Nội dung sửa đổi, bổ sung đã bám sát tinh thần Nghị quyết Trung ương 11

Dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp 2013 được xây dựng trên nền tảng các chủ trương của Đảng và Nhà nước về tinh gọn bộ máy. Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận 129-KL/TW (10/3/2025) về chủ trương sửa đổi, bổ sung Hiến pháp. Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã xác định rõ phạm vi, định hướng tái cấu trúc bộ máy chính trị, trong đó nhấn mạnh sắp xếp lại các đơn vị hành chính và mô hình chính quyền địa phương hai cấp, tinh gọn tổ chức Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội. Dự thảo Nghị quyết lần này bao gồm hai điều: Điều 1 liệt kê các nội dung sửa đổi, bổ sung (trong các điều 9, 10, 84, 110, 111, 112, 114, 115); Điều 2 quy định hiệu lực (từ 1/7/2025) và các biện pháp thực hiện chuyển tiếp.

Hội LHPN Hà Nội tổ chức Hội nghị lấy ý kiến đóng góp Dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều  của Hiến pháp năm 2013

Về phạm vi và mục tiêu: Các nội dung sửa đổi đề xuất tập trung vào vấn đề chính yếu theo định hướng Nghị quyết Trung ương 11: tổ chức lại đơn vị hành chính (hai cấp và đặc khu), tái cơ cấu chính quyền địa phương, gia tăng tính giám sát của Mặt trận và tổ chức chính trị - xã hội. Việc bổ sung Điều 9, 10, 84, 110… đều nhằm cụ thể hóa chủ trương tinh gọn bộ máy và tăng cường giám sát của xã hội. Ví dụ, Dự thảo Điều 2 quy định rõ hiệu lực từ ngày 1/7/2025 và kể từ ngày đó “kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện trong cả nước”, phù hợp với quyết định không tổ chức cấp huyện mới. Nội dung đổi mới đã bám sát tinh thần Nghị quyết Trung ương 11, tạo cơ sở pháp lý cho việc xóa bỏ cấp huyện và xây dựng chính quyền hai cấp (Trung ương - địa phương) như định hướng.

Về cấu trúc, trình bày: Về cấu trúc, Nghị quyết trình bày mạch lạc: mỗi phần sửa đổi được đánh số tương ứng và đặt tiêu đề rõ ràng, hợp lý, thống nhất với các văn bản pháp luật hiện hành. Một số chi tiết cần lưu ý: ở Điều 114 khoản 1, cụm từ “ở cấp chính quyền địa phương” đã được loại bỏ cho gọn, đây là cải tiến hợp lý vì thông tin này vốn đã nằm trong quy định về địa phương; Điều 111 khoản 2 chuyển từ “do luật định” sang “do Quốc hội quy định”, làm rõ chủ thể ban hành quy định. Các chỉnh sửa nhỏ như vậy góp phần tăng tính chính xác và rõ ràng cho văn bản.  Dự thảo bao phủ đầy đủ các nội dung được giao khảo sát: gồm cả cơ cấu Mặt trận Tổ quốc (Điều 9), tổ chức Công đoàn (Điều 10), quyền trình dự án luật của các tổ chức (Điều 84), phân cấp hành chính (Điều 110), quy định về chính quyền địa phương (Điều 111, 112), quyền và trách nhiệm của UBND (Điều 114) và quyền chất vấn của đại biểu HĐND (Điều 115). Thời gian hiệu lực, chuyển tiếp chính quyền, sắp xếp tổ chức lãnh đạo ở Điều 2 được quy định rõ ràng, đồng bộ với các thay đổi nêu trên. Ngoài ra, dự thảo tuân thủ đầy đủ kỹ thuật trình bày của văn bản pháp quy.

Về nội dung góp ý:

1. Điều 9 (Mặt trận Tổ quốc Việt Nam)

- Khoản 1, Điều 9 bổ sung các cụm từ “là bộ phận của hệ thống chính trị của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo” thể hiện vị trí, vai trò của Mặt trận trong hệ thống chính trị. Việc xác định Mặt trận là bộ phận của hệ thống chính trị và tăng cường vai trò giám sát, phản biện của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội. Việc sửa đổi làm rõ vai trò trung tâm của Mặt trận, phù hợp với chủ trương tinh gọn hệ thống chính trị. Đây là cơ sở pháp lý để sắp xếp, hợp nhất các tổ chức thành viên, giảm chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ, quy định này giúp MTTQ và các đoàn thể gắn kết chặt chẽ hơn, “gần dân hơn, sát dân hơn” trong việc tập hợp nguyện vọng và phản ánh ý kiến nhân dân. Đồng thời, việc xác định MTTQ do Đảng lãnh đạo và là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân cũng phù hợp với thực tiễn tổ chức Đảng và Nhà nước hiện hành, góp phần tăng cường đồng thuận xã hội.

Tuy nhiên, đề nghị cần bảo đảm nguyên tắc tự nguyện và tính độc lập của các tổ chức thành viên trong MTTQ. Theo quy định hiện hành, các tổ chức thành viên tham gia MTTQ vẫn được giữ “tính độc lập của tổ chức mình” khi phối hợp. Do đó, nên bổ sung hướng dẫn hoặc điều khoản thể hiện rõ nguyên tắc hiệp thương dân chủ, khuyến khích MTTQ làm cầu nối tiếp nhận ý kiến của từng thành viên để tổng hợp trình các cấp, tránh tình trạng hình thức. Đồng thời, cần định hướng MTTQ phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội và phản ánh nguyện vọng nhân dân một cách thực chất, nhằm bảo đảm dân chủ trong hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội.

- Khoản 2 của Điều 9 (quy định về Công đoàn, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên, Phụ nữ, Cựu chiến binh là các tổ chức chính trị - xã hội trực thuộc Mặt trận) được mở rộng so với quy định hiện hành: bổ sung cụm “được tổ chức và hoạt động thống nhất trong Mặt trận…; cùng với các tổ chức thành viên khác hiệp thương, phối hợp và thống nhất hành động dưới sự chủ trì của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam”. Việc này làm rõ bản chất liên hiệp của Mặt trận và các tổ chức thành viên, đồng thời khẳng định vai trò thống nhất chung. Về chính sách, đề nghị làm rõ thuật ngữ “trực thuộc Mặt trận” theo nguyên tắc nào để tránh hiểu nhầm về tính tự chủ của các tổ chức này.

- Khoản 3 của Điều 9 đề nghị tay cụm từ các tổ chức xã hội khác bằng cụm từ các tổ chức do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ.

2. Điều 10 (Công đoàn Việt Nam)

Dự thảo Điều 10 sửa đổi chủ yếu bằng cách bổ sung vị trí Công đoàn trong hệ thống Mặt trận và mở rộng nhiệm vụ. Nội dung bổ sung về các nhiệm vụ của Công đoàn nhìn chung là hợp lý và đúng với thực tiễn hoạt động, thể hiện rõ thêm trách nhiệm của Công đoàn trong công tác giám sát và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Việc khẳng định rõ vị thế và vai trò của Công đoàn là cần thiết để đáp ứng bối cảnh hội nhập và pháp luật lao động hiện hành. Ở nhiều nước, việc Công đoàn tham gia đàm phán với người sử dụng lao động và tham gia các diễn đàn lao động quốc tế là điều tự nhiên; sửa đổi này tương ứng nhằm ngăn chặn các tổ chức lao động bất hợp pháp lợi dụng quyền tự do thành lập để chống phá Đảng, Nhà nước và Công đoàn Việt Nam. Đồng thời, xác định Công đoàn trực thuộc MTTQ nhất quán với chủ trương tập trung bộ máy đoàn thể theo MTTQ (giúp giảm tầng nấc trung gian). Cách tiếp cận này tái khẳng định “vị thế không thể thay thế” của Công đoàn trong quan hệ lao động và củng cố vai trò của Công đoàn Việt Nam trước những thách thức mới.

Tuy nhiên, do nhiều ý mới được thêm vào cùng một điều, cần kiểm tra kỹ ngắt câu và nối tiếp các mệnh đề để đảm bảo tính khúc chiết có thể cân nhắc chia làm 2 khoản: quy định về Vị trí vai trò của Công đoàn Việt Nam và quy định về nhiệm vụ, trách nhiệm vủa Công đoàn Việt Nam.

Cần đảm bảo Công đoàn vẫn giữ được tính tự chủ và năng lực đại diện hiệu quả cho đoàn viên, người lao động. Việc gắn vào MTTQ không nên làm giảm vai trò độc lập của Công đoàn trong thực thi nhiệm vụ. Kiến nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc bổ sung hướng dẫn cho mối quan hệ giữa MTTQ và Công đoàn, hoặc quy định bổ sung (trong Luật Công đoàn, Luật Lao động) để CĐ có cơ chế phối hợp chặt chẽ với MTTQ nhưng vẫn thực hiện tốt chức năng bảo vệ NLĐ. Đồng thời cần có các chính sách, công cụ nâng cao năng lực Công đoàn, tránh tình trạng hình thức, đảm bảo NLĐ được tham gia tổ chức chính thống và có tiếng nói mạnh mẽ nhất định qua cơ chế MTTQ cũng như qua đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân.

3. Khoản 1 Điều 84 (Quyền trình dự án luật)

Điều 84 hiện hành quy định nhiều cơ quan có quyền trình dự án luật, trong đó Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam có quyền trình dự án luật và pháp lệnh. Việc tập trung quyền đề xuất dự án luật vào MTTQ giúp đảm bảo tính đồng bộ với mô hình tổ chức chính trị-xã hội tinh gọn mới. Như nhận định tại phiên họp Quốc hội, điều này là “hệ quả logic” phù hợp với cơ cấu tổ chức đã được sắp xếp, tránh chồng chéo trong xây dựng pháp luật. MTTQ Trung ương sẽ giữ vai trò đầu mối tiếp nhận và tổng hợp đề xuất từ các đoàn thể thành viên để cân nhắc trình Quốc hội. Cơ chế này có thể giúp đảm bảo chỉ những đề xuất quan trọng và chuẩn bị kỹ càng mới được trình ra Quốc hội, tăng hiệu quả xây dựng pháp luật.

Tuy nhiên, việc hạn chế quyền trình dự án luật của các tổ chức thành viên đặt trọng trách lớn lên MTTQ, có nguy cơ tăng khối lượng công việc và đánh mất kênh tiếp cận trực tiếp của các tổ chức với Quốc hội. Đề nghị cần quy định rõ quy trình, thời hạn MTTQ tiếp nhận và xử lý đề xuất của các đoàn thể; đồng thời, Mặt trận cần thành lập bộ phận chuyên trách hoặc ủy ban liên ngành để đảm bảo mọi tiếng nói từ cơ sở đều được thu thập kịp thời và phản ánh. Ngoài ra, vẫn có thể khuyến khích các tổ chức chính trị - xã hội lồng ghép đề xuất chính sách trong các cuộc tham vấn pháp luật chung, hoặc thông qua đại biểu Quốc hội, để không bỏ sót những sáng kiến cần thiết của đoàn viên, người lao động.

4. Từ Điều 110 - Điều 115: Tổ chức đơn vị hành chính và chính quyền địa phương

Đây là cải cách đột phá hướng tới chính quyền hai cấp, phù hợp với Nghị quyết Trung ương 60-NQ/TW ngày 12/4/2025, việc quy định rõ hai cấp tỉnh và xã tạo thuận lợi cho phân cấp, tăng cường quản lý trực tiếp tại cơ sở, đồng thời phù hợp với chủ trương rà soát, tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương. Việc bổ sung mục “đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập” phù hợp với thực tế đang hình thành các đặc khu kinh tế (ví dụ Phú Quốc, Bắc Vân Phong).

Về cơ bản, chính quyền địa phương vẫn bao gồm HĐND và UBND ở các đơn vị hành chính (kể cả nông thôn, đô thị, hải đảo, đặc khu). Việc chuyển từ “do luật định” sang “do Quốc hội quy định” đã làm rõ chủ thể quyết định, đảm bảo tính chính xác pháp luật. Kiến nghị cần đảm bảo rằng Luật Tổ chức chính quyền địa phương sẽ được sửa đổi tương ứng theo hướng này, nhằm thống nhất khái niệm về “các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt” cũng như phạm vi “phù hợp với đặc điểm” giữa nông thôn, đô thị, hải đảo.

Tuy nhiên, nên xem xét giải thích rõ khái niệm “đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt” (có thể tham chiếu quy định của Quốc hội về đặc khu) để tránh mơ hồ. Đồng thời, do quy định mới bỏ hẳn đề cập tới cấp huyện, xã trong Hiến pháp, cần đảm bảo tính thống nhất với Điều 2 (chấm dứt cấp huyện) và Luật Tổ chức chính quyền địa phương trong thời gian tới. Tổng thể, đề nghị nêu rõ rằng việc thực hiện xóa bỏ cấp huyện sẽ được luật hóa (như hướng dẫn trong Điều 2), để tạo sự liền mạch về pháp lý.

Khoản 3 Điều 110, đề nghị xem xét không bỏ cụm từ: “phải lấy ý kiến nhân dân” vì nội dung này thể hiện phát huy dân chủ, những nội dung nhân dân bàn để cấp có thẩm quyền quyết định.

Khoản 2 Điều 112, đề nghị cân nhắc thêm cụm “theo quy định của Quốc hội” sau “từng cấp” thành: Nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương được xác định trên cơ sở phân định thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương và của chính quyền địa phương từng cấp theo quy định của Quốc hội để nhất quán với Điều 111 mới.

Khoản 1 Điều 115, đại biểu HĐND ngoài chế độ tiếp xúc cử tri cần quy định rõ chế độ tiếp xúc theo định kỳ hàng tháng, như vậy đại biểu HĐND sẽ có nhiều thời gian tiếp xúc với cử tri hơn, năm bắt tâm tư nguyện vọng của cử tri tốt hơn.

Khoản 2 Điều 15 đề nghị cân nhắc: nếu loại bỏ hoàn toàn thẩm quyền chất vấn với cơ quan tư pháp, cần có quy định khác để bảo đảm sự giám sát của HĐND cấp tỉnh đối với hoạt động tòa án, viện kiểm sát địa phương.

5. Về hiệu lực thi hành

Quy định ngày hiệu lực 1/7/2025 phù hợp với Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025, cho phép các cấp chuẩn bị tổ chức, biên chế và văn bản pháp lý liên quan, việc xác định thời điểm hiệu lực và chuyển tiếp như dự thảo nhằm tạo điều kiện cho Chính phủ, các bộ ngành xây dựng quy định phân định rõ nhiệm vụ của cấp tỉnh, cấp xã khi không còn cấp huyện. Điều khoản chuyển tiếp đề ra khung thời gian bàn giao công việc, tổ chức bộ máy, đảm bảo không gián đoạn hoạt động nhà nước.

Tuy nhiên, thời gian từ nay đến tháng 7/2025 là rất ngắn, do đó, cần phối hợp chặt chẽ giữa Quốc hội, Chính phủ và cấp ủy để sớm công bố danh mục đơn vị hành chính mới, kịp hoàn thiện phương án cán bộ và tổ chức các cơ quan cấp tỉnh, xã mới.