Á Nam Trần Tuấn Khải: "Văn có non sông mới có hồn"
PNTĐ-Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc vừa tổ chức Hội thảo khoa học về Á Nam Trần Tuấn Khải-Danh nhân văn hóa dân tộc, nhà yêu nước, bậc chí sĩ của dân tộc.
Trong không khí lịch sử kỷ niệm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9 của đất nước, Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc đã tổ chức Hội thảo khoa học giá trị về Á Nam Trần Tuấn Khải - Danh nhân văn hóa dân tộc, nhà yêu nước, bậc chí sĩ của dân tộc.
 |
| Á Nam Trần Tuấn Khải - Danh nhân văn hóa dân tộc |
Á Nam Trần Tuấn Khải (1895 - 1983), sinh tại làng Quan Xáng, xã Mỹ Hà, huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định trong một gia đình có truyền thống nho học yêu nước, là hậu duệ thứ 18 của anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo, cụ thân sinh cũng từng tham gia các phong trào yêu nước đầu thế kỷ XX. Sau năm 1954, Trần Tuấn Khải vào Nam làm báo, dịch thuật Hán văn, là nhân viên Thư viện Quốc gia tại Sài Gòn. Ông tham gia phong trào chống văn hóa nô dịch, đòi hòa bình và dân chủ dân sinh (1966 - 1967); là Chủ tịch danh dự lực lượng bảo vệ văn hóa dân tộc… Sau 30/4/1975, ông và gia đình định cư tại TP. Hồ Chí Minh.
Như lời đánh giá của GS Sử học Trần Văn Giàu về Á Nam Trần Tuấn Khải: “Nhớ thuở chúng tôi còn là học trò, khi chưa có Đảng Cộng sản mạnh để tuyên truyền, khi chưa có đảng viên giác ngộ, chính thơ Á Nam làm sứ mạng tuyên truyền lòng yêu nước, chủ nghĩa yêu nước, nhân dân dần dần giác ngộ cách mạng, để sau này góp phần cùng Đảng ta làm nên cuộc cách mạng tháng Tám thành công”.
Nhắc tới Á Nam Trần Tuấn Khải không ai không nói đến bài Xẩm Bài hát anh khóa có sức lan tỏa kỳ lạ đến mọi tầng lớp người dân đất Việt những năm 20 của thế kỷ XX. GS.NGND Nguyễn Đình Chú, nguyên Giảng viên cao cấp khoa Ngữ Văn, đại học Sư phạm Hà Nội kể: Ở Hà Nội, từ Bờ Hồ cho đến chợ Đồng Xuân, ga Hàng Cỏ, chợ Hàng Da, chợ Bưởi… và cả thôn quê nơi bến đò, kẻ chợ, đâu đâu những người hát xẩm kiếm sống cũng ca Bài hát anh khóa. “Khóa” ở đây là khóa sinh, tức những nho sinh đã trúng kỳ sát hạch để có tư cách đi thi Hương trong chế độ thi cử của Hán học ngày trước.
Bài hát là câu chuyện một người vợ sau khi tiễn chồng xuống tàu đi xa để rồi vò võ một mình và nhớ thương chồng da diết trong đạo thủy chung. Còn người chồng đi xa ở đây chính là những chí sĩ bỏ nhà xuất dương tìm đường cứu nước trong những năm đầu thế kỷ XX. Sau này, non sông quy về một mối, Bắc nam sum họp một nhà, Á Nam lại làm thơ Mừng anh khóa về.
Quan điểm sống và sáng tác xuyên suốt của Á Nam Trần Tuấn Khải gói gọn trong hai câu Đời không duyên nợ thà không sống/ Văn có non sông mới có hồn. Bước chân vào văn đàn ở giai đoạn giao thời của văn học dân tộc đang quá độ từ phạm trù văn học trung đại sang phạm trù văn học hiện đại, thơ ca Trần Tuấn Khải cũng đi theo khuynh hướng “tắm mát trong dòng suối dân ca ngàn đời của dân tộc”. Ông vẫn sáng tác thơ Đường luật, thơ song thất lục bát, lục bát, văn tế…
Nhưng phần nổi trội nhất là viết bằng nhiều thể loại dân ca. Chính ở bộ phận này mà thơ của Á Nam có sức lan tỏa trong dân gian một cách rộng rãi. Có hiện tượng, một số câu phong dao của Á Nam, ví như: Rủ nhau xuống bể mò cua/ Đem về nấu quả mơ chua trên rừng/ Em ơi chua ngọt đã từng/ Non xanh nước bạc ta đừng quên nhau; hay bài Anh đi anh nhớ quê nhà/ Nhớ canh rau muống nhớ cà dầm tương/ Nhớ ai dãi nắng dầm sương/ Nhớ ai tát nước bên đường hôm nao… về sau này nhiều sách vẫn cho là ca dao của dân gian.
Trong suốt cuộc đời của mình, Trần Tuấn Khải đã để lại một kho tàng sáng tác đồ sộ với nhiều thể loại: dịch thuật, sáng tác thơ, kịch bản sân khấu (chèo, tuồng), xẩm… Tới nay, các tác phẩm của ông vẫn trường tồn cùng thời gian.
Hải Yến
