Lên tiếng tố cáo bạo lực không bao giờ là muộn

Ngày 14/4, Mạng lưới Phòng ngừa và Ứng phó bạo lực Giới tại Việt Nam (GBVNet ) đã tổ chức toạ đàm “Lên tiếng không bao giờ là quá muộn” với sự tham gia của nhà báo Trương Anh Ngọc; TS Hoàng Tú Anh - Chủ tịch GBVNet, Giám đốc Trung tâm CCIHP; Luật sư Nguyễn Huy Long; TS Nguyễn Thu Giang - Phó Viện trưởng Viện Sức khoẻ cộng đồng Ánh sáng (LIGHT) và TS ngữ văn Nguyễn Thị Thanh Lưu.

Các diễn giả tham gia toạ đàm

Toạ đàm được tổ chức trong bối cảnh gần đây có nhiều vụ việc các em gái, phụ nữ lên tiếng tố cáo bị quấy rối, xâm hại tình dục. Đa phần nạn nhân bị quấy rối, xâm hại tình dục trong một thời gian dài, phải trải qua các vấn đề về tâm lý, sau rất nhiều năm mới dám lên tiếng. Câu hỏi dư luận hay đặt ra là “Tại sao bây giờ nạn nhân mới lên tiếng?” “Sao lên tiếng muộn như vậy?” “Những vụ sau hàng chục năm nạn nhân mới lên tiếng có còn hiệu lực pháp lý”.

Nhiều nạn nhân e ngại không dám lên tiếng

Trước thực tế trên, nhà báo Trương Anh Ngọc cho biết: “Việc nạn nhân lên tiếng tố cáo tuy gợi cho chúng ta những cảm xúc buồn, tiếc và cả phẫn nộ, nhưng ở khía cạnh khác, đây cũng là chuyển biến tích cực và đáng mừng, bởi nạn nhân đã dũng cảm lên tiếng để những người rơi vào hoàn cảnh tương tự cũng lên tiếng, không im lặng nữa”. Theo nhà báo Trương Anh Ngọc,  đa phần nạn nhân im lặng là bởi họ e sợ: sợ bị đổ lỗi, trách cứ, sợ ảnh hưởng đến các mối quan hệ, sợ bị nhìn bằng một ánh mắt khác,… Việc bị bạo lực, xâm hại giống như một gánh nặng đè lên nạn nhân. Khi bị bạo lực xâm hại tình dục, họ giống như một người ốm, rũ rượi, thất vọng, và đang cần người đứng bên, trợ giúp, nhưng lại sợ bị những người khác lại vùi dập thêm”.

TS. Hoàng Tú Anh - Chủ tịch GBVNET cung cấp những con số biết nói khi trên 60% phụ nữ Việt Nam bị bạo lực gia đình, nhưng chỉ có hơn 50% nạn nhân chia sẻ với người khác và chỉ 10% tìm đến sự hỗ trợ của các cơ quan chức năng. Đồng tình với quan điểm của nhà báo Trương Anh Ngọc, TS. Hoàng Tú Anh cho rằng, nạn nhân bạo lực gia đình sợ bị chỉ trích, đổ lỗi, e ngại việc tố cáo, tham gia vào quá trình tố tụng. Chúng ta hay dạy trẻ em gái, phụ nữ phải làm vợ, làm mẹ như thế nào, phải biết tự bảo vệ bản thân nhưng lại không dạy cho trẻ em nam, nam giới phải tôn trọng phụ nữ, cách để thể hiện tình yêu thương với phụ nữ. Đã đến lúc thay đổi, hãy dạy thế hệ trẻ em của chúng ta biết dù là giới tính nào cũng cần xử sự văn minh. 

Về vấn đề này, TS. Nguyễn Thu Giang - Phó Viện trưởng Viện LIGHT cho biết thêm: Thế hệ trẻ chính là những người tạo nên sự thay đổi. Dự án “Thành phố an toàn thân thiện cho em gái” do Plan International, Viện LIGHT và Viện MSD đang thực hiện thúc đẩy các mô hình Thủ lĩnh của sự thay đổi, khi cả các em trai và em gái có hiểu biết và lên tiếng về chấm dứt quấy rối, xâm hại em gái, giúp thành phố thân thiện, an toàn. Dù là giới tính nào cũng cần tham gia vào tiến trình này.

Đừng vội hỏi “Tại sao?”  với nạn nhân bạo lực 

Vì e ngại, nhiều nạn nhân bạo lực không dám lên tiếng tố cáo (Ảnh: minh hoạ)

Khi một cá nhân lên tiếng về việc họ đã trở thành nạn nhân của bạo lực tình dục, điều mà họ sợ nhất là không được tin tưởng. Vì vậy, theo các chuyên gia, diễn giả tham gia toạ đàm, việc đầu tiên cần làm không phải là đặt câu hỏi nghi ngờ về tính chính xác hay khách quan của vụ việc, cũng không phải là đưa ra bình luận đúng - sai. Điều quan trọng nhất mà người lên tiếng mong đợi là sự đồng cảm với nỗi đau họ đã phải trải qua, là sự động viên, chia sẻ để họ không cảm thấy cô đơn, sợ hãi. Pháp luật sẽ có trách nhiệm đưa ra câu trả lời ai đúng, ai sai trong vụ việc. 

Từ kinh nghiệm của mình, nhà báo Trương Anh Ngọc chia sẻ: “Khi nạn nhân tin tưởng và tìm đến mình, trước tiên chúng ta đừng hỏi “Tại sao?”, đừng đóng vai quan tòa, hay công an, bởi ở thời điểm đó, nạn nhân tìm đến mình là để tìm sự hỗ trợ, sự bảo vệ, sự lắng nghe chứ không phải phán xét hay tố cáo. Điều duy nhất chúng ta nên nói là “Bạn không bao giờ một mình, sẽ luôn có những người đứng về phía bạn và tin tưởng bạn. Sau khi nạn nhân đã giảm bớt gánh nặng tâm lý thì mới nên thực hiện các bước hỗ trợ tiếp theo”.

Trong khi đó, theo TS. Hoàng Tú Anh, nỗi đau của nạn nhân bị bạo lực, xâm hại có thể kéo dài rất lâu, thậm chí là 10 năm hay 20 năm. Những câu hỏi “Tại sao” mang tính đổ lỗi rất nặng nề, có thể gợi lại những nỗi đau cho nạn nhân. Ngoài ra, các quy định pháp luật cũng vô tình củng cố thêm những định kiến đổ lỗi, người làm công tác hỗ trợ pháp lý cần nắm vững và tuân thủ nguyên tắc đặt quyền lợi nạn nhân làm trọng tâm để tìm ra cách thức và phương pháp phù hợp hỗ trợ nạn nhân tố cáo, lên tiếng”

Lên tiếng không bao giờ là muộn

Ở góc độ luật pháp, Luật sư Nguyễn Huy Long khẳng định: Pháp luật Việt Nam có đầy đủ cơ sơ để xử phạt mọi hành vi quấy rối, xâm hại tình dục. Việc lên tiếng, tố giác cũng như thu thập bằng chứng cần được thực hiện sớm ngay khi hành vi xảy ra, các hành vi có thể cấu thành tội phạm hình sự hoặc xử lý trách nhiệm hành chính. Lên tiếng không bao giờ là muộn nhưng sớm sẽ tốt hơn. Việc có xử phạt, răn đe cũng tạo nên các minh chứng tốt để giáo dục cộng đồng, tăng niềm tin của các nạn nhân và mọi người vào sự nghiêm minh của pháp luật, tự tin hơn để lên tiếng. 

Đã từng là người trong cuộc, TS Thanh Lưu đưa ra lời khuyên: Không may trở thành nạn nhân, các bạn hãy lên tiếng dù ở bất kì phạm vi nào, có thể là tố giác, cũng có thể là chia sẻ với những người thân thiết để giải toả và tìm kiếm sự đồng cảm, an ủi. Điều quan trọng là hãy cố gắng gạt bỏ đi những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực cản trở bạn đến với những điều tốt đẹp ở tương lai. Hãy tìm ra những điều tích cực, những niềm vui khác để cân bằng cuộc sống của mình.

Là đại điện cho các tổ chức nghiên cứu và can thiệp hỗ trợ cho nạn nhân bạo lực giới, TS. Hoàng Tú Anh cũng khẳng định: Việc lên tiếng không bao giờ là muộn, GBVNET sẽ luôn nỗ lực để mang lại sự hỗ trợ nạn nhân về nhiều khía cạnh: bảo vệ khẩn cấp, nhà tạm lánh, hỗ trợ tâm lý, sức khoẻ thể chất và tinh thần cho nạn nhân và người thân, hỗ trợ pháp lý, truyền thông xã hội để tố giác hành vi sai trái. “Chúng tôi cũng mong muốn chủ đề giáo dục giới tính, giáo dục tư pháp này được đưa vào chương trình giáo dục phổ thông, đồng thời hệ thống pháp luật cần đưa ra cơ chế hỗ trợ thiết thực cho nạn nhân để nạn nhân không còn e ngại việc tố giác” - TS. Hoàng Tú Anh kiến nghị. 

 Bài và ảnh: HẠNH LÊ