Góp ý dự án Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi):
Chỉ phân quyền khi địa phương đủ năng lực tài chính, nhân lực, quản trị
(PNTĐ) - Sáng 14/2, tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi).
Trước khi thảo luận tại hội trường, sáng 13/2, Quốc hội đã thảo luận tại Tổ về dự án Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi), với 104 đại biểu cho ý kiến.
Các ý kiến cơ bản nhất trí cao với sự cần thiết sửa đổi toàn diện cũng như nhiều nội dung trọng tâm của dự thảo luật; đồng thời đề nghị tiếp tục nghiên cứu làm rõ hơn các nội dung liên quan tới quy định về phân quyền, phân cấp, ủy quyền; rà soát, đảm bảo tính thống nhất với các dự án luật có liên quan đang được trình Quốc hội tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9.
Cần nghiên cứu bổ sung nguyên tắc “phân quyền có điều kiện”
Tham gia thảo luận, liên quan tới phân quyền, đại biểu Trần Văn Khải (Đoàn Hà Nam) đề nghị, cần nghiên cứu bổ sung nguyên tắc “phân quyền có điều kiện”. Theo đó, chỉ phân quyền khi địa phương đủ năng lực tài chính, nhân lực, quản trị; xây dựng chỉ số đánh giá năng lực quản trị của từng địa phương trước khi phân quyền. Đồng thời, tăng cường giám sát của Trung ương: Thành lập Hội đồng kiểm soát phân quyền để giám sát chặt chẽ việc thực hiện.
Về phân cấp, đại biểu đề xuất, bổ sung cơ chế “thẩm định hiệu quả phân cấp”. Trong đó, quy định rõ nhiệm vụ nào bắt buộc phải có báo cáo đánh giá hằng năm; các quyết định phân cấp phải được Quốc hội giám sát định kỳ. Cần áp dụng nguyên tắc “phân cấp linh hoạt”, đối với các địa phương chưa đủ năng lực, cần có chế tài kiểm soát chặt chẽ thay vì giao toàn bộ quyền hạn.
Đại biểu Trần Văn Khải phân tích khả năng chồng chéo khi áp dụng phân quyền, phân cấp, ủy quyền vào thực tế. Từ đó, đề xuất các điều chỉnh bổ sung để đảm bảo bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.
Cụ thể, phân quyền không rõ ràng có thể dẫn đến sự chồng chéo giữa Trung ương và địa phương: Một số nhiệm vụ trọng yếu (quy hoạch, đầu tư công, quản lý đất đai, môi trường) có thể vừa thuộc trách nhiệm của Chính phủ, vừa thuộc thẩm quyền của địa phương, dễ dẫn đến tranh chấp trong thực thi chính sách. Nếu Trung ương vẫn giữ quyền ra quyết định nhưng giao địa phương thực thi mà không rõ trách nhiệm, có thể dẫn đến thiếu đồng bộ và trì trệ trong triển khai.
Theo đại biểu, việc phân quyền mạnh mẽ có thể khiến một số địa phương tự quyết định theo lợi ích địa phương, không nhất quán với chính sách chung. Một số tỉnh, thành phố giàu tài nguyên hoặc có kinh tế mạnh có thể tận dụng quyền phân quyền để thiết lập các chính sách ưu đãi riêng, gây bất bình đẳng với các địa phương khác. Ngược lại, các địa phương yếu kém có thể không đủ năng lực thực hiện, gây trì trệ hoặc thậm chí lạm dụng quyền lực để trục lợi.
Đại biểu Trần Văn Khải đề xuất điều chỉnh nội dung của Điều 7 về phân quyền, đó là bổ sung nguyên tắc “phân quyền có điều kiện”: Chỉ phân quyền khi địa phương đủ năng lực tài chính, nhân lực, quản trị; xây dựng chỉ số đánh giá năng lực quản trị của từng địa phương trước khi phân quyền; tăng cường giám sát của Trung ương: Thành lập Hội đồng kiểm soát phân quyền để giám sát chặt chẽ việc thực hiện.
Đối với vấn đề phân cấp, đại biểu cho rằng, việc thiếu cơ chế giám sát chặt chẽ có thể dẫn đến sự lạm quyền trong phân cấp: Nhiều nhiệm vụ có thể vừa do Bộ quản lý, vừa do địa phương thực hiện (ví dụ: quản lý đô thị, đầu tư công, hạ tầng giao thông). Nếu không có cơ chế đánh giá hiệu quả phân cấp, có thể dẫn đến việc giao quyền nhưng không đủ điều kiện thực hiện, gây lãng phí và trì trệ.
Phân cấp quá mạnh có thể khiến địa phương đưa ra các quyết định không đồng bộ với Trung ương. Ví dụ, một số địa phương có thể thiết lập chính sách riêng về đầu tư, thương mại, hành chính công, gây khó khăn trong kiểm soát. Nếu thiếu sự phối hợp giữa các địa phương, có thể xảy ra tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, lợi ích nhóm và chậm trễ trong việc triển khai các dự án lớn.
Trên cơ sở đó, đại biểu đề xuất điều chỉnh nội dung của Điều 8 về phân cấp: Bổ sung cơ chế “thẩm định hiệu quả phân cấp”: Quy định rõ nhiệm vụ nào bắt buộc phải có báo cáo đánh giá hằng năm; các quyết định phân cấp phải được Quốc hội giám sát định kỳ. Đồng thời, áp dụng nguyên tắc “phân cấp linh hoạt”: Đối với các địa phương chưa đủ năng lực, cần có chế tài kiểm soát chặt chẽ thay vì giao toàn bộ quyền hạn.
Về vấn đề ủy quyền, cần lưu ý, ủy quyền thiếu kiểm soát có thể khiến trách nhiệm bị đùn đẩy giữa các cấp chính quyền. Khi một nhiệm vụ được ủy quyền, nhưng không có cơ chế ràng buộc trách nhiệm, có thể xảy ra tình trạng cấp dưới không thực hiện hoặc thực hiện không hiệu quả; một số nhiệm vụ quan trọng (phê duyệt dự án đầu tư công, cấp phép xây dựng…) nếu ủy quyền mà không kiểm soát có thể dẫn đến tham nhũng, tiêu cực.
Ủy quyền cũng có thể tạo ra các “lãnh địa hành chính”: Khi một số địa phương được ủy quyền đặc biệt, nhưng không có cơ chế đánh giá năng lực định kỳ, có thể dẫn đến việc họ tự quyết định mà không theo định hướng chung của quốc gia. Một số địa phương có thể từ chối thực hiện nhiệm vụ được ủy quyền, gây rối loạn trong thực thi chính sách.
Đại biểu Trần Văn Khải đề xuất điều chỉnh nội dung của Điều 9 về ủy quyền đó là, giới hạn phạm vi ủy quyền: Chỉ ủy quyền các nhiệm vụ hành chính thông thường, không ủy quyền các nhiệm vụ quyết định chính sách vĩ mô; các quyết định ủy quyền phải được kiểm soát bởi Ủy ban Giám sát Quốc gia. Bên cạnh đó, bổ sung trách nhiệm giải trình, cơ quan được ủy quyền phải báo cáo định kỳ với cơ quan ủy quyền; quy định trách nhiệm cá nhân nếu nhiệm vụ được ủy quyền bị thực hiện sai.
Đại biểu Trần Văn Khải nhấn mạnh: Phân quyền, phân cấp, ủy quyền là xu hướng tất yếu nhưng cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ. Bổ sung quy định giám sát, đánh giá năng lực địa phương và trách nhiệm giải trình là yếu tố quan trọng để tránh chồng chéo và cát cứ quyền lực. Nếu không điều chỉnh hợp lý, sẽ gây trì trệ, thiếu đồng bộ và giảm hiệu quả quản lý nhà nước.
