Trí tuệ nhân tạo: thách thức và động lực của báo chí Việt Nam
(PNTĐ) - Phiên thảo luận thứ 4 - Diễn đàn Báo chí Toàn quốc 2025: Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các toà soạn báo chí Việt Nam đã thu hút sự quan tâm của đông đảo các nhà báo. Đây là vấn đề mang tính thời sự nhất hiện nay của báo chí Việt Nam nói riêng, thế giới nói chung. Tại phiên này, các chuyên gia, các cơ quan báo chí, nhà báo đã cùng nhau tìm câu trả lời cho câu hỏi: Làm thế nào để tận dụng sức mạnh của AI một cách hiệu quả, có trách nhiệm và phù hợp với thực tiễn trong nước?
Thực tế, trong kỷ nguyên mà trí tuệ nhân tạo (AI) đang phát triển với tốc độ chóng mặt, ngành báo chí toàn cầu nói chung và báo chí Việt Nam nói riêng đang đứng trước bước ngoặt mang tính sống còn. Không chỉ ảnh hưởng đến cách sản xuất nội dung, AI còn làm thay đổi hành vi tiếp nhận, phân phối và kiểm chứng thông tin.
Tại Phiên thảo luận, ông Nguyễn Quang Đồng - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS), cho biết khảo sát mới nhất về mức độ ứng dụng AI tại các cơ quan báo chí Việt Nam đã chỉ ra ba điểm nghẽn lớn. Thứ nhất, nhiều cơ quan báo chí đang đặt sai trọng tâm khi ứng dụng AI, sử dụng rời rạc, tự phát ở cấp độ cá nhân thay vì chiến lược toàn tổ chức. Thứ hai, thiếu hụt nhân lực và tài chính cản trở quá trình chuyển đổi số thực chất. Thứ ba, rủi ro đạo đức và pháp lý - như sử dụng AI tạo nội dung giả, vi phạm bản quyền hoặc bị các nền tảng lớn lạm dụng dữ liệu - đang đặt ra những câu hỏi nghiêm trọng về sự sống còn của báo chí truyền thống.
Ông Nguyễn Quang Đồng đưa ra một ví dụ điển hình là vụ việc của Chicago Sun-Times, khi một bài viết sử dụng AI đã đưa ra hàng loạt tên sách không có thật. Sự cố này buộc tờ báo phải công khai xin lỗi, qua đó đặt ra bài học rõ nét về kiểm duyệt nội dung và đạo đức nghề nghiệp trong kỷ nguyên AI.
Thách thức của báo chí ở kỷ nguyên số khiến báo chí gặp nhiều khó khăn mà báo chí phải đối diện. Từ phân tích của đại diện VCCorp, có thể thấy thị trường quảng cáo kỹ thuật số tại Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, được hỗ trợ bởi một bối cảnh mạng xã hội sôi động. Các nền tảng như Facebook, YouTube, Instagram và TikTok chiếm ưu thế, và người tiêu dùng Việt Nam dành nhiều giờ mỗi ngày trên mạng xã hội, biến những nền tảng này thành kênh quan trọng cho các nhà quảng cáo. Điều đó khiến báo chí toàn cầu đang trải qua một giai đoạn chuyển đổi sâu sắc, được thúc đẩy bởi sự suy giảm không ngừng của doanh thu quảng cáo truyền thống và sự trỗi dậy mạnh mẽ của các nền tảng kỹ thuật số.
Tuy nhiên, cũng theo phân tích từ VCCorp, có thể thấy rằng AI đang dần thay thế các nền tảng số như “người gác cổng” trong hệ sinh thái truyền thông, có thể mở ra nhiều cơ hội doanh thu mới nếu báo chí biết khai thác, ví dụ: cấp phép dữ liệu, quảng cáo thông minh, phân tích dự đoán xu hướng.
Các chuyên gia, các cơ quan báo chí tham gia Phiên thảo luận đã nhận định rõ ràng, AI không chỉ là thách thức mà là động lực đổi mới của báo chí hiện nay, mở ra nhiều cơ hội phát triển trong tương lai.
Ông Đào Quang Bính - Tổng Thư ký Tạp chí Kinh tế Việt Nam (VnEconomy) - chia sẻ hành trình phát triển hệ sinh thái Marcom AI phục vụ báo chí, tiếp thị và truyền thông tại Việt Nam. Đây là nền tảng CMS thế hệ mới do chính đội ngũ VnEconomy phát triển, tích hợp AI để cá nhân hóa nội dung, tăng cường tương tác với độc giả Việt, góp phần tạo ra mô hình công nghệ “Made in Vietnam - For Vietnam”.
Cũng theo ông Bính, việc chủ động làm chủ công nghệ thay vì lệ thuộc hoàn toàn vào các nền tảng quốc tế là chiến lược quan trọng để giữ gìn chủ quyền số và bản sắc báo chí quốc gia.
Trước vấn đề này, ông Nguyễn Anh Tuấn - Nhà sáng lập Baomoi.com - cho biết AI có thể giúp tối ưu hóa quy trình gợi ý nội dung, phân tích hành vi độc giả và cá nhân hóa trải nghiệm đọc tin. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh vai trò quan trọng của dữ liệu sở hữu - tài sản sống còn trong thời đại AI. Nếu báo chí không tự xây dựng nền tảng và kênh tiếp cận trực tiếp với độc giả, sẽ ngày càng phụ thuộc vào các nền tảng “vườn tường” như Facebook, TikTok hay Google.
Một clip minh họa do Trung tâm Tin tức HTV trình chiếu tại diễn đàn cho thấy góc nhìn sinh động từ thực tiễn truyền hình địa phương. Từ chuyển đổi giọng nói, sử dụng nhân vật ảo đến tự động hóa kịch bản, HTV cho biết AI đã giúp phóng viên tăng hiệu suất gấp ba lần - minh chứng cho tiềm năng to lớn nếu công nghệ được ứng dụng đúng cách.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, để tận dụng được AI một cách hiệu quả, các tòa soạn cần vượt qua hàng loạt thách thức: phụ thuộc vào nền tảng nước ngoài, thị trường quảng cáo bị phân mảnh, gian lận dữ liệu, thiếu minh bạch và chịu sự ràng buộc pháp lý ngày càng chặt chẽ. Đặc biệt, các tòa soạn phải tạo nên một “Hệ miễn dịch truyền thông” trước vấn nạn thông tin sai lệch do AI.
Ông Đinh Toàn Thắng - Chủ tịch Công ty DIBIZ - nhấn mạnh nguy cơ lan truyền thông tin giả do AI tạo ra. Ông đưa ra khái niệm “hệ miễn dịch truyền thông”, bao gồm tổ hợp giải pháp công nghệ, tổ chức và đạo đức nhằm phát hiện, phản ứng và ngăn chặn các nội dung sai lệch. Theo ông Thắng, việc xây dựng “hệ miễn dịch” này là tối quan trọng khi AI không chỉ có khả năng tạo ra văn bản mà còn tạo hình ảnh, video, giọng nói giả một cách hoàn hảo.
Các chuyên gia cho rằng, trong lĩnh vực báo chí, để tận dụng sức mạnh của AI một cách hiệu quả, có trách nhiệm và phù hợp với thực tiễn trong nước, cần một chiến lược AI mang tính ngành. Bởi, AI không còn là tương lai - nó là hiện tại. Và thách thức lớn nhất không nằm ở công nghệ, mà ở tư duy tổ chức. Báo chí Việt Nam không thể “đi một mình” trong hành trình chuyển đổi số. Cần một chiến lược chung, nơi các cơ quan báo chí, cơ quan quản lý, doanh nghiệp công nghệ và cộng đồng độc giả cùng hợp lực xây dựng nền báo chí vừa hiện đại, vừa nhân văn - nơi AI là công cụ phục vụ con người, chứ không thay thế con người.
Ông Nguyễn Quang Đồng - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) đề xuất Hội Nhà báo Việt Nam nên sớm ban hành Quy tắc đạo đức trong sử dụng AI, nhằm định hướng hoạt động ứng dụng công nghệ trong toàn ngành, bảo đảm tính minh bạch, chuẩn mực và trách nhiệm xã hội của báo chí.
