Đêm nhạc tưởng nhớ Nghệ sĩ, NGND Thái Thị Liên- Người Mẹ của những nghệ sĩ lớn
(PNTĐ) - Tối ngày 28 tháng 12 năm 2024 tới đây, Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam sẽ tổ chức một buổi hòa nhạc đặc biệt “Tiếng đàn còn mãi ngân vang” để tưởng niệm Nghệ sĩ, Nhà giáo Nhân dân (NS NGND) Thái Thị Liên, 1 trong 7 người tham gia thành lập Trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam), người thầy đứng đầu ngành Piano đầu tiên và lâu nhất của nhà trường.
NS NGND Thái Thị Liên sinh ngày 4 tháng 8 năm 1918 trong một gia đình trí thức danh giá ở Sài Gòn, cha là kỹ sư Thái Văn Lân, một trong những kỹ sư người Việt đầu tiên tốt nghiệp tại Pháp. Chị gái bà là Thái Thị Lang, nhà soạn nhạc - nghệ sĩ piano Việt Nam đầu tiên tốt nghiệp Nhạc viện Paris ở cả hai chuyên ngành biểu diễn và sáng tác, anh trai bà là luật sư Thái Văn Lung, Đại biểu Quốc Hội khóa I, liệt sỹ hy sinh năm 1946 và tên ông được đặt cho một con đường giữa trung tâm TP Hồ Chí Minh.
Bà học đàn piano từ năm 4 tuổi tại trường dòng và tiểu học dành cho con em người Pháp trong 7 năm. Từ năm 11 tuổi, cùng lúc khi theo học trường Trung học Marie Curie, bà đã bước vào con đường chuyên nghiệp với bà giáo Armande Caron, người đã giành giải nhất piano nhạc viện Paris, học trò của Giáo sư Nhạc viện Paris Isidore Philipp, giải nhất ngành biểu diễn piano năm 1883. Là học trò xuất sắc của Armande Caron, năm 16 tuổi, bà đã có buổi biểu diễn ra mắt công chúng tại toà thị chính Sài Gòn.
Năm 1946, bà sang Pháp với dự định tiếp tục học cao hơn về âm nhạc nhưng cùng với những biến cố lịch sử của Việt Nam, bà đã từ Paris sang Praha năm 1948 và theo học ngành biểu diễn piano tại Nhạc viện Praha, một trong những trường âm nhạc lâu đời nhất châu Âu. Tốt nghiệp xuất sắc năm 1951 lớp giáo sư Ema Dolezalóva với chương trình biểu diễn đồ sộ gồm các tác phẩm của D. Scarlatti, J. S. Bach, L. V. Beethoven và B. Smetana.
Cuối 1951, bà theo chồng về Việt Bắc tham gia kháng chiến và công tác tại Đoàn văn công Trung Ương. Đầu năm 1954, bà tham gia đoàn hợp xướng Hoà bình sang Thượng Hải, Trung Quốc, ghi âm chương trình để phát trên đài phát thanh khi tiếp quản Thủ đô mùa thu năm đó. Cuối năm 1955, bà đã cùng với ca sỹ Minh Đỗ sang Tiệp Khắc ghi âm với Supraphon đĩa nhạc đầu tiên của nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.
Tháng 11 năm 1956, bà là một trong 7 nhạc sỹ sáng lập Trường Âm nhạc Việt Nam và là Chủ nhiệm đầu tiên của Khoa Piano cho tới khi nghỉ hưu năm 1977. Trong suốt hơn 20 năm gắn bó kể cả trong những năm tháng chiến tranh, khó khăn thiếu thốn nơi sơ tán, bà đã biên soạn chương trình, giáo trình, bồi dưỡng, huấn luyện những giảng viên đầu tiên, trực tiếp đào tạo nhiều thế hệ giảng viên, nghệ sỹ piano. Nhiều người trong số đó đã trở thành những nghệ sỹ, nhạc sỹ, nhà giáo nổi tiếng như Nguyễn Hữu Tuấn, Hoàng My, Phương Chi, Tuyết Minh, Kim Dung Trần Thu Hà và Đỗ Hồng Quân. Nổi bật nhất trong số đó là Đặng Thái Sơn, con trai út của bà, là người Châu Á đầu tiên giành giải nhất Cuộc thi Piano quốc tế Chopin.
Bên cạnh sự nghiệp đào tạo, bà đã có những hoạt động biểu diễn không ngừng nghỉ. Bà là người đầu tiên đã biểu diễn chương trình recital từ cuối những năm 50 ở Hà Nội, tham gia các chương trình hoà tấu với các chuyên gia từ Liên Xô cũ như Giáo sư Khódjaev (violon) và Fedoshénko (violoncelle) tại Nhà hát Lớn Hà Nội và Hải Phòng. Bà đã biểu diễn không chỉ trong các khán phòng lớn đầy ánh sáng, mà còn cả trong những đêm nhạc chỉ có ánh trăng trên sân kho hợp tác xã nơi sơ tán, như những đêm chuyên đề với các tác phẩm của Chopin hay đêm hoà tấu Trio Weber với các giáo sư Vũ Hướng (violoncelle) và Lê Bích (flute).
Từ đầu những năm 80, bà lại đồng hành, chia sẻ cùng người con trai danh tiếng một cuộc sống đầy dịch chuyển, từ châu Âu, châu Á, rồi châu Mỹ. Cuối năm 2013, bà trở về ở hẳn Hà Nội, sum vầy bên các con, cháu, chắt.
Bà thường nói bà là người mẹ rất hạnh phúc với tài sản duy nhất trong đời chính là mấy người con. Ngoài NSND Đặng Thái Sơn còn có con gái, một “cựu học trò” nổi tiếng nữa của bà: GS TS NGND Trần Thu Hà - nguyên Chủ nhiệm Khoa Piano, nguyên Giám đốc Học viện Âm nhạc, Anh hùng lao động thời kỳ đổi mới. Và Trần Thanh Bình, tuy không theo nghiệp âm nhạc, nhưng vẫn để lại dấu ấn của mình tại Học viện Âm nhạc với vai trò kiến trúc sư, tác giả thiết kế toàn bộ cơ ngơi mới và Phòng hòa nhạc hiện đại.
Là cây đại thụ của các nghệ sỹ đàn piano, cuộc đời bà là một tấm gương trong hoạt động đào tạo và biểu diễn. Ở tuổi một trăm có lẻ, hoạt động thường ngày của Bà vẫn thật bận rộn và phong phú: quây quần bên con cháu, ra thiên nhiên, lên rừng, xuống biển, ngắm hoa, xem tranh, tham dự sự kiện, trả lời phỏng vấn, theo dõi trực tiếp cuộc thi Chopin năm 2015 và 2021, chuyện trò qua mạng với con cháu ở xa. Bà vẫn thường xuyên đi nghe hoà nhạc, luyện đàn, dạy học và lên sân khấu lớn trong những chương trình kỷ niệm 50 năm, 60 năm thành lập Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam và Chương trình hòa nhạc vinh danh bà “Trăm mùa Thu Vàng” tháng 11 năm 2017. Bà đã thanh thản ra đi về miền mây trắng vào sáng ngày 31 tháng 1 năm 2023.
Cuộc đời bà như một huyền thoại, và huyền thoại ấy đã được viết bằng kỷ lục hiếm có: một nghệ sĩ hơn thế kỷ tuổi đời vẫn dạy học và biểu diễn. Bà không chỉ là mẹ của ba người con mà còn là người mẹ, người thày huyền thoại của nhiều thế hệ pianist Việt Nam.
Đêm nhạc “Tiếng đàn còn mãi ngân vang” với sự tham gia của các giảng viên – nghệ sĩ khoa Piano Học viện Âm nhạc Việt Nam, đại diện cho các thế hệ giảng viên – học trò của khoa. Từ những lứa học trò đầu tiên được học bà trực tiếp, nay đã ở tuổi 80 như NGƯT Kim Dung và NSƯT Tuyết Minh đến những thế hệ trẻ - giảng viên chủ chốt của Khoa hôm nay, những học trò của học trò như TS Đào Trọng Tuyên, Trưởng Khoa, PGS TS Nguyễn Huy Phương Chủ tịch Hội đồng Học viện...Từ những học trò - con như GS NGND Trần Thu Hà đến cháu, chắt của bà như những tiếng đàn được ngân vang bất tận. Đặc biệt, phần II của chương trình là món quà đặc biệt của NSND Đặng Thái Sơn dành tặng cho mẹ với những bản nhạc ưa thích của bà.
Tham dự buổi họp báo công bố chương trình, NSND Quốc Hưng, Phó Giám đốc phụ trách Học viện ANQGVN cho biết, đây là sự kiện đặc biệt của Học viện ANQGVN, là dịp để tưởng nhớ đến một cây đại thụ trong nền âm nhạc Việt Nam, 1 trong 7 người sáng lập ra trường Âm nhạc VN, tiền thân của Học viện ANQGVN.
Kiến trúc sư Trần Thanh Bình - con trai cả của Nhà giáo nhân dân Thái Thị Liên, bày tỏ: “Cách đây gần 2 năm, mẹ của chúng tôi qua đời, mấy anh chị em trong nhà vẫn đau đáu dự định cùng với Học viện ANQGVN thực hiện đêm nhạc tưởng nhớ đến bà. Với chủ đề xuyên suốt là tiếng đàn của bà còn mãi ngân vang, chúng tôi muốn chuyển tải thông điệp là: Bà tuy đã đi xa nhưng tiếng đàn của bà vẫn truyền lại đến các thế hệ về sau”. KTS Trần Thanh Bình cũng kể thêm, bên cạnh vai trò của một người thầy, ở góc độ người mẹ, ông luôn ghi nhớ sự vất vả của mẹ để nuôi dạy các con nên người. “Mấy anh chị em tôi ngồi lại nói chuyện với nhau, thường nói là bà bằng cách nào mà nuôi được chừng đấy người? Cả thời thơ ấu của chúng tôi rất khó khăn, bà là lao động chính nuôi 7-8 người trong nhà. Nuôi thế nào chỉ bằng tiếng đàn, cây đàn. Chúng tôi không hiểu được. Về sau tôi mới cảm nhận được người mẹ vĩ đại, đúng bà vĩ đại thật.”.
“Bà đã để lại di sản đồ sộ, để lại cho nhiều thế hệ học sinh, và một trong những học trò thành công nhất chính là con trai của bà là NSND Đặng Thái Sơn. Thế hệ tiếp theo NSND Thu Hà cũng tận tụy hết sức, cả cuộc đời cống hiến cho Nhạc viện. Được tham gia “hệ gia phả” nghệ sĩ piano là một điều niềm vinh dự lớn của tôi”- PGS.TS Nguyễn Huy Phương, Chủ tịch Hội đồng Học viện Âm nhạc Quốc gia chia sẻ về niềm vinh dự khi tham gia chương trình.
Trong chương trình, sẽ có một phần NSND Đặng Thái Sơn, con trai bà, kể chuyện bằng đàn và sẽ tặng người mẹ, người thầy những bản nhạc là những bản nhạc mà mẹ thích nhất và có ý nghĩa với mẹ.
