo đặt nền tảng cho tự chủ AI, từ hạ tầng tính toán đến dữ liệu và năng lực nghiên cứu, giúp Việt Nam xây dựng lực lượng AI đủ mạnh để cạnh tranh quốc tế; cho phép Nhà nước đầu tư vào trung tâm tính toán AI quốc gia và xây dựng hệ thống dữ liệu mở có kiểm soát. Những định hướng này được kỳ vọng sẽ giảm chi phí tính toán, gỡ bỏ rào cản gia nhập thị trường và thúc đẩy một hệ sinh thái AI cạnh tranh, minh bạch hơn.
Trước khi tiến hành biểu quyết, Quốc hội nghe Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ báo cáo Quốc hội về việc tiếp thu, giải trình và chỉnh lý dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo.
Bộ trưởng cho biết, dự thảo luật dài 20 trang với 35 Điều. Nội dung các điều khoản của dự thảo luật đã thể chế hóa các chủ trương chính sách mới của Đảng, đáp ứng các yêu cầu và mục tiêu xây dựng luật.
Bộ trưởng khẳng định, trí tuệ nhân đạo là lĩnh vực mới và gần đây có sự phát triển rất nhanh, tác động ở tầng sâu đến kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh và phương thức quản trị quốc gia. Việc Việt Nam sớm ban hành Luật Trí tuệ nhân đạo là cần thiết, để tạo khuôn khổ pháp lý cho phát triển bền vững, bảo đảm chủ động nắm bắt cơ hội, cũng như quản trị rủi ro.
Trong quá trình xây dựng, Chính phủ đã nghiên cứu kỹ kinh nghiệm quốc tế, cụ thể là Châu Âu là quản lý chặt, tập trung vào an toàn. Nhật Bản chủ yếu phát triển, Hàn Quốc có cả an toàn và phát triển nhưng phần an toàn là khá nhẹ. Việt Nam chọn cách tiếp cận kết hợp có chọn lọc, bảo đảm hài hòa cả an toàn và phát triển. An toàn thì cao hơn mức cơ bản của Hàn Quốc nhưng nhẹ hơn và ít thủ tục hơn của châu Âu. Phát triển thì mạnh mẽ như của Nhật Bản. Đây là mô hình phù hợp với điều kiện Việt Nam.
Về cấu trúc luật, dự thảo là luật khung ngắn gọn quy định nguyên tắc và khuôn khổ quản lý nhà nước đối với trí tuệ nhân tạo. Những nội dung kỹ thuật sẽ được quy định tại nghị định. Đây là cách tiếp cận phù hợp với lĩnh vực công nghệ có tốc độ phát triển nhanh.
Về mô hình trí tuệ nhân tạo, luật không điều chỉnh mô hình bởi mô hình là sáng tạo nội bộ của doanh nghiệp. Luật chỉ điều chỉnh đầu ra và hành vi sử dụng trí tuệ nhân tạo, cũng như rủi ro trí tuệ nhân tạo gây ra đối với xã hội. Đây là thông lệ quốc tế bảo đảm không cản trở đổi mới sáng tạo.
Về quản lý theo mức độ rủi ro, dự thảo luật đã giảm từ bốn xuống ba mức: rủi ro thấp, trung bình và cao, kèm theo một điều về các hành vi bị cấm bảo đảm phân tầng quản lý rõ ràng và minh bạch.
Giải trình về kiểm tra hệ thống AI rủi ro cao, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định dự thảo luật quy định nghĩa vụ tối thiểu trước khi triển khai; doanh nghiệp phải tự chuẩn bị hồ sơ đánh giá an toàn nhưng không phải xin phép. Hồ sơ sẽ phải xuất trình khi cơ quan quản lý thực hiện hậu kiểm.
Về bồi thường thiệt hại, dự thảo đã bỏ mức phạt theo doanh thu. Luật quy định bồi thường toàn bộ thiệt hại và có chế tài đình chỉ cung cấp dịch vụ. Đây là các biện pháp đủ mạnh và phù hợp với luật pháp Việt Nam.
Về việc hệ thống trí tuệ nhân tạo rủi ro cao có phải là nguồn nguy hiểm cao độ hay không? Hệ thống trí tuệ nhân tạo trong dự thảo là phần mềm rủi ro từ việc ra quyết định, không phải rủi ro vật lý tự thân như xe cơ giới hay chất nổ. Vì vậy, dự thảo luật không xếp hệ thống trí tuệ nhân tạo có rủi ro cao vào nhóm nguồn nguy hiểm cao độ. Tuy nhiên, để tăng cường bảo vệ người dân, dự thảo luật bổ sung cơ chế bồi thường thiệt hại nghiêm ngặt, quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho các chủ thể liên quan ngay cả khi không có lỗi.
Đối với quy định về thúc đẩy phát triển và đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, dự thảo luật đưa ra các chính sách thúc đẩy phát triển chuyển giao bao gồm: phát triển hạ tầng trí tuệ nhân tạo, mở rộng tiếp cận dữ liệu dùng chung, hỗ trợ thử nghiệm mô hình mới, ưu đãi cho doanh nghiệp trí tuệ nhân tạo, phát triển nhân lực và hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Các chính sách này nhằm hình thành hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo tự chủ, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
