“Thiêng” và “Vũ điệu dưới trăng”: Khi di sản bước ra sân khấu đương đại
(PNTĐ) -Từ giấc mơ tuổi thơ đến khát vọng dựng xây một nền công nghiệp văn hóa dựa trên vốn di sản dân tộc, những người thực hiện các chương trình nghệ thuật “Thiêng” và “Vũ điệu dưới trăng” đã đi qua một hành trình dài với nhiều trăn trở. Họ không chỉ mong tái hiện bản sắc, mà còn ước vọng biến văn hóa thành sức mạnh nội sinh, thành sinh kế bền vững cho đồng bào vùng cao.
Khát vọng quảng bá giá trị văn hóa của người Dao trong thời đại mới
Năm 2023, nhân kỷ niệm 120 năm du lịch Sa Pa, khán giả lần đầu được thưởng thức “Vũ điệu dưới trăng” - một trích đoạn từ kịch bản Thì thầm sương mây lần đầu tiên được giới thiệu tại Sân Quần, thị xã Sa Pa. Show diễn đưa công chúng vào không gian huyền ảo của mây ngàn, nơi những vũ điệu dân gian, tiếng khèn, tiếng đàn, lời ca và sắc màu thổ cẩm hoà cùng ánh trăng và màn sương núi rừng.
Thành công ban đầu ấy đã khơi dậy khát vọng lớn hơn: khai thác vốn di sản dân tộc không chỉ để biểu diễn, mà để tạo nên những sản phẩm văn hóa - du lịch thực sự sống động, vừa bảo tồn bản sắc vừa tạo sinh kế. Và hành trình ấy tiếp tục bằng sự ra đời của Thiêng - chương trình nghệ thuật khắc họa chiều sâu tâm linh và bản sắc của người Dao ở Sa Pa.
“THIÊNG” là một dự án nghệ thuật ca - múa - nhạc - trình diễn thị giác quy mô lớn, lấy cảm hứng từ kho tàng văn hoá của cộng đồng người Dao ở Sa Pa. Tác phẩm khắc hoạ sự gắn bó giữa Đất - Nước - Lửa - Tình yêu - Tín ngưỡng, đồng thời tôn vinh tính thiêng trong các nghi lễ truyền thống, đặc biệt là nghi lễ cấp sắc, biểu tượng cho sự trưởng thành và đạo lý sống của người Dao.
Chương trình hướng tới mục tiêu gìn giữ, trao truyền và quảng bá những giá trị tinh hoa của người Dao, thông qua nghệ thuật trình diễn kết hợp công nghệ hiện đại như ánh sáng, sắp đặt sân khấu, 3D mapping, nhưng vẫn tôn trọng nguyên bản văn hoá. Đây cũng là cơ hội để chính người Dao trực tiếp tham gia, kể câu chuyện của chính dân tộc mình bằng ngôn ngữ nghệ thuật.
Đằng sau Thiêng là tâm huyết của tác giả Hà Văn Thắng - nguyên Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai. Tuổi thơ ông lớn lên giữa tiếng khèn, lời hát, nghi lễ của bản làng, để rồi khi trở thành nhà quản lý, ông day dứt: liệu những giá trị ấy có còn được trao truyền trong bối cảnh văn hóa ngoại lai dồn dập?
Trong nhiều năm làm việc, ông từng tham mưu cho nhiều hồ sơ bảo tồn di sản phi vật thể, nhưng vẫn cảm thấy sách vở hay chính sách chưa đủ để chuyển tải cái hồn của văn hóa. Ông mong muốn đồng bào phải là chủ thể kể câu chuyện của chính mình, bằng nghi lễ, điệu múa, bằng tiếng nói nguyên bản. Chính từ thôi thúc ấy, kịch bản Thiêng được hình thành, gói ghém hành trình từ đất - nước - lửa - tình yêu cho đến đỉnh cao là nghi lễ cấp sắc - linh hồn trong đời sống tâm linh của người Dao.
“THIÊNG” được viết nên không chỉ là một chương trình nghệ thuật, mà còn là hành trình bảo tồn và tái hiện bản sắc. Thông qua ngôn ngữ của ánh sáng, âm nhạc và vũ điệu, “THIÊNG” khẳng định tinh thần tôn trọng sự khác biệt, đồng thời khơi gợi niềm tin và niềm tự hào văn hoá trong cộng đồng người Dao.
Nhưng, ý tưởng thôi chưa đủ. Để “Thiêng” thành hiện thực cần bàn tay đạo diễn. Cuộc gặp gỡ giữa Hà Văn Thắng và đạo diễn Đặng Xuân Trường - người giàu kinh nghiệm về nghệ thuật thị giác và ánh sáng - đã tạo nên cú hích quyết định.
Đạo diễn Xuân Trường không muốn “Thiêng” chỉ là minh họa di sản, mà phải là một cuộc thực hành văn hóa sống động. Với anh, bảo tồn không phải trưng bày, mà để chủ thể được trình diễn trong không gian tín ngưỡng của mình. Chính vì vậy, phần lớn lực lượng tham gia là nghệ nhân và đồng bào Dao Đỏ, họ mang lên sân khấu chính nghi lễ, trang phục, nhạc cụ của mình - biến mỗi buổi diễn thành một hành trình cộng hưởng.
Công nghệ hiện đại như ánh sáng, mapping 3D được sử dụng để nâng đỡ, chứ không làm lu mờ. Nhờ đó, khán giả không chỉ xem một show diễn, mà còn trải nghiệm một thế giới vừa thực vừa huyền, nơi di sản và nghệ thuật đương đại hoà quyện.
“Thiêng” gồm 6 màn, 11 cảnh, khắc họa vòng đời văn hóa - tín ngưỡng người Dao: từ tìm đất, dựng bản, cầu mưa, lửa thiêng, giao duyên, lễ cưới, cho đến nghi lễ cấp sắc – đỉnh cao của sự trưởng thành và đạo lý sống.
Âm nhạc lấy chất liệu từ nhạc cụ dân gian như trống, pí lè, nạo bạt, tù và, kết hợp với dân ca Páo dung, lời cúng, tục ngữ. Trang phục và đạo cụ được chuẩn bị nguyên bản bởi chính đồng bào, từ mũ cô dâu, mũ thầy cúng, đến từng sợi chỉ thêu. Khi khoác lên mình bộ trang phục ấy, nghệ nhân và diễn viên không chỉ diễn, mà như sống lại văn hóa trong niềm tự hào.
“Thiêng” không phải là một show diễn giải trí đơn thuần. Đó là hành trình chuyển hoá nỗi đau đáu của những con người yêu văn hóa địa phương thành tác phẩm nghệ thuật cộng hưởng: có tri thức sáng tạo, có nghệ sĩ đồng hành và có công nghệ hiện đại nâng đỡ.
Quan trọng hơn cả, “Thiêng” mở ra niềm tin và niềm tự hào cho chính đồng bào Dao đỏ. Khi họ được bước lên sân khấu lớn trong trang phục, nghi lễ, tín ngưỡng của mình, họ không chỉ đang diễn - mà đang sống lại văn hoá trong niềm hãnh diện và tình yêu.
“Thiêng” sẽ công diễn hai đêm (7/11 và 14/11/2025), tại Sân Quần - trung tâm Sa Pa, nơi kiến trúc nhà thờ đá và cảnh quan núi rừng trở thành một phần của tác phẩm.
Sự trở lại của “Vũ điệu dưới trăng” - sức sống mãnh liệt của vẻ đẹp văn hóa bản địa
Lần này, cùng với “Thiêng”, khán giả sẽ được đón nhận sự tái xuất trọn vẹn của “Vũ điệu dưới trăng”. Nếu “Thiêng” là câu chuyện thiêng của một dân tộc, thì “Vũ điệu dưới trăng” chính là bản hoà ca nhiều thanh âm - nơi các dân tộc anh em ở miền sương mây cùng cất tiếng nói chung.
“Vũ điệu dưới trăng” là kết tinh từ nhịp sống mãnh liệt của cộng đồng các dân tộc tại Sa Pa. Đời sống văn hoá, tín ngưỡng, lễ hội, lao động, sản xuất, tri thức dân gian – tất cả vừa phong phú vừa đặc sắc - trở thành sức mạnh nội sinh, gắn kết cộng đồng, dựng xây quê hương. Trên sân khấu mở giữa mây ngàn, tiếng khèn, tiếng sáo, đàn môi, chuông rung… vang lên khi trầm khi bổng, đối đáp cùng sắc màu thổ cẩm rực rỡ, thay cho lời ngỏ chân tình: “Rừng rộng chiêu nhiều thú - Nhà rộng chiêu nhiều khách”.
Nếu "THIÊNG" là câu chuyện của riêng người Dao, thì Vũ điệu dưới trăng lại là bản hòa ca của nhiều tộc người: Dao Đỏ, Mông, Xá Phó, Tày, Giáy. Mỗi điệu múa, mỗi tiếng khèn, tiếng sáo đều phác họa nét đẹp riêng, rồi cùng hòa chung trong “vũ điệu đoàn kết 5” - biểu tượng cho sức mạnh cộng đồng.
Show diễn có sự tham gia của 134 nghệ nhân và 6 diễn viên chuyên nghiệp, sẽ công diễn vào ngày 8/11 và 15/11/2025 tại Sân Quần - trung tâm Sa Pa. Dưới ánh trăng vùng cao, “Vũ điệu dưới trăng” mở ra vòng tay thân tình: “Rừng rộng chiêu nhiều thú - Nhà rộng chiêu nhiều khách”, mời gọi bạn bè bốn phương đến với Sa Pa - “nơi gặp gỡ đất trời”.
Khát vọng dựng xây công nghiệp văn hóa từ di sản
Điều đặc biệt của cả hai chương trình không chỉ ở quy mô, nghệ thuật hay công nghệ, mà ở khát vọng biến văn hóa thành nguồn sống bền vững. Với 80% lực lượng tham gia là đồng bào, Thiêng và Vũ điệu dưới trăng mở ra cơ hội để nghệ nhân và người dân vừa bảo tồn di sản, vừa có thêm sinh kế. Đó cũng là tâm huyết của ekip thực hiện chương trình, những người biết dù lỗ vẫn "tiến lên phía trước", thực hiện bằng tất cả tình yêu và sự say mê, khát vọng giữ gìn đối với bản sắc văn hóa của các đồng bào dân tộc. Theo đạo diễn Xuân Trường, may mắn dự án lần này có sự đồng hành của công ty công nghệ quốc tế Hexogon để biến giấc mơ thành hiện thực.
Ông Trần Sơn Bình - PGĐ Sở văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai cho biết, hai show diễn đã giúp tìm được lời giải về một chương trình nghệ thuật vừa có tính thẩm mỹ lớn, vừa có sức hấp dẫn lại giữ được trọn vẹn giá trị truyền thống nguyên bản của đồng bào dân tộc ở Sapa. "Chúng tôi kỳ vọng, chương trình sẽ tạo ra một sản phẩm du lịch mang giá trị cốt lõi biến di sản thành tài sản để phát triển công nghiệp văn hóa trong bối cảnh hôm nay"- ông Trần Sơn Bình nhấn mạnh.
Có thể nói, bốn đêm diễn, hai chương trình, nhưng chỉ một khát vọng chung: tôn vinh di sản, trao truyền bản sắc, và kiến tạo một nền công nghiệp văn hóa từ chính những giá trị gốc rễ của cộng đồng.
Sự trở lại của “Vũ điệu dưới trăng” và hành trình mới với “Thiêng” kỳ vọng trở thành một điểm nhấn văn hoá - du lịch đặc sắc của Sa Pa, Lào Cai, góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam tới bạn bè quốc tế. Ekip thực hiện cũng kỳ vọng nếu mọi việc thuận lợi, chương trình có thể trở thành định kỳ trong thời gian sau đó.
Hai chương trình diễn ra tại Sân Quần Sa Pa - địa điểm có sức chứa khoảng 1.200 khán giả, được bố trí theo các hạng vé linh hoạt, phù hợp nhiều đối tượng.
