“Khoảng trống” giáo dục sức khỏe sinh sản vị thành niên
Bài cuối: “Cởi trói” tư duy để lấp đầy
(PNTĐ) -Dù tư duy về giáo dục sức khỏe sinh sản (SKSS), giới tính cho trẻ vị thành niên hiện đã cởi mở hơn, nhưng vẫn còn không ít phụ huynh, giáo viên, nhân viên y tế, cộng đồng, vẫn có cách nhìn phiến diện về SKSS tuổi vị thành niên; ảnh hưởng trực tiếp đến nhận thức, thậm chí cản trở việc tiếp cận, sử dụng dịch vụ chăm sóc SKSS của trẻ.
Học cách làm bạn thay vì kiểm soát trẻ
Từ thực tiễn giảng dạy, tư vấn, TS Vũ Thu Hương - nguyên giảng viên khoa Giáo dục Tiểu học, trường Đại học Sư phạm Hà Nội cho biết: Để trẻ có thể hiểu đúng, điều khiển được hành vi, suy nghĩ của mình, điều quan trọng là các bậc cha mẹ cần biết cách giáo dục con. Điều cốt lõi là cha mẹ phải tôn trọng, đặt ra quy tắc không xâm phạm đời tư và làm bạn với con một cách đúng nghĩa; cho con được sống vui vẻ, được khám phá thay vì gò ép chúng theo suy nghĩ của người lớn.
- Trong cách thể hiện với các con, hình ảnh của phụ huynh không nhất định phải hoàn hảo mà có thể méo mó, thiếu sót. Nếu bố mẹ quá hoàn thiện, trẻ có thể không dám nói, không dám thể hiện bản thân mình. Nhưng khi bố mẹ phát đi “tín hiệu” cần con sẻ chia, giúp đỡ, trẻ sẽ cảm nhận được thông điệp “bố mẹ tin tưởng con”, “con là bạn của bố mẹ”; rất tự nhiên chúng cũng thoải mái hơn trong chia sẻ suy nghĩ, cảm xúc với bố mẹ. Và chỉ khi nào có thể nói chuyện cởi mở, làm bạn được cùng con, bố mẹ mới hiểu chúng đang nghĩ và cảm nhận ra sao, biết con mình đang “hổng” kiến thức chỗ nào để có cách điều chỉnh, bù đắp - TS Vũ Thu Hương lý giải.
Đồng tình quan điểm trên, TS.BS Nguyễn Đình Liên - Trưởng khoa Phẫu thuật thận tiết niệu và nam học (Bệnh viện E) phân tích: Ở tuổi vị thành niên, tâm sinh lý, hành vi của trẻ thường rất khó kiểm soát; nhưng cha mẹ hoàn toàn có thể tìm kiếm sự hợp tác nếu biết cách chia sẻ, đồng hành cùng con. “Chẳng hạn khi bé gái dậy thì, có nguyệt san hay một trẻ nam bị mộng tinh… nếu được bố mẹ hướng dẫn, giúp đỡ tìm hiểu, chúng sẽ bớt đi cảm giác lo lắng, thấy tự tin hơn, biết chăm sóc bản thân mình đúng cách, nhờ vậy tập trung tâm trí cho học hành và những việc có ích khác.
Chỉ tiếc, dù thật sự quan tâm nhưng chưa phải cha mẹ nào cũng biết cách trò chuyện, phân tích để chủ đề SKSS, giới tính không còn là vấn đề “khó nói”, không thành “rào cản” khiến bố mẹ khó làm bạn với con.
Nói vấn đề “nhạy cảm” bằng ngôn ngữ khoa học
Chia sẻ suy nghĩ ở lứa tuổi vị thành niên, em Nguyễn Minh Châu, học sinh lớp 11A12 (trường THPT Trần Nhân Tông, Hà Nội) bày tỏ: Thật ra hiện nay còn rất nhiều kiến thức mà chúng em chưa được hiểu và tiếp cận như: Kiến thức về pháp luật tuổi vị thành niên, giới tính, tình dục… Những vấn đề này lứa tuổi chúng em rất quan tâm nhưng có vẻ cha mẹ, thầy cô vẫn luôn nghĩ đó là vấn đề tế nhị, chưa có cách giải thích thỏa đáng.
Ví dụ, cha mẹ hay dặn con không được yêu sớm, yêu thì phải giữ mình, nhưng giữ như thế nào, vì sao phải giữ… thì chưa nói rõ. Hay qua sách vở và bài giảng của thầy cô, học sinh biết rằng HIV lây truyền qua đường tình dục; nhưng không biết rõ tình dục là gì, phương pháp phòng tránh cụ thể.
“Đây đơn thuần là một vấn đề tâm lý” - TS Vũ Thu Hương nói và chỉ rõ: Phương pháp giải bài toán này rất đơn giản. Khi dạy trẻ về SKSS, giới tính, cha mẹ, thầy cô và những người xung quanh trẻ hãy thật thẳng thắn, đề cập đến tất cả những vấn đề tưởng chừng “nhạy cảm” bằng ngôn ngữ khoa học, tự nhiên trẻ sẽ tiếp nhận thoải mái và nghĩ rằng học lớp này thế là đủ rồi. Chỉ cần trong quá trình trao đổi, chúng ta ngập ngừng một chút, dừng lại một chút bao giờ cũng khiến người khác tò mò hơn, nhất là trẻ vị thành niên. Bởi nhiều khi kiến thức các bạn ấy được học trong nhà trường không hề giống điều các bạn thấy bên ngoài xã hội. Và chính sự rõ ràng mới khiến trẻ thêm tin tưởng.
Như cách dạy con của chị Nguyễn Thị Kim Loan (trường THCS Tản Lĩnh, Ba Vì, Hà Nội) là một minh chứng. Chị Loan chia sẻ: “Nhiều bố mẹ khi nghe con hỏi hay nhắc tới chuyện yêu đương liền nói phủ đầu: “Tuổi này con phải tập trung vào học hành, không được yêu đương”; hoặc cho rằng đó là dấu hiệu con mình đua đòi, hư hỏng, học theo thói xấu. Bản thân tôi không nghĩ và làm như vậy. Khi con nhắc tới chuyện tình cảm, tôi rất vui vẻ, không cấm đoán mà giải thích cho con yêu là gì, ở lứa tuổi các con nên làm gì, chưa nên làm gì; thậm chí đề cập tới khái niệm thế nào là xâm hại tình dục, mang thai ngoài ý muốn; hệ quả pháp lý phải gánh chịu kể cả khi “vô tình” làm sai… để con biết lựa chọn cách ứng xử. Chính sự thẳng thắn trong tư vấn, trò chuyện giúp tôi và các con tìm được tiếng nói chung, bất cứ hoạt động gì từ học tập tới tình cảm… đều tin tưởng chia sẻ với mẹ”.
Xây dựng chương trình, lộ trình giáo dục phù hợp
Liên quan tới câu chuyện “tiếng nói chung”, theo TS Vũ Thu Hương, một vấn đề đáng quan tâm khác là mặt bằng kiến thức và quan niệm giữa phụ huynh với phụ huynh, phụ huynh với con cái đang không đồng đều. Chẳng hạn trước thông tin bé gái 13 tuổi ở Hà Nội sinh con, trong khi rất nhiều cha mẹ sửng sốt thì không ít học sinh lại dửng dưng vì thấy đây không phải chuyện lạ. 70% mọi người vẫn nghĩ cần phải dạy con kiến thức về SKSS nhưng không cần dạy sớm quá; trong khi từ tiểu học, trẻ đã có nhu cầu tìm hiểu.
“Giải quyết vấn đề trên, nhiều giáo viên, đặc biệt là giáo viên ở Hà Nội đã áp dụng phương pháp rất hay đó là tổ chức buổi học kỹ năng về SKSS, giới tính nhưng mở song song 2 lớp, một cho học sinh, một cho phụ huynh; và yêu cầu mọi người phải tham dự đầy đủ. Làm như vậy sẽ giúp mặt bằng chung về kiến thức SKSS, giới tính của cả lớp ngang nhau; đồng nghĩa với việc mọi người sẽ tìm được tiếng nói chung trong cách giải quyết nếu có “sự cố” nào phát sinh” - TS Vũ Thu Hương dẫn chứng.
Là người nghiên cứu và bắt đầu dạy về SKSS, giới tính từ năm 2008, TS Vũ Thu Hương thấy rằng để lấp đi “khoảng trống” trong giáo sục SKSS còn cần có chương trình đào tạo và lộ trình mang tính dài hơi; đòi hỏi sự nghiêm túc trong tư duy, cách tiếp cận và tiếp thu của mọi chủ thể từ trẻ vị thành niên, tới gia đình, thầy cô, xã hội.
“Ở một số nước phát triển, 3-5 tuổi trẻ đã tiếp xúc với kiến thức SKSS qua các bài học về vệ sinh cơ thể, các bộ phận trên cơ thể không được để người khác chạm vào. Giáo dục SKSS, giới tính được xem là một môn học bắt buộc tới tận lớp 9, giúp trẻ được trang bị đầy đủ kiến thức về giới tính, LGBT, phim nóng, quan hệ sớm, chất kích thích trong quan hệ, bệnh lây truyền qua đường tình dục, pháp lý… Sau mỗi kỳ, mỗi năm học đều tổ chức thi hết môn rất nghiêm túc” - TS Vũ Thu Hương cho biết.
Tuy nhiên, khi chưa có lộ trình dài hơi, giải pháp trước mắt để giúp trẻ nâng cao hơn kiến thức về SKSS, theo TS.BS Nguyễn Đình Liên là cần tăng cường sự phối hợp giữa ngành y và giáo dục. “Đi giảng dạy kiến thức giới tính tại nhiều trường học mới thấy, việc xây dựng bài giảng về SKSS, tình dục học sao cho phù hợp từng độ tuổi, cấp học còn rất thiếu; ngay như đối tượng trên 18 tuổi ở các trường đại học kiến thức cũng chưa đủ. Vì thế, các nhà trường nên tổ chức thêm buổi sinh hoạt ngoại khóa, mời các bác sĩ chuyên khoa thận tiết niệu, nam khoa, sản khoa… về giảng ở trường để có sự kết nối và truyền đạt kiến thức đúng, đủ, chuẩn xác; ngoài chia sẻ cho học sinh thì chia sẻ thêm cho cả giảng viên”.
Để việc giảng dạy đạt hiệu quả nhất, nhiều bạn học sinh đề xuất không nên tổ chức ở quy mô rộng mà khuôn lại trong phạm vi hẹp theo từng lớp, nhóm học sinh. Bởi khi tổ chức theo hình thức sinh hoạt dưới cờ hoặc đông người, dù có băn khoăn muốn được giải đáp các bạn cũng ngại, sợ rằng nếu hỏi trước toàn trường sẽ bị bạn khác trêu đùa. Kết quả là việc học tập mang tính thụ động (chuyên gia nói - học sinh nghe) sẽ khiến các bạn thấy nhàm chán, không thích thú, không tập trung lắng nghe nên kiến thức thu nhận được rất ít.
